Nabokov, nie przecząc wysokiemu stopniowi trudności podanych przez siebie wytycznych, stwierdza, iż są one warunkiem sine qua non przeżycia estetycznego. Warto pokazać, iż zalecenia Vladimira Nabokova znajdują odbicie w tekstach stricte filozoficznych. W Skupieniu i marzeniu Władysław Tatarkiewicz przedstawia uwagi pokrewne wskazówkom udzielonym przez Nabokova. Mówią one o ścisłej koncentracji umysły, gdy obcuje właśnie z powieścią i o marzeniu, jako działalności wyobraźni poruszonej tymże dziełem literackim ^{[ 20 ]}.

Należy zauważyć tu także kolejny zbieżny aspekt obserwacji Vladimira Nabokova oraz Romana Ingardena, który tym razem łączy ich koncepcje. To problem pseudo-czasowości dzieła literackiego. Jest to właściwość, która według Ingardena pozwala nam traktować utwór jak obraz, gdy ogarniamy jego całość, łącząc warstwę przedmiotową w jedność, w kolejnych wersach widząc przedłużenie tegoż obrazu ^{[ 21 ]}. Nabokov zaś konstatuje: "Co dosyć dziwne, człowiek nie może czytać książki; może ją tylko przeczytać powtórnie. Dobry czytelnik, wielki czytelnik, czytelnik aktywny i twórczy jest czytelnikiem wielokrotnym. Za drugim, trzecim lub czwartym razem zachowujemy się wobec książki w pewnym sensie tak, jak zachowujemy się wobec obrazu ^{[ 22 ]}". W ten sposób refleksja wysnuta na podstawie doświadczenia spotyka się z wysoce teoretycznymi założeniami.

Nabokov w trakcie swych wykładów wielokrotnie podkreśla, iż książka przemawia zawsze do umysłu. Istotne jest to jednak ze względu zgoła nieoczywistego. Mózg wieńczy bowiem, właściwy według Nabokova probierz naszego przeżycia estetycznego, czyli kręgosłup. To wzdłuż niego przebiegają nas ciarki świadczące o tym, iż właśnie było nam dane przeżyć prawdziwe uniesienie estetyczne.

Dreszcz

Vladimir Nabokov był jednym z najwybitniejszych pisarzy XX wieku, dlatego nawet w czasie uniwersyteckiego wykładu jego słowa miały niezwykłą siłę artystyczną: "Aby móc pławić się w tej magii, mądry czytelnik czyta książkę geniusza nie sercem, nie mózgiem nawet, ale kręgosłupem. To tam właśnie pojawia się owo niepokojące mrowienie nawet wtedy, gdy zachowujemy pewną rezerwę podczas lektury. Najważniejsze by doświadczyć tego mrowienia we wszystkich rejonach myśli i emocji. Grozi nam przegapienie tego, co w życiu najlepsze, jeśli nie wiemy, jak wywołać w sobie ten dreszczyk, jeśli nie potrafimy wznieść się choć trochę wyżej, niż jesteśmy, wspiąć się na palce, żeby spróbować najrzadszego i najbardziej soczystego owocu ludzkiej myśli ^{[ 23 ]}".

Nasz kontakt z tekstem powinien więc, kończyć się przeżyciem nieomal sensualnym. Być może było nam dane doświadczyć go już w swoim życiu, lecz stało się to niejako przypadkowo, ponieważ wyjątkowo dostrzegliśmy te aspekty dzieła, które zazwyczaj pomijamy bądź traktujemy jako drugorzędne Gdy będziemy nastawieni na obcowanie z właściwym wymiarem utworu literackiego — a w tym szczególnym przypadku powieści — będziemy zdolni interpretować je według standardów ściśle artystycznych.

Koncepcja Nabokova zrywa z tradycyjnym sposobem lektury, odrzuca wartości określone przez niego jako pozorne, do których poszukiwania byliśmy przyzwyczajeni. Oferuje nam w zamian możliwość odkrycia na nowo wielu dzieł we właściwym im żywiole oraz doświadczenia prawdziwej przyjemności intelektualnej.

Przeżycie estetyczne, odwracając utarty kierunek naszego myślenia, pozwala postrzegać nam rzeczywistość w kategoriach dzieła sztuki literackiej, jako posiadającą nieprzypadkową, precyzyjną strukturę, przypominającą efekt kunsztu i natchnienia. To właśnie kontakt z literaturą piękną może nas nauczyć umiejętności odnajdywania — odczytywania — tych misternych konstrukcji w oparciu, o które dzieje się nasza egzystencja.

Bibliografia

1. V. Nabokov, Wykłady o literaturze , Warszawa 2000.
2. R. Ingarden, O dziele literackim, Warszawa 1998.
3. R. Ingarden, Szkice z filozofii literatury ,Łódź 1947.
4. M. Gołaszewska, Ethos sztuki, Mogilany 1983.
5. J. Krzyżanowski, Nauka o literaturze , Wrocław 1984.
6. W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 1988.
7. W. Tatarkiewicz, Wybór pism estetycznych , Kraków 2004.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Człowiek zajęty niesłychanie, Odcinek szósty. Nie takie dobre, dawne czasy

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word