Jeśli ktoś pyta mnie, co uważam za największy przełom w medycynie dwudziestego wieku, zazwyczaj nie namyślam się długo i odpowiadam: podwójnie ślepa próba.

Odkrycie tej metody wywołało istny huragan, który przeszedł przez dziewiętnastowieczny paradygmat medycyny, wywiewając długie pasmo zabobonu i pseudonaukowych praktyk.

Za jej wynalazcę uznaje się francuskiego fizjologa Claude’a Bernarda (1813-1878), który twierdził, że naukowy eksperyment powinien być podzielony między teoretyków doskonale znających i rozumiejących przebieg eksperymentu, a laików, którzy nie rozumieją jego pryncypiów. Następnie obie grupy powinny zapisać wyniki obserwacji, a następnie winny być one porównane. Tylko wyniki, które będą zgodne między grupami, powinny być uznane jako prawdziwe.

Było to niezmiernie kontrowersyjne twierdzenie, gdyż w czasach, w których przyszło żyć Bernardowi, uważano że jedynie doskonale wyedukowani i znający się na rzeczy naukowcy potrafią poprawnie, i — co najważniejsze - obiektywnie, zinterpretować wyniki eksperymentu.

No dobrze, ale dlaczego podwójnie ślepa próba?

Większość osób, z którymi rozmawiam, przynajmniej słyszała o tej metodzie, ale zupełnie nie rozumie dlaczego jest ona taka istotna. Podejrzewam, że nie z powodu, iż jest to szczególnie trudna metoda, ale raczej ze względu, że konsekwencje jej stosowania często bywają trudne do zaakceptowania. Podwójnie ślepa próba uczy nas, że nie wolno ufać osobistemu doświadczeniu, a jest to pigułka niezwykle gorzka w smaku i trudna do przełknięcia.

Okazuje się, że metoda jest szczególnie druzgocząca dla medycyny alternatywnej. Jak doskonale wiemy, medycyna alternatywna zasadza się w tradycji, anegdotach, zdrowym rozsądku oraz ustnym przekazie. Wydawać by się mogło, że są to wystarczające źródła informacji. Podwójnie ślepa próba udowadnia nam jednak, że jest zupełnie inaczej.

Z pewnością zdajemy sobie sprawę, że występowanie pewnych czynników zakłócających może powodować powstawanie przeróżnych iluzji. Wydaje się nam wówczas, że dostrzegamy występowanie czegoś, czego w rzeczywistości nie ma. Mając do czynienia z lekarstwem bądź terapią musimy uzyskać pewność, że oddziaływanie na organizm nie jest wynikiem takich właśnie złudzeń.

Czym jest podwójnie ślepa próba?

W prawidłowo przeprowadzonym eksperymencie z zastosowaniem randomizacji z podwójnie ślepą próbą, dzielimy uczestników na dwie grupy. Osoby z jednej z grup otrzymają testowany lek, natomiast pacjenci z drugiej grupy otrzymają fałszywy lek — placebo. Żaden z uczestników, a także nikt spośród przeprowadzających eksperyment nie będzie wiedział kto należy do której grupy. Czyli zarówno pacjenci, jak i podający leki, a także lekarze, którzy przebadają osoby z obu grup przed i po eksperymencie będą „ślepi". Wszelkie tabletki, bądź fiolki zostaną oznakowane nic nie mówiącymi kodami. Jedyną osobą mającą „odsłonięte oczy" będzie superwizor, którego współcześnie zastępuje komputer.

Kiedy eksperyment zostanie zakończony, wszyscy pacjenci przebadani, a ich wyniki zapisane, dopiero wtedy kody zostaną złamane i do pracy wezmą się statystycy.

Istotną rolę odgrywa tu również czynnik losowości, czyli randomizacja. Pacjenci zostaną przypisani do poszczególnych grup w sposób absolutnie losowy. Ma to na celu zabezpieczenie eksperymentu przed błędem „tendencyjnego dobrania" uczestników.

Ale po co to wszystko?

Doświadczenie, które zdobyliśmy przez ostatnie 40 lat, pokazuje wyraźnie, że jedynie metoda podwójnie ślepej próby z randomizacją i zastosowaniem placebo pozwala na udzielenie odpowiedzi na pytanie: „Czy dane leczenie jest skuteczne w przypadku danej choroby".

Zdrowy rozsądek podpowiada nam, że sami potrafimy odgadnąć, czy dany środek/leczenie przynosi nam korzyści, po prostu próbując go na sobie. Następnie odpowiadamy sobie na pytanie: „Czy mi to pomogło?" (Czy pomogło mojemu sąsiadowi, mamie, wujkowi?) Jeśli tak, znaczy to, że jest to skuteczne leczenie. Jeśli nie — nieskuteczne. Proste, prawda?

Niestety nie, nie jest to prawda. Przypadki medyczne oscylują w dziedzinie życia, w której zdroworozsądkowe obserwacje ani trochę nie są godne zaufania. Jedną z rzeczy, której uczy nas podwójnie ślepa próba, jest to, że naukowcy nie mogą polegać na swoich własnych oczach. A wszystko przez moc czynników zakłócających eksperyment.

Czynniki zakłócające

Delikatny, często niezauważalny wpływ czynników zakłócających może spowodować powstanie iluzji, że nieefektywny środek jest efektywny. To właśnie tym czynnikom zawdzięczamy fakt, że przez tyle stuleci mieliśmy do czynienia z pseudonauką w medycynie. Weźmy na przykład osławione już puszczanie krwi. Kiedy spojrzymy w przeszłość, okaże się, że wielu światłych i ponadprzeciętnie inteligentnych ludzi twierdziło, że przecinanie żyły w celu upuszczenia „złej krwi" przynosi znakomite rezultaty. Powstało szereg traktatów publikowanych w literaturze medycznej tamtych czasów, że kontrolowane wykrwawianie pacjentów przynosi doskonały efekt terapeutyczny.

Dziś wiemy, że puszczanie krwi, jako remedium na większość chorób, nie pomaga choremu, a wielokrotnie było też przyczyną śmiertelnych zejść masy ludzi. Dlaczego to przerażające leczenie przetrwało w medycynie tak długo? Odpowiedź jest prosta — ponieważ nie możesz wierzyć we wszystko co widzisz. Ludzie, którzy dostrzegali pozytywne efekty puszczania krwi byli zmyleni szeregiem czynników zakłócających. Oto one: efekt placebo, reinterpretacja wyników, efekt obserwatora, tendencyjny dobór grup, naturalny rozwój choroby, regresja do średniej, efekt udziału w badaniach oraz iluzja statystyczna

Efekt placebo jest procesem, w którym sugestia lub autosugestia powoduje zniesienie symptomów choroby. Początkowe badania nad zakłócającym wpływem efektu placebo zawierały rażące błędy metodologiczne, ^{[ 1 ]} ale w chwili obecnej nie mamy wątpliwości, że występuje szereg przypadłości, które doskonale odpowiadają na leczenie placebo. Należą do nich np. uderzenia gorąca na twarz związane z menopauzą, ^{[ 2 ]} symptomy powiększenia prostaty, ^{[ 3 ]} czy pewne odmiany bólu. ^{[ 4 ]} Badania pokazują, że ponad 50%-70% pacjentów poprawnie odpowiada na zastosowanie placebo.

Ludzie na ogół wpadają w złość, kiedy mówi im się, że pozytywne wrażenia jakich doświadczają mogą być wynikiem działania efektu placebo. Jednak przykłady świadczą, że jest to bardzo prawdopodobne. Przyjrzyjmy się kilku.

W podwójnie ślepej próbie z zastosowaniem placebo, badanie 30 ludzi z zespołem cieśni nadgarstka dostrzegało znaczną poprawę podczas stosowania magnetoterapii. Ci, którzy używali fałszywych magnesów zgłaszali identyczną poprawę. ^{[ 5 ]}

Badanie 321 pacjentów z bólem dolnej części pleców wykazało, że manipulacja wykonana przez kręgarza jest niezwykle pomocna, ale niestety nie bardziej niźli rozdanie ulotek edukacyjnych dotyczących bólu dolnych części pleców. ^{[ 6 ]}

W badaniu 67 osób z bólem biodra akupunktura przyniosła znaczną poprawę. Dokładnie taką samą poprawę przyniosło wbijanie igieł w miejsca zupełnie losowe, a nawet delikatne ukłucie igłą skóry bez faktycznej jej penetracji. ^{[ 7 ]}

W eksperymencie ze 177 pacjentami cierpiącymi na ból szyjnego odcinka kręgosłupa okazało się, że fałszywa akupunktura laserowa (rzekoma terapia wymyślona przez prowadzących na potrzeby badania) jest znacznie skuteczniejsza, niźli klasyczny masaż. ^{[ 8 ]}

Proszę zwrócić uwagę, że powyższe badania nie dyskwalifikują testowanych terapii. W większości przypadków liczebność grup jest zbyt mała, żeby móc wnioskować na ten temat. To co pokazują jest jednak niezwykle istotne: porównują ich działanie z zastosowaniem placebo. Badania te obrazują bardzo wyraźnie, że każda losowa forma leczenia, bez względu jak będzie bezwartościowa bądź idiotyczna, wydaje się działać w jakimś stopniu.

Placebo przynajmniej przynosi jakiś skutek. Wiele, naprawdę wiele innych iluzji może stwarzać wrażenie pozytywnego oddziaływania, pomimo faktu, że takowego w ogóle nie ma.

Nawet w przypadku, gdy leczenie (lub fałszywe leczenie) nie przynosi żadnego efektu, ludzie skłonni są reinterpretować symptomy i doświadczać ich jako mniej dolegliwe. Oto przykład: wyobraź sobie, że otrzymujesz lekarstwo, które ma sprawić, że częstotliwość twojego kaszlu się zmniejszy. Najprawdopodobniej zaobserwujesz, że kaszlesz rzadziej, nawet jeśli częstotliwość twojego kaszlu nie ulegnie wcale zmianie. Innymi słowy, zreinterpretujesz symptomy jako rzadsze i/lub mniej uciążliwe. ^{[ 9 ]} Jak pokazują ostatnie badania, dokładnie to złudzenie występuje podczas zażywania syropów przeciwkaszlowych sprzedawanych bez recepty, które wydawały się pomagać tysiącom ludzi ostatniej dekady.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Psycholog neguje psychoterapię Co jest , a co nie jest, czarnymi kartami kościoła

See comments (27)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jacek Gargasz Informatyk, pracuje w Glass's Information Services (Australia). Przez sześć lat pracował na Monash University, Deakin University oraz Swinburne University.  Private site  Numer GG: 3335  Number of texts in service: 5  Show other texts of this author  Number of translations: 1  Show translations of this author  Latest author's article: Trzeszczące kręgosłupy