Unitarystyczna teoria federalizmu występowała wszędzie tam, gdzie wśród podmiotów czy sił społecznych dążących do stworzenia scentralizowanego aparatu państwowego przewagę uzyskują siły opowiadające się za centralizacją nad siłami zainteresowanymi utrzymaniem odrębności lokalnych. Zważywszy na liczbę prawników będących zwolennikami tej koncepcji można uznać ją z całą pewnością za przeważającą. W Niemczech podwaliny tej koncepcji tworzyli tak uznani autorzy jak P. Laband (Das Staatsrecht des Deutschen Reiches 4 Aufl. I-IV, Freiburg 1901) G. Jellinek ( Die Lehre von den Staatenverbindungen, 1882, Das Recht des modernen Staates, Berlin, 1900) czy G. Meyer uważali oni, że władza federalna (centralna) stoi ponad władzą państw członkowskich i jako taka jest władzą suwerenną, natomiast państwa członkowskie jako podporządkowane władzy suwerennej same suwerenności nie posiadają, chociaż ze względu na zachowane kompetencje prawotwórcze są autonomiczne. Konstytucja federalna jako akt prawa federalnego nie może być zmieniona przez jednostronny akt państwa członkowskiego, albowiem w takim zakresie w jakim obowiązuje konstytucyjna kompetencja federacji, państwa członkowskie tracą swój charakter państwowy zachowując go jedynie w takim zakresie w jakim uczestniczą w sprawowaniu władzy jako organy państwa federalnego.

W Stanach Zjednoczonych zwolennikami unitarystycznej teorii federalizmu byli W. Willoughby (The Fundamental Concepts of Public Law, New York 1924 ), B. Schwartz (A Commentary on the Constitution of the United States), E.S. Corwin (National Supremacy. Treaty Powers as State Power, Gloucastet Mass.) Autorzy ci starali się w ogóle wyeliminować pojęcie suwerenności z rozważań nad federalizmem wychodząc z założenia, że twórcy konstytucji dążyli do wyposażenia rządu federalnego w uprawnienia gwarantujące realne i skuteczne sprawowanie władzy jak np. klauzula supremacji (art. IV konstytucji) oznaczająca, że akty normatywne uchwalane przez stany ustępują miejsca federalnym aktom prawnym i traktatom zawieranym przez władzę federalną, konstytucja nie uznaje suwerenności stanów ( J. Jay , Th. Jefferson ), a w praktyce z punktu widzenia historycznego stany nigdy nie były wyposażone w żadne atrybuty suwerenności po uchwaleniu Deklaracji Niepodległości, którą poprzedziła unia kolonii, ani też żadne państwo trzecie nie uznało suwerenności stanów. Ostatecznie Sąd Najwyższy w orzeczeniu Chisholm v. Georgia odrzucił tezę o suwerenności stanów, a w związku ze zdaniem odrębnym do wyroku utrzymującym, że każdy stan Unii jest suwerenny w zakresie praw dla niego zastrzeżonych przyjęta została w dniu 8 stycznia 1798 roku XI Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

Jak to wynika z wyżej przytoczonych uwag o suwerenności i federalizmie odmienne, ukształtowane historycznie koncepcje państwa federalnego znalazły wielu zwolenników w europejskiej i amerykańskiej myśli i praktyce politycznej. W przedrewolucyjnej Rosji w pracach M. Gorenberga, F. Kokoszkina, S. Korkunowa i innych teoretyków zdecydowanie dominowała również teoria unitarystyczna, będąca podstawą późniejszej koncepcji federalizmu sowieckiego. Świadczy to dobitnie, że różnice w tradycji politycznej europejskiej (przewaga doświadczeń konfederalistycznych ) i amerykańskiej (unitaryzm) czy rosyjskiej, determinują w gruncie rzeczy możliwości budowy organizmu federacyjnego. W Europie tradycja konfederacyjna, nawet gdy w wielu państwach europejskich doszło do zbudowania jednostkowego państwa federalnego przyjmuje się jednak jakąś formę suwerennej państwowości czy autonomiczności państw związkowych podczas gdy w Stanach Zjednoczonych jest to wykluczone.

Budowa bardziej zintegrowanej Unii Europejskiej zachowującej atrybuty suwerenności państw członkowskich powinna zatem uwzględniać trzy zasadnicze prawa: prawo do nakładania podatków, prawo unieważniania aktów władzy unijnej (nullifikacji) oraz prawo wystąpienia z unii (secesji). Jest naturalnie kwestią dyskusyjną zarówno zakres jak i tryb czy procedura realizacji tak skonstruowanych praw podstawowych, ale jedno co można na dzisiaj stwierdzić z całą pewnością to, że żadne z dotychczas proponowanych działań integracyjnych nie narusza w mojej ocenie — w sposób istotny wyżej wymienionych praw.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dysfunkcjonalność Ameryki: nierówność dochodów, religia i ewolucja Zakłócanie proporcji między płciami

Comment on this article..   See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mirosław Woroniecki Adwokat, specjalista prawa gospodarczego, cywilnego i prawa karnego gospodarczego, historyk doktryn politycznych i prawnych, doradca organizacji pozarządowych. Przewodniczący Rady Stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska  Number of texts in service: 52  Show other texts of this author  Newest author's article: Dwie lewice