Zapisawszy nerwowym pismem także tę lub jej podobną myśl, patrzę znowu na posążek Ateny. W świetle z kominka jej głowa wykonuje pewien jakby ukośny ruch — potakujący, ale i przeczący zarazem — jakby chciała powiedzieć, że mam rację, lecz nie wyczerpałem sprawy. Ale cieszę się już z tego częściowego przytaknięcia, bo w końcu zostałem pochwalony przez nie byle kogo. Czuję się znacznie odprężony, a zarazem zmęczony, może z gorączki, a może dlatego, że w pokoju zrobiło się od płonącego ognia bardzo ciepło. Mam wrażenie, że na moment zasnąłem. Bo słów, które usłyszałem w następnej chwili, nie mógł przecież wypowiedzieć posążek Ateny: „Pomyśl jeszcze o przyszłości, a także o tym, co to znaczy, że bezbronność jest moralną wadą, i dlaczego, jak sądzisz, przyszłam na świat ze zbroją, z tarczą i z dzidą".

Myślałem długo, aż rozbolała mnie głowa, która boli mnie nieczęsto. Czy słowa usłyszane we śnie miały w ogóle jakikolwiek sens? W końcu nie musiały go mieć, bo zasnąłem w domu, a nie w świątyni Asklepiosa dla hipnoterapii. Ale może, mimo wszystko? Trudno się w tej całej abstrakcji połapać, a pobłądzić łatwo. W końcu doszedłem do wniosku, że przyszłość mieszkańców Europy wbrew pesymistycznym nastrojom w moim kraju na pewno nie jest jeszcze przesądzona. W końcu mamy jeszcze kilka krajów w świecie, gdzie ekonomiczne i społeczne prawa człowieka nie stały się jeszcze przeżytkiem. Tak twierdzi się przynajmniej w niemieckim tygodniku, który abonują rodzice. Co zaś do zbroi, którą nosi Atena? Wiem wykrzyknąłem niespodziewanie dla siebie, jakbym odkrył archimedejskie prawo hydrostatyki. Trzeba po prostu bronić tego wszelkiego dobra, które zostało wywalczone w przeszłości! Po prostu należy przekazywać przyszłym pokoleniom ideę, że każda kultura moralna winna być samoobronna, a lepszy świat - jak twierdzą attacowcy — był, jest i będzie możliwy. Prosta sprawa!

Zapewne i tym razem było to złudzenie wywołane migotaniem światła, padającego od kominkowego ognia, lecz miałem niemal pewność, że głowa Ateny wykonała znowu lekki ruch w kierunku okna. Coś mi mówiło w głębi ducha, że określenia 'prosty' i 'po prostu' nie przypadły jej do gustu. Poza tym czyniła wrażenie zaniepokojonej.

Stoczyłem ze sobą długą i ciężką walkę, zanim nie bez lęku — odwoławszy po-przednią decyzję — podszedłem do okiennej wnęki i rozsunąłem zasłony. Moje zaskoczenie było ogromne: całą przestrzeń od domu aż po horyzont zajmuje woda. Czyżby Mleczna wystąpiła z brzegów i zalała Europę? Niezależnie od przyczyny znajduję się po środku wielkiego morza albo oceanu, a od Zachodu — a ważne jest chyba, że stamtąd — zbliża się ogromny statek. Po części staromodny, lecz w przeważającej mierze ogromnie nowoczesny i bez wątpienia o bardzo silnym napędzie. U dziobu — jak przed wiekami przy bogatych galeonach — wielka damska figura z drewna, jaskrawo wymalowana. Bardzo młoda niewiasta z nagimi piersiami, śliczna jak królewna z bajki, siedzi sobie jakby nieco zalękniona, lecz w gruncie rzeczy szczęśliwa, na karku młodego byka. Bez wielkiego trudu domyśliłem się jej i imienia, na pewno identycznego z nazwą statku płynącego od strony Niemiec i Francji.

Na pokładach górnym i dolnym pełno ludzi, tak różnych, jak różnią się od siebie ludzie na świecie. Jedni pracują jak zwariowani, szybko i sprawnie, lecz może już z myślą o wypoczynku. Inni, pod koronami owocowych drzewek w zielonych donicach, leżą do góry pępkami, wśród spadających z góry pieczonych kurczaków i wszelkiego jadła. Jeszcze inni, a jest ich również bardzo wielu, podskakują w rytm oszałamiającej muzyki. W pobliżu budki kapitańskiej — zażywni panowie przy biurkach, poważni i skupieni, jakby przy pomocy cudownych maszynek produkowali albo liczyli pieniądze. Poza tym — w różnych wariantach — wszędzie to samo. Tylko od czasu do czasu wielkie ludowe święto: wszyscy w uroczystym nastroju, matki, ojcowie i dzieci, udają się na zakupy; albo już z nich wracają z wielkimi torbami pełnymi świecidełek i wymyślnych zabawek.

Ziewnąłem, nieco znudzony, i już chciałem odejść od okna, gdy spostrzegłem, że przygotowuje się znowu jakaś wielka uroczystość. Lecz tym razem, jak się zdaje, zupełnie inna, również ludowa, a przy tym oficjalna, gdyż bliżej okrętowego dzioba i steru. Coś w rodzaju dożynek, ale w nastroju zwycięstwa nad wrogiem, a także chyba radości na jeszcze większy dobrobyt. Bo w wielkiej procesji prześliczne dziewczęta i chłopcy niosą — oprócz niebieskich transparentów z hasłami o wspólnym domu — ogromne szczerozłote rogi obfitości. Pełno w nich bananów, soczystych winogron i maleńkich modeli najnowocześniejszych samochodów, a także chlebowych bochnów i ciastek z lukrem. Wszyscy udają się na przód okrętu ku wysokiemu posągowi na cokole. W jednym zgodnym pochodzie — cały lud, ludzie w każdym wieku i wszelkiej profesji. Wśród nich — także owi zażywni panowie, których widziałem przed chwilą przy biurkach, oderwani od liczenia, ubrani odświętnie. Jak na bardzo dawnym polskim plakacie — w białych kołnierzykach i cylindrach, z grubymi cygarami w ustach. Naprawdę uroczy panowie, mimo tych swoich brzuszków i nieco podstarzałych twarzy! Dobrotliwie uśmiechnięci, jak dobrzy wujkowie z Ameryki, właśnie wręczają podchodzącym starcom i młodzieży, zwłaszcza cudzoziemskiej, ruloniki zielonych banknotów przewiązane gumką.

I dopiero teraz widzę, z prawdziwą ogromną radością, do jakiego to posągu zmierza ten cały radosny pochód. Toż to przecież nie co innego, tylko mój ukochany posąg Ateny w szyszaku, taki sam jak tutaj na biurku, tyle że bardzo duży! Najpierw symboliczne składanie darów na stopniach pobliskiego banku i przemowy polityków, sławiących zasługi swych partii. Potem muzyka i śpiew, zapewne na zakończenie dożynkowej procesji. Lecz nie! Zaczyna się część druga, równie uroczysta! Najbliżsi z pochodu, w monterskich kombinezonach, przystawiają drabiny i wchodzą na posąg, z wielkimi śrubokrętami. Nie chcę wierzyć oczom, lecz widzę i słyszę wyraźnie: przy oklaskach tłumu demontują najpierw szyszak, potem dzidę i tarczę; ktoś wygłasza przemówienie o powszechnym samoczynnym dobrobycie, wieczystym społecznym spokoju i zgodzie wszystkich stanów.

Serce bije mi młotem, chociaż na statku wszystko się już toczy zwykłym torem. Wszystko po staremu. Ale niezupełnie, bo oto jedni ludzie tak dumni, piękni i promienni, jakby wygrali wielki los na loterii, inni — większość — o twarzach coraz bardziej zgorzkniałych i zaciętych. Poza tym, czego wcześniej nie dostrzegałem, jedni i drudzy podstawiają sobie nogi na wzajem i jeden drugiego gryzie w ucho. Gorączkowo szukam wzrokiem posągu Pallady, ponieważ nagłe złe przeczucie przeszywa mnie lękiem. I rzeczywiście, gdy odnajduję jego miejsce, dostrzegam — sam cokół. Przecieram oczy, lecz posągu naprawdę nie ma. Za to tuż obok — ci sami, co przedtem, monterzy w kombinezonach. Z policjantami i grupką ochotników rozpakowują ciężkie skrzynie. Ukazują się wielkie metalowe elementy, powstaje nowy posąg, tak wielki, że dech zapiera.

Niebawem jest gotowy — ogromna naga istota w pozycji siedzącej, niby ludzka, ale wyraźnie nienormalna. O dwóch twarzach, czworgu ramion i czterech nogach, jak w „Biesiadzie" Platona. Dwaj młodzi mężczyźni, siedzący do siebie tyłem na tym samym kamieniu, jak bracia syjamscy zrośnięci plecami i głowami. Każdy z osobna znany mi dobrze, z niezliczonych książkowych reprodukcji. Jeden — to przecież nie kto inny, tylko bożek złodziei i kupców, z furkoczącymi skrzydełkami u stóp. Drugi, wyraźnie starszy, sam siebie przedstawia, bo w kuloodpornej kamizelce, z policyjną tarczą i innymi jej podobnymi atrybutami: z mieczem, rakietą, kanistrem napalmu. Znienawidzony przez Palladę jej kłótliwy brat Ares, zawsze niesyty pożaru i mordu!

Ledwo budowę zakończono, zaraz przy dźwiękach wojskowej muzyki — uroczyste odsłanianie pomnika. Lecz pod czyim przewodnictwem? Tych miłych krępych panów z cygarami? Tak, to oni rzeczywiście. Stają pod pomnikiem na podwyższeniu, uśmiechają się filuternie. W powitalnym geście zdejmują cylindry i odrzucają precz. Wypluwają cygara. Zrywają jowialne brzuszki. Ściągają i rzucają za siebie uśmiechnięte twarze. Przez parę chwil stoją przed oniemiałym tłumem — inteligentni, jeszcze całkiem młodzi, o twarzach obojętnych i zimnych. Nagle — ale to znowu tylko żart i kpina — nakładają na lewe oko czarne opaski. Zdejmują je po chwili i są znowu bardzo serio. Wyznaczają przedstawiciela ludu. Każą mu mówić przez megafon.

Padają gromkie, twarde słowa o obowiązku konsumpcji, o walce z pasożytami i przymusowej nauce samodzielnego pływania jako o zadaniu najważniejszym. Jeszcze dobrze nie skończył, a już na stojącą obok beczkę po nafcie wskakuje uczony filozof. W garniturze, z krawatem, w błyszczących brązowych półbutach. Z wielką swadą popiera przedmówcę, grzmi przeciwko biedzie i socjalnej demoralizacji. Potem następny — dla oglądowej wyrazistości — z grubym pękiem wędek, do samodzielnego łowienia ryb.

Mimo że uroczystość jeszcze się nie zakończyła, zaczyna się realizacja programu. Osoby podejrzane o życie w biedzie lub ubóstwie podchodzą po kolei do funkcjonariusza w mundurze. Po otrzymaniu wędki na ryby, udają się ku szalupom i zjeżdżają w dół na wzburzone morze. Ale nie trwa to długo, bo zaraz wskakuje na beczkę inny filozof i w imieniu ludu protestuje przeciwko rozrzutności. I on również zostaje wysłuchany — odtąd biedacy nie dostają szalup, tylko same wędki. Kolejny mówca uważa także wędki za rozrzutność. Teraz już wszyscy nieudacznicy, bo od tej pory są określani już tylko tym mianem, młodzi, starzy i kaleki, spadają za burtę. Bulgotanie wody i krzyki tonących zagłusza hymn z megafonów. Radosna pieśń na cześć Hermes-Aresa Wszechwładnego, Jedynego Władcy Nieba i Ziemi.

Czując, że nogi mi drżą i uginają się pode mną, chwyciłem się oburącz parapetu. Kiedy po jakimś czasie, trudnym do określenia, stwierdziłem, że leżę na podłodze we wnęce okiennej, wstałem obolały i, nie od razu przypomniawszy sobie, o co mi chodzi, zacząłem płakać gorzko. W końcu otarłem łzy i, chociaż oczy mocno piekły, wróciłem do obserwacji wydarzeń na zewnątrz.

Od razu zauważyłem, że na obu pokładach coś się zmieniło w sposób istotny. I niewykluczone, że na lepsze, bo zupełnie bez powodu poczułem w piersiach lekką ulgę. Moją uwagę zwróciło kilka postaci bardzo zwykłych, lecz zachowujących się tak normalnie i ubranych tak niepozornie, że chyba miały coś do ukrycia. W dodatku przemykały nieco chyłkiem i dzierżyły pod pachami jak gdyby nigdy nic ciemnoszare zawiniątka. Serce zabiło mi mocniej i gwałtownie zaczerpnąłem powietrza, gdy pojąłem, co jest w środku. Owinięte w burą materię — szczątki rozbitego posągu Pallady! A także fragmenty zbroi! Nie ulegało wątpliwości: znaleźli się ludzie, którzy chcą posąg Sowiookiej scalić i odbudować w pierwotnej postaci. Z tarczą, dzidą i szyszakiem!

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Z ziemi egipskiej Dlaczego jesteś ateistą?

See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Drewnowski Ur.1941, historyk nauki i filozof, były pracownik PAN, Akademii Lessinga i Uniwersytetu Technicznego w Cottbus, kilkakrotny stypendysta Deutsche Forschungsgemeinschaft i Biblioteki Księcia Augusta w Wolfenbüttel. Współzałożyciel Uniwersytetu Europejskiego Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Pracował przez wiele lat, w Polsce i w Niemczech, nad edycją „Dzieł Wszystkich” Mikołaja Kopernika. Kopernikowi, jako uczonemu czynnemu politycznie, poświęcił pracę doktorską. W pracy habilitacyjnej zajął się moralną i społeczną samoświadomością uczonych polskich XIV i XV wieku. Od 1989 r. mieszka w Niemczech, wiele czasu spędzając w Polsce - w Jedlni Letnisku koło Radomia, gdzie wraz ze Stanisławem Matułą stworzył nieformalne miejsce spotkań ludzi duchowo niezależnych z kraju i zagranicy. Swoją obecną refleksję filozoficzną zalicza do „europejskiej filozofii wyzwolenia”. Nadaje jej formę esejów, wierszy i powiastek filozoficznych.  Private site  Number of texts in service: 24  Show other texts of this author  Newest author's article: Niezapomniane oko Polifema. Opowiadanie dla licealistów