We współczesnym religioznawstwie dominuje nurt rewaloryzacji mitu. Przyczyniły się do tego zapewne w dużej mierze badania Karla Junga i jego szkoły, wykazujące na zakorzenienie mitu jako postawy w najgłębszych pokładach psychiki ludzkiej. Także postęp w naukach antropologicznych pozwolił na zmianę stosunku i opisywania mitu jako określonej kategorii.

Jak zauważa jeden z największych teologów katolickich XX wieku Karl Rahner pojęcie mitu nierozerwalnie jest związane z językiem religijnym i z rozumieniem egzystencji człowieka. Każde pojęcie opowiadające o rzeczywistości metafizycznej bądź religijnej jako leżącej poza sferą bezpośredniego doświadczenia musi się posługiwać wyobrażeniami, które nie są pierwotnymi wyrazami tej rzeczywistości, ale które pochodzą z innego źródła. Jeżeli przyjmujemy następnie, że to wyobrażenie nie jest statycznym obrazem ale ma charakter wyobrażenia dramatycznego, wydarzeniowego albo przynajmniej może się w tych kierunkach rozwinąć tak, iż można je nazywać wyobrażeniem mitycznym, to w takim przypadku będziemy mogli skonkludować, że każda wypowiedź metafizyczna albo religijna ma charakter mityczny lub podlega interpretacji w terminach mitu.

Mit jako rzeczywistość żywa i przeżywana podlega podobnie jak samo zjawisko religii, deformującym procesom historycznym, społecznym, kulturowym itd. W ich wyniku zdegradowany zostaje do rzędu pewnego rodzaju literatury, opowiadania, nie branego całkiem serio. Wzrastająca rola mediów we współczesnym świecie poszerza to pole dla mitologii i mitomaństwa.

Zdaniem niektórych religioznawców ostatnim stadium degradacji mitu stanowią opowiadania folklorystyczne, klechdy i baśnie ludowe. Newsy tabloidalne chyba można zakwalifikować jednoznacznie do tej kategorii.

Bez względu więc na zajmowaną pozycję religii, na podstawie współcześnie zachodzących procesów, nie da się w przewidywanym okresie wyeliminować jej z przestrzeni publicznej. I mówienie o tym w sposób aprioryczny, kategoryczny, dogmatyczny (jako przekonanie immanentne racjonalizmowi) jest nierealistyczne, życzeniowe i tym samym — irracjonalne. Ba, potwierdzałoby się w takim wypadku skłonności ideologiczne — na co wskazuje przywoływana już Karen Armstrong — i fundamentalistyczno-aprioryczne tego prądu mentalno-praktycznego, tego sposobu opisu świata i procesów w nim zachodzących (jest to bez wątpienia system holistyczny) będącego próbą wyzwolenia człowieka właśnie z mitologii, aprioryzmu, dogmatyzmu i anty-ewolucjonizmu.

Niektórzy religioznawcy, socjologowie, antropolodzy ukuli nawet pojęcie homo religiosus — człowiek, istota religijna, osoba ukierunkowana ze swej istoty na transcendencję. Czy tak jest na pewno ? Fakt, religia i doświadczenie sacrum towarzyszą człowiekowi od zarania jego dziejów. Nie oznacza to jednak, że tak musi być zawsze, a że religie żyją, ewoluują, zmieniają się mieszając wzajemnie (tzw. synkretyzm religijny) bo nie są to byty statyczne, nadane z góry przez Absolut, świadczyć to może tylko o ich ziemskiej, społecznej, kulturowo-cywilizacyjnej proweniencji.

Wulgarny racjonalizm, prostacko i prymitywnie utożsamiający człowieka i jego byt wyłącznie z materialną stroną doczesności przynosi więcej szkód idei Oświecenia - która jest tu podstawą i początkiem procesów modernizacyjnych w dzisiejszym wymiarze — niźli religijność oparta o standardowe pojęcia trwania, przyzwyczajenia, tradycjonalizmu. Postmodernistyczny zachłanny konsumeryzm, tzw. zakupizm  ^{[ 7 ]}, czy niczym nieograniczony hedonizm preferowane kosztem nauk, racjonalnie pojętej duchowości (czyli życia wewnętrznego), otwarcia na sztukę, literaturę, różnorodne idee czy światopoglądy etc. zubożają człowieka, irracjonalizując jego jestestwo, czyniąc podatnym na różne szamaństwa (nawet nie transcendentno-mistycznego pochodzenia): to stąd bierze się taka popularność tarotów, kabał, horoskopów, przeróżnych przepowiadaczy przyszłości , wróżek i wróżbitów. To za tym idą tabuny tele-ewangelistów, nawiedzonych mesjaszów, religijnych magów i pospolitych oszustów węszących w tym religijnym tyglu swój utylitarny interes. To stąd bierze się m.in. powrót do — tu niechlubna rola Polski w tym średniowiecznym nawrocie kołtuństwa i filisterstwa jest znamienna — praktyk egzorcyzmów, wypędzania szatana i publicznego odczyniania złego. To tu tkwi wzrastająca obecność i popularność polityków (oraz ugrupowań politycznych) szermujących argumentacją religijno-teologiczną, nadużywających uzasadnień — dla swego istnienia — kwestiami sakralno-transcendentalnymi.

Wspominany już Erich Fromm napisał onegdaj, że " Nowoczesny człowiek żyje w iluzji, że wie, czego pragnie — gdy tymczasem, pragnie dokładnie tego czego się od niego oczekuje, że będzie pragnął"  ^{[ 8 ]}. Sens tego powiedzenia jest współcześnie, przy takim znaczeniu mediów i ich tabloidyzacji, wzrastającej ciągle roli religijnych fundamentalizmów i nachalnym prozelityzmie religijnym, niesłychanie adekwatny do tematu dysputy nad rolą religii w dzisiejszym świecie. I zadaniom stawianym przez modernizm racjonalistom i humanistom.

Comment on this article..   See comments (20)..

« Articles and essays   (Published: 25-11-2013 )

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Number of texts in service: 129  Show other texts of this author  Newest author's article: Return Pana Boga

All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.

page 9453 

Sign in as:  Password:   Want more? Sign up for free!