Etyka jako wartość w przedsiębiorstwie

Przedstawioną powyżej przyczynę, dla której przedsiębiorstwa w swojej działalności przestrzegać mogą wskazań etycznych, określić można jako „społeczną". Wynika ona wprost z uwarunkowań społecznych funkcjonowania spółek, których integralną częścią składową są członkowie społeczności, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Ale poza tą „społeczną" przyczyną wskazać można również przyczyny przestrzegania etyki w prowadzonej działalności biznesowej, które wprost wypływają z innych uwarunkowań, np. fundamentów merkantylnych, na których osadzone jest funkcjonowanie przedsiębiorstw.

Makroekonomiczna rola etyki w przedsiębiorstwie

Pięć wskazanych wyżej powodów, dla których przedsiębiorstwa w swojej działalności przestrzegać mogą (powinny) wskazań etycznych, mają charakter mikroekonomiczny. Dotyczą funkcjonowania poszczególnych firm, bez analizy ich kontekstu ogólnogospodarczego. Relacje, w jakie wchodzą przedsiębiorstwa, realizując swoją działalność gospodarczą, są jednak szersze od wyłącznie relacji przedsiębiorstwo-społeczeństwo. Przedsiębiorstwa wchodzą również w relacje z innymi przedsiębiorstwami, a także w relacje z państwem.

Proces koncentracji kapitału na świecie osiągnął dziś już tak znaczące rozmiary, że wiele z funkcjonujących globalnych przedsiębiorstw (takich jak np. General Electric) obraca kapitałami i wytwarza produkty o wartości wyższej od niejednej gospodarki narodowej, nb. na terenie których często prowadzą swoją działalność ekonomiczną. Taka sytuacja, w której funkcjonujący podmiot gospodarczy przedstawia większą siłę ekonomiczną wobec gospodarki narodowej, będącej przecież integralną częścią każdego państwa, stwarza specyficzną sytuację, rzutującą na kształtowanie się relacji korporacja-państwo. W powszechnie występujących sytuacjach to państwo — będące instytucją silniejszą (nie tylko militarnie czy organizacyjnie, ale również ekonomicznie) wobec podmiotów gospodarczych działających na jego terenie — określa ramy prawne i ekonomiczne funkcjonowania tych firm. Możliwość wpływania na tak określone ramy przez przedsiębiorstwa narodowe, czy też wywierania presji w kierunku zmian przepisów narodowych (prawnych, podatkowych, czy dotyczących ochrony środowiska i eksploatacji zasobów naturalnych) są ograniczone. Zachwianie tej sytuacji przez funkcjonowanie na terenie gospodarki narodowej podmiotu gospodarczego silniejszego (w sensie ekonomicznym) od państwa wywołać może obawy organów państwowych o stopień realności ich władzy dziś, a w szczególności w przyszłości. A jak zauważył już Lord Acton władza ma tendencję do korupcji. ^{[ 6 ]} I czy siła ekonomiczna ponadnarodowych firm nie stanie się dla nich pokusą do ograniczenia władzy państwa narodowego, zmierzającą do ukształtowania warunków ekonomicznych przyjaźniejszych dla tych właśnie ponadnarodowych firm? Właśnie tu dostrzec można ważną rolę, jaką spełnić może konsekwentne realizowanie ideałów etyki w biznesie przez te duże korporacje. Tym samym mogą one próbować przekonać władze małych państw, że siła ekonomiczna ich podmiotu gospodarczego nie musi być nadużywana i nie przekroczy akceptowalnych granic. ^{[ 7 ]} Tym samym skłaniają te władze do umożliwienia im działania na nowych rynkach jak tez poszerzenia skali tej działalności ze wszystkimi wynikającymi stąd profitami.

Wreszcie — w relacjach pomiędzy samymi przedsiębiorstwami konsekwentne przestrzeganie założeń (wskazań) etycznych i kreowanie przez przedsiębiorstwo stosownego, własnego takiego wizerunku, wpływać może na obniżenie kosztów transakcyjnych (w krótkim i długim okresie czasu).

Kapitałowe determinanty rozwoju przedsiębiorstwa

Proces koncentracji kapitałów na świecie wcale się jeszcze nie zakończył. Przedsiębiorstwa stają się coraz większe, wchodzą na nowe rynki, starają się stać przedsiębiorstwami globalnymi. Na finansowanie tych działań potrzebują pieniędzy. We współczesnej gospodarce coraz więcej przedsiębiorstw — nie tylko w Polsce — staje się spółkami giełdowymi. ^{[ 8 ]} Na giełdzie właśnie szukają kapitałów dla swojego rozwoju. Dla przykładu: polska giełda papierów wartościowych w okresie ostatnich 10 lat kilkukrotnie zwiększyła swoją kapitalizację. ^{[ 9 ]} Przedsiębiorstwa szukają też kapitałów w systemie bankowym. A inwestorzy giełdowi, jak też bankowcy, zwracają dziś uwagę na kwestię strony „etycznej" funkcjonowania firm. Działają w taki sposób nie z powodu wysokich walorów moralnych, jakie mieliby sobą reprezentować, ale z czysto merkantylnych powodów. Dla inwestorów (giełdowych i pozagiełdowych) a także bankowców, przedsiębiorstwa przestrzegające w swoim działaniu norm etycznych są bardziej „przewidywalne", a tym samym ryzyko inwestowania w te firmy jest niższe niż w przedsiębiorstwa (nazwijmy je w ten sposób na potrzeby tego wywodu) „nieetyczne". ^{[ 10 ]} Dzięki temu obniżeniu ryzyka inwestorzy są w stanie zwiększyć rentowność zainwestowanych kapitałów oraz potencjalnie ograniczyć możliwe straty w przypadku inwestycji nietrafionych.

Etyka a maksymalizacja wartości marki firmy

Ostatnim z merkantylnych powodów przestrzegania wskazań etycznych w prowadzonej działalności gospodarczej, jaki można wyróżnić jest to, że nowoczesne przedsiębiorstwa kierując się dążeniem do maksymalizacji swojej wartości dla inwestorów, np. dążąc do maksymalizacji wartości akcji notowanych na giełdzie, dostrzegają dla realizacji tych celów coraz większe znaczenie wartości swojej marki. ^{[ 11 ]} Zarządy firm coraz częściej rozważają poszczególne decyzje inwestycyjne i produkcyjne pod dwoma kątami (1) wąskiego efektu ekonomicznego, często o charakterze krótkoterminowym oraz (2) szerokiego, długoterminowego efektu wpływu tej decyzji na wartość marki całego koncernu. ^{[ 12 ]} Na ile podjęcie bądź zaniechanie danego działania ekonomicznego wpłynie na całe przedsiębiorstwo w jego relacji z klientami i inwestorami. Swego czasu szwedzki koncern meblowy wycofał się z zakupów wyrobów ceramicznych od dostawcy spoza Unii Europejskiej tylko dlatego, że okazało się, że zatrudnia on w swojej fabryce niepełnoletnie dzieci. Dostawca ten nie łamał obowiązującego w jego kraju prawa, ale przedostanie się do publicznej wiadomości, że wyroby tego koncernu są produkowane m.in. przez niepełnoletnie dzieci, mogłoby być negatywnie przyjęte przez konsumentów, w dalszej kolejności mieć wysoce negatywny wpływ na wyniki sprzedaży wszystkich wyrobów firmy, a w konsekwencji - obniżyć notowania giełdowe spółki. Negatywna reakcja inwestorów mogłaby dosięgnąć stanowisk zarządu firmy. Zarząd zatem podejmując decyzję o zaprzestaniu współpracy ze wspomnianym dostawcą wyrobów ceramicznych podjął ją w moim odczuciu bardziej z pobudek czysto ekonomicznych niż etycznych. Ratował raczej swoje stanowiska i portfele swoich inwestorów.

Przestrzeganie wskazań etycznych w prowadzonej działalności gospodarczej uznać można również za wartość samą w sobie. Cenną i docenianą przez ogół społeczeństwa. Podobnie jak uznaje się za wartościowe działanie firm w zakresie mecenatu kultury i nauki. Ta forma aktywności przedsiębiorstw, mogąca być uznana za stojąca w sprzeczności z podstawowym celem działalności firmy (o którym wspomniano już wcześniej, tj. pomnażaniem kapitału), uzyskuje swoje znaczenie dopiero w kontekście postrzegania jej jako jednego z przejawów działalności zmierzającej do poprawy wizerunku firmy (marki). I tu pośrednio przestrzeganie wskazań etycznych w prowadzonej działalności gospodarczej można byłoby rozpatrywać również w kontekście działalności umacniania w świadomości kontrahentów (klientów, kooperantów, instytucji państwowych, inwestorów) pozytywnego obrazu firmy (marki). Wydatki z tym związane znajdowałyby się w jednym koszyku z innymi kosztami jej działalności promocyjnej.

Podsumowanie

Kierowanie się w działalności gospodarczej wskazaniami etycznymi, a przynajmniej podejmowanie działań zmierzających do odbioru naszej firmy jako tej, która kieruje się wskazaniami etycznymi, nie musi zatem oznaczać dla przedsiębiorstw wyrzeczeń, konieczności rezygnacji z pewnych opłacalnych przedsięwzięć, czy też konieczności ponoszenie dodatkowych (zbędnych) kosztów. Przestrzeganie wskazań etycznych w biznesie ma i może mieć w spółkach czysto merkantylny charakter. Zapewniać może im korzystniejszy dostęp do kapitałów stymulujących rozwój firm w długim okresie czasu. Pozytywnie też wpływać może na wizerunek firmy wobec swoich klientów i instytucji państwowych, co też przekładać się może na przeliczalne korzyści finansowe. Warto zatem inwestować w programy etyczne firm, w taki sam sposób, w jaki (szczegółowo problem ujmując) inwestuje się w poprawę komunikacji wewnątrz przedsiębiorstwa, nowy park samochodowy czy też zmianę logo.

[ 7 ] Podobne zależności można wskazać w sytuacji mniejszych podmiotów gospodarczych, działających na mniejszych rynkach lokalnych, dla których te podmioty gospodarcze mogą mieć istotne (a często decydujące) znaczenie w kształtowaniu warunków ekonomicznych i społecznych.

[ 10 ] Brealey R., Myers S. „Podstawy finansów przedsiębiorstw", Tom I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s.262-73. Powierzający przedsiębiorstwom swoje kapitały mają w tym zakresie za sobą wiele przykrych doświadczeń. To właśnie głośne afery z początku tego wieku dot. nieprzestrzegania podstawowych zasad etycznych przez kierownictwo wielkich korporacji amerykańskich działających w branżach wysokich technologii (Tyco, Qwest, Global Crossing czy Enron), spowodowały straty inwestorów giełdowych łącznie na ok. 500 mld USD, czyli kilkakrotnie więcej niż cała kapitalizacja polskiej giełdy papierów wartościowych w tym okresie. Za: Sójka J. „Enron — historia z morałem" w „Etyka biznesu po Enronie", op.cit., s.233.

[ 12 ] "Istnieje ścisły związek pomiędzy zarządzaniem marką a konkurencyjnością przedsiębiorstwa i wzrostem jego wartości. Zwiększając siłę marki poprzez odpowiednie działania i inwestycje (...) powodujemy wzrost lub spadek konkurencyjności przedsiębiorstwa, a następnie zwiększenie lub zmniejszenie jego wartości. (...) Dzięki działaniom inwestycyjnym ukierunkowanym na wzmocnienie marki możliwe jest uzyskanie wyższej ceny za markowy produkt, jak również zwiększenie sprzedaży skutkiem wytworzenia się lojalności u klientów. W konsekwencji następuje wzrost wartości sprzedaży bezpośrednio wpływającej na wielkość uzyskiwanego zysku z działalności. Ponadto, silna marka pozwala obniżyć koszty przez redukcję np. kosztów promocji i tym samym również powoduje wzrost zysku netto", ibidem, s. 293-294.