Rola organizacji społecznych w kształtowaniu kultury politycznej Danii

Zjawisko kultury politycznej oraz rola organizacji społecznych w jej kształtowaniu stanowią złożoną problematykę w badaniach z zakresu takich dziedzin jak politologia, psychologia czy socjologia. Analizując to zagadnienie na przykładzie jakiegokolwiek kraju należy wziąć pod uwagę wiele istotnych czynników społeczno-historycznych, ekonomicznych oraz geopolitycznych, przede wszystkim zaś należy dokładnie określić terminologię i zakres badań. W przypadku Danii problem jest o tyle specyficzny, że mowa tutaj o rozwiniętej demokracji z wysokim współczynnikiem udziału obywateli w życiu publicznym, a co za tym idzie, jednym dominującym typie kultury politycznej. Organizacje społeczne są tylko jednym z wielu elementów życia publicznego, dlatego ich wpływ na kształtowanie kultury politycznej obywateli będzie ograniczony, jednak nie niezauważalny. W niniejszej pracy spróbujemy zastanowić się w jaki sposób duńskie organizacje społeczne mogą wpływać na kulturę polityczną Duńczyków oraz jak przekłada się to na stosunek samych Duńczyków do tychże organizacji oraz do polityki jako takiej. Odpowiemy na pytanie na czym polega fenomen duńskiego społeczeństwa obywatelskiego i czy można go zawdzięczać działalności organizacji społecznych.

Część 1. Kultura polityczna

Pojęcie kultury politycznej

Kultura polityczna, wbrew temu co powszechnie się o niej sądzi, nie jest i nie może być określeniem wartościującym. Niejednokrotnie chciałoby się powiedzieć o czyjejś niskiej bądź wysokiej kulturze politycznej, poprzez analogię do kultury osobistej w rozumieniu potocznym. Sami politycy często wykorzystują „argument kultury politycznej” w debacie publicznej, niemniej bez względu na grupę społeczną mamy zawsze do czynienia, nawet w radykalnych przypadkach, z kulturą (lub subkulturą) polityczną. ^{[ 1 ]} Należy pamiętać, że już samo pojęcie kultury w ujęciu akademickim obejmuje „całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie”. ^{[ 2 ]} Kultura polityczna jest w istocie, podobnie jak kultura w ogóle, zbiorem pewnych indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu oraz jest subiektywną podstawą wszelkich działań politycznych, będącą dla nich uzasadnieniem. ^{[ 3 ]} Definicję tę podał w roku 1956 amerykański politolog Gabriel A. Almond i szybko rozpowszechniła się ona w kręgach naukowych. Zaznaczyć tutaj warto, iż pojęcie to określamy mianem wąskiej definicji kultury politycznej, albowiem wyróżniamy także pojęcie szerokie, uwzględniające „ogół postaw, poglądów i zachowań politycznych społeczeństwa wraz z kształtującymi je i wyrażającymi ideami, wartościami i wzorcami działalności oraz instytucjami, organizacjami i przepisami (ustawy, rozporządzenia, itp.) stwarzającymi w granicach danego państwa, polityczne ramy dla ich praktycznej realizacji”. ^{[ 4 ]} W dalszej części naszych rozważań, poprzez kulturę polityczną odnosić się będziemy do jej wąskiej definicji.

W najogólniejszym ujęciu kulturę polityczną kształtują tzw. powszechne wzory orientacji , czyli utrwalone i szeroko rozpowszechnione sposoby reakcji obywateli w zetknięciu z instytucjami politycznymi, na które składają się m.in. sposoby odgrywania poszczególnych ról politycznych w zależności od pozycji społecznej. Wzory te są wyznacznikami zachowania politycznego i są brane pod uwagę przy wyjaśnianiu i przewidywaniu zjawisk politycznych. Istotnym korelatem dla tych wzorów są obiekty orientacji politycznych , wśród których wyróżniamy cztery poziomy: system polityczny jako całość, instytucje i organizacje polityczne (parlament, rząd, partie polityczne, itp.) wraz ze spełnianymi przez nie funkcjami, podmioty odgrywające określone role polityczne, np. politycy, przywódcy ogólnokrajowych organizacji i związków zawodowych; i wreszcie decyzje i programy polityczne. ^{[ 5 ]} Jasno klaruje się nam tu już współzależność podmiotów i przedmiotów kultury politycznej. Widać swoiste sprzężenie zwrotne jeśli chodzi o czynniki kształtujące jak i będące efektem już wykształconej kultury politycznej. Spostrzeżenie to będzie nam wielce pomocne przy analizie zależności między organizacjami społecznymi a kulturą polityczną w Danii.

Jeszcze dokładniej wspomniane współzależności omawia w socjologii polityki tzw. koncepcja socjalizacji politycznej. ^{[ 6 ]} W procesie tym widać już wyraźnie wspomnianą zależność zwrotną, gdyż kultura polityczna dominująca w danym społeczeństwie warunkuje proces socjalizacji co najmniej w ramach oficjalnych struktur i instytucji systemu. I tak w konsekwencji kultura polityczna modeluje się dwufazowo w okresach gwałtowanych zmian powodowanych ogólną reformą systemową, lub pod wpływem istotnego z punktu widzenia światopoglądu obywateli wydarzenia, lub funkcjonuje stabilnie ewoluując stopniowo w okresach spokoju. Czynniki te następnie wywierają wpływ na inne korelaty procesu socjalizacji uczestniczące w umacnianiu wzorów orientacji politycznej, takie jak szkolnictwo, środki masowego przekazu, inne grupy społeczne z uwzględnieniem rodziny, grup rówieśniczych, zawodowych, a także innych formalnych i nieformalnych organizacji i stowarzyszeń. ^{[ 7 ]}

W ramach społeczeństwa i jego kultury politycznej zachodzą również inne procesy ją kształtujące. Pamiętać trzeba, że społeczeństwo nie jest monolitem, tak więc krystalizują się w nim subkultury polityczne opowiadające się za różnymi koncepcjami systemowymi. Subkultury te tworzą tzw. kręgi kulturowe, notabene kręgi tworzą także kultury państw trzecich. Innymi słowy, każda kultura ma swój zasięg działania, dzięki takim czynnikom jak np. migracja ludności. Pośrednio lub bezpośrednio kręgi kulturowe wpływają na siebie poprzez mieszanie się pewnych elementów oraz powstawanie specyficznych konfiguracji kulturowych. Proces ten określa tzw. teoria dyfuzjonizmu kulturowego. ^{[ 8 ]}

Komponenty kultury politycznej i metodologia jej opisu

Przystępując do opisywania kultury politycznej należy określić się co do zastosowania dogodnej definicji tego pojęcia, tak by łatwiej osiągnąć postawiony przed sobą cel. W naszym przypadku najlepiej sprawdzi się, nie bez powodu zresztą wybrana już wcześniej, wąska definicja, która pozwoli nam się skoncentrować w dalszej części pracy na roli samych organizacji społecznych w kształtowaniu kultury politycznej. Ogólnym przedmiotem rozważań jest stosunek podmiotów społecznych do polityki oraz ich udział w niej. Co z uwzględnieniem zależności zwrotnych kształtuje samą politykę. Krótko mówiąc, przedmiotem naszych zainteresowań będzie poziom uczestnictwa duńskich organizacji społecznych w polityce i kształtowaniu postaw obywatelskich (kultury politycznej), ale także samych Duńczyków, co jest ze sobą ściśle związane. Zanim jednak przejdziemy do tego etapu, wyróżnimy za G.A. Almondem trzy podstawowe komponenty (orientacje, wymiary) kultury politycznej oraz dokonamy ogólnej klasyfikacji rodzajów tejże.

Mówić możemy o trzech następujących komponentach: 1) orientacje poznawcze, 2) orientacje afektywne, 3) orientacje oceniające. ^{[ 9 ]} Orientacje te odnoszą się kolejno do ogólnej wiedzy o polityce, do czego zaliczyć można ogólne zasady funkcjonowania systemu oraz wiedzę na temat bieżących wydarzeń politycznych. Sfery emocjonalnej lub inaczej uczuciowej – będą to wszelkie sentymenty oraz subiektywne konotacje uczuciowe związanie np. z ideologią czy politykami. I w trzecim przypadku do sfery aksjologicznej, gdzie dokonuje się oceny podmiotów politycznych na podstawie wypracowanego już uprzednio systemu wartości. Powyższe kategorie orientacji funkcjonują na czterech płaszczyznach oceny. Są to: 1) system jako całość, 2) obiekty inicjujące, czyli instytucje, partie, elity polityczne, 3) obiekty wynikowe, czyli efekty pracy obiektów inicjujących, na tym poziomie ocenie podlegają również wydarzenia polityczne. 4) jednostka – autorefleksyjna ocena siebie w systemie. ^{[ 10 ]}

Opis kultury politycznej polega na odpowiedzi na pytania stawiane w ramach poszczególnych płaszczyzn oceny, a zatem należy w pierwszej kolejności zapytać członków społeczeństwa o ich ogólną wiedzę na temat ustroju państwa, jego historii, systemu politycznego przechodząc dalej przez kolejne poziomy. Bada się też rzeczywistość postulowaną przez daną grupę. Pod uwagę bierze się sądy i opinie nt. spraw bieżących. Następnie dochodzi do empirycznego opisu stwierdzanej rzeczywistości, stopień uczestnictwa grupy w organizacjach społecznych i wydarzeniach politycznych będzie kluczowy. ^{[ 11 ]} Dopiero na tej podstawie można wyciągnąć dalsze wnioski i dokonać klasyfikacji i przyporządkowania grupie danego rodzaju kultury. Istotne jest tutaj podkreślenie, że kultura polityczna wyraża się poprzez uznawane w jej obrębie wzorce zachowań i działań. Wzorzec jest tutaj swego rodzaju normą, bo nie można mówić o zunifikowanym postępowaniu w ramach tak rozległej grupy jak społeczeństwo danego państwa. Zachodzi tu ponownie sprzężenie zwrotne, albowiem pewne zachowania petryfikują normę, która z drugiej strony warunkuje zachowania. Rozgraniczyć trzeba jeszcze zachowania od działań, które choć razem wchodzą w zakres określonych norm, to różnią się istotnie. Działania mianowicie, za Maxem Webberem, to „zachowania sensowne, to znaczy zachowania charakteryzujące się celową racjonalnością”. ^{[ 12 ]} Zachowania to jedynie zbiór subiektywnie kształtowanych reakcji na bodźce zewnętrzne. Zachowaniem będzie tu np. wyrażanie swoich przekonań politycznych, zaś działaniem będą konkretne czynności wykonywane świadomie dla osiągnięcia jakiegoś celu, np. udział (zarówno czynny jak i bierny) w wyborach czy ogólne zaangażowanie społeczne.

[ 2 ] Czarnowski Stefan, Kultura, w: Dzieła, t. 1, Warszawa 1956, s. 20, cyt. za Garlicki Jan, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym, Warszawa 2004, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, s. 13.

[ 7 ] Dla kształtowania kultury politycznej w Danii takim znamiennym wydarzeniem, które pociągnęło za sobą rewolucję kultury politycznej, będzie bez wątpienia rok 1864, kiedy po utracie części terytorium w postaci Szlezwiku i Holsztynu, Duńczycy ostatecznie porzucili aspiracje wielkomocarstwowe i postanowili nastawić się na pozytywistyczną pracę wewnątrz kraju wedle zasady: co straciliśmy na zewnątrz, odzyskamy wewnątrz (duń. hvad udad tabtes, det må indad vindes ). Idee te znalazły swoje zastosowanie nie tylko w polityce zagranicznej, ale i przede wszystkim w mentalności i późniejszych reformach szkolnictwa duńskiego. Można więc tutaj śmiało skonstatować, że dzisiejsza kultura polityczna Danii jest po części pokłosiem wojny duńsko-niemieckiej z połowy XIX w.

Wstęp

Część 1. Kultura polityczna

Pojęcie kultury politycznej

Komponenty kultury politycznej i metodologia jej opisu