Na odrzucenie zasad wyrażonych w art. 25 ust. 3 Konstytucji wskazują także akty ustawodawcze dotyczące Wschodniego Kościoła Staroobrzędowego, Muzułmańskiego Związku Religijnego oraz Karaimskiego Związku Religijnego, przyznające odpowiednim organom państwowym istotne uprawnienia nadzorcze wobec rzeczonych wyznań i dość głęboko ingerujące w ich życie wewnętrzne, np. w kwestię niektórych modlitw.

Jako kolidującą z zagwarantowaną w art. 53 ust. 1 Konstytucji wolnością sumienia i religii oraz z wyrażoną w art. 53 ust. 4 zasadą, że religia każdego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole należy uznać akt prawny w praktyce determinujący szkolną i przedszkolną naukę religii, względnie etyki, tzn. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Ten akt bez upoważnienia ustawowego, czyli niezgodnie z art. 53 ust. 5 Konstytucji ustanawia wymóg zgłoszenia co najmniej siedmiu zainteresowanych dzieci (uczniów) jako obligujący organ prowadzący szkołę (przedszkole) do organizacji nauki danej religii. Na skutek wprowadzenie tej zasady w skali całego kraju w szkołach i przedszkolach jest nauczana religia katolicka, na Podlasiu także religia prawosławna, zaś na Śląsku Cieszyńskim – ewangelicko-augsburska. Inne konfesje nauczają swej religii w pojedynczych szkołach i przedszkolach.

Prawodawca w zakresie spraw wyznaniowych abstrahuje niejednokrotnie nie tylko od dyrektyw ustrojowych bezpośrednio odnoszących się do sfery konfesyjnej, lecz także od szeregu ogólnych norm konstytucyjnych, w tym stanowiących fundament państwa praworządnego. Dowodzą tego przede wszystkim wciąż obowiązujące i stosowane przepisy ustaw wyznaniowych dotyczące tzw. postępowania regulacyjnego. Od orzeczeń komisji regulacyjnych ustawodawca nie przewiduje odwołania. Unormowanie dotyczące rzeczonego postępowania można zasadnie ocenić jako niezgodne przede wszystkim z konstytucyjną zasadą prawa do sądu, czy z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. W państwie mieniącym się jako demokratyczne państwo prawne tego rodzaju postanowienia stanowią kuriozum prawne utrzymywane z racji politycznych. Niektóre przepisy prawa wyznaniowego dotyczące zasad nauczania religii oraz etyki w szkole (przedszkolu) oraz postępowania regulacyjnego należy ocenić jako nieodpowiadające zasadzie określoności prawa wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawnego, zawartej w art. 2 Konstytucji.

Istotne obszary prawa wyznaniowego, w tym dziedziny odnoszące się do wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela, są uregulowane w formie prawnej nie przewidzianej w Konstytucji, szczególnie w jej Rozdziale III pt. Źródła prawa. Porozumienia między odpowiednimi centralnymi organami administracji państwowej a przedstawicielami zainteresowanych Kościołów określają m.in. status wyższych uczelni kościelnych, zasady organizacji i funkcjonowania duszpasterstw w tzw. służbach mundurowych, kwalifikacje wymagane od nauczycieli religii czy sytuację wydziałów teologicznych na niektórych uniwersytetach państwowych.

Wśród przyczyn ograniczonej skuteczności Konstytucji RP w odniesieniu do prawa wyznaniowego zapewne należy wymienić:

— ograniczoną świadomość prawną, zwłaszcza świadomość konstytucyjną, elit politycznych,

— brak wiedzy przedstawicieli związków wyznaniowych o przysługujących im konstytucyjnych uprawnieniach oraz sposobach ich urzeczywistnienia,

— oportunizm, niekiedy także ignorancję polityków, troszczących się przede wszystkim o realizację własnych, aktualnych celów politycznych, w związku z tym zabiegających o przychylność przede wszystkim największych wyznań,

— partykularyzm, wręcz egoizm, samych kościołów i związków wyznaniowych, dbających nade wszystko własne interesy,

— świadome nie respektowanie przepisów konstytucyjnych w procesie stanowienia niektórych aktów prawnych w sprawach wyznaniowych,

— zaniechania legislacyjne w sprawach wyznaniowych ze strony Rady Ministrów i szefów odpowiednich resortów,

— zaniechanie Trybunału Konstytucyjnego, który od kilku lat nie rozpatruje merytorycznie wniosków w sprawach wyznaniowych.

Reasumując można sformułować opinię, że ograniczona skuteczność Konstytucji RP w odniesieniu do prawa wyznaniowego wiąże się z faktem nieodzwierciedlania przez przepisy wyznaniowe ustawy zasadniczej układu sił w stosunkach wyznaniowych, utrzymującego się we współczesnej Polsce. Ustrojowe normy konfesyjne zostały opracowane i uchwalone w latach 1993 – 1997, gdy w parlamencie istniała nadreprezentacja ugrupowań lewicowych i centrowych, natomiast na skutek zastosowania progów wyborczych nie funkcjonowało szersze przedstawicielstwo znacznego elektoratu prawicowego.

W chwili obecnej nie ma przesłanek pozwalających uznać, iż opisany stan prawny, niejednokrotnie oceniany jako niezgodny z ustawą zasadniczą, ulegnie pozytywnej zmianie w najbliższej przyszłości.

Za główny determinant polskiego prawa wyznaniowego w ostatnich latach należy uznać postulaty i oczekiwania hierarchii Kościoła katolickiego. Tymczasem akceptacja ze strony tej wpływowej grupy społecznej dla Konstytucji z 1997 r. była ograniczona, czego dowiodła postawa szeregu biskupów przed referendum konstytucyjnym.

Konstytucja zatem w odniesieniu do prawa wyznaniowego jest w istotnej mierze dysfunkcjonalna.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dlaczego miałbym szanować te ciemiężące religie? Nowo odkryta ryba to krzyżówka Piotrusia Pana z Draculą

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Number of texts in service: 47  Show other texts of this author  Newest author's article: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego