Teraz nieco więcej uwagi pragnę poświęcić wymienionej już wyżej książce Współczesna francuska historia kobiet. Choć praca ta ma charakter analizy zjawiska na jednym gruncie — francuskim — i choć sami autorzy odżegnują się od prób jego uniwersalizacji, nie od rzeczy będzie na jej przykładzie przyjrzeć się kilku wybranym problemom, związanym z historią kobiet. Po pierwsze zatem pojawia się problem już wyżej sygnalizowany — poczucie, że kobiety są pozbawione historii, zarezerwowanej dotąd dla historii ukazującej samą siebie jako historia uniwersalna, historia „w ogóle", co — jak wiemy — zostało zakwestionowane. „Jeśli historia kobiet pokazuje historyczność nierówności płci, ufundowanej na znaturalizowanej różnicy płci, to czy służy ona do zniesienia tej nierówności?[10]". Zauważmy, że pytanie to zawiera niejako postulat polityczny, obecna jest w nim bowiem teza, że historia — nigdy nie niewinna! — uzupełniona o głos kobiet może przyczynić się do zniesienia nierównego traktowania obu płci. Ukazuje też świadomość manipulacji kategorią „natura" — biologizacja bowiem różnic płciowych porządkuje świat społeczny zgodnie z interesem tego, który dysponuje dyskursem… Wiedza to władza, jak powiedziałby M. Foucault. Druga kwestia to kategoria „kobiety". „Historia kobiet" — termin już dość zakorzeniony, lecz co właściwie oznacza? To problem znany z dyskusji feministycznych — kobiety jako Inny, kobiety jako zbiorowa kategoria, ale wszak z doświadczeniami różniącymi się w zależności od grupy etnicznej, pozycji społecznej, statusu majątkowego. Wszystkie te kwestie obecne są w nurcie historii kobiet.

Ponadto — co istotne — historia kobiet traktowana izolacyjnie, osobno — jako opozycja wobec „historii mężczyzn" wydaje się wielu badaczkom prostą drogą wiodącą do gettoizacji dyscypliny. Nurt umiarkowany skłania się zatem raczej do traktowania tego odłamu historiografii jako dziedziny mającej za zadanie włączyć historię kobiet w obieg i świadomość historii w ogóle, a kategoria „kobiety" widziana jest jako podmiot obecny w dziejach, chociaż zapomniany przez dotychczasową historiografię.

Rodzi to w konsekwencji problemy natury metodologicznej i jest to kolejna kwestia warta podniesienia. Jak badać obecność (pomijaną) kobiet w historii? I co ona znaczy? Relacja między pamięcią a historią, kwestia co jawi się jako ważne w praktyce badawcze, co niwelowanie roli kobiet mówi o relacjach między płciami, zagadnienie tożsamości — wszystkie te elementy znalazły się w orbicie zainteresowań omawianego nurtu w historiografii, o czym powiadamia rzeczona książka Solarskiej i Bugajewskiego. Zadawano inne niż zazwyczaj pytania źródłom, a także szukano innych niż np. oficjalne dokumenty źródeł, jak pamiętniki, księgi zapisów gospodarczych, korespondencja, a także źródła natury raczej „etnograficznej" — zbiory, kolekcje, style ubierania się itd. - wszystko, co mówiło coś o życiu kobiet w przeszłości (szlak przetarła już wspomniana szkoła Annales). Działalność ta ma zatem także wymiar „przywracania pamięci", wyrywania z milczenia, dawania tożsamości. Można zapewne powiedzieć, że historia kobiet posiada także, oprócz naukowego, walor terapeutyczny w sensie indywidualnym i jako grupy, zbiorowości. Posługując się znanym powiedzeniem, iż Kobiety nie znalazły swojej historii w historii[11], można uznać, że postulaty i praktyka badawcza historii kobiet jest odpowiedzią na to poczucie braku.

O ile jednak na Zachodzie Europy (w historiografii np. francuskiej) zarówno sam feminizm, jak i projekt feministycznej historiografii, czy historii kobiet zdają się mieć ugruntowaną społecznie pozycję, o tyle w kraju nad Wisłą rzecz wydaje się bardziej skomplikowana. Są oczywiście prace, artykuły, witryny internetowe na ten temat, już to przekłady, już to dzieła oryginalne polskich autorów i autorek, ale postulaty związane z ruchem kobiet nie wydają się wywoływać powszechnego zrozumienia. Jak podkreśla wiele polskich feministek — jesteśmy wciąż na etapie obnażania i walki ze stereotypami związanymi z płcią. Oto co pisze jedna z nich, prof. M. Środa na temat polskiego modelu edukacji, podręczników i programów szkolnych, w tym — historii: „(...) zwłaszcza że przez dwanaście lat uczą się głównie o wielkości, aktywności i heroizmie mężczyzn. Kobiety w historii uczeń ani nie obaczy, ani — co ważniejsze — nie dowie się, jakie są przyczyny tej nieobecności"[12]. Nie wnikając w przyczyny tego stanu rzeczy, powiedzmy tylko, że projekt historii kobiet w Polsce wciąż pozostaje na początku drogi...

Bibliografia:

Maria Bogucka, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2006.

Pierre Bourdieu, Męska dominacja, tłum. L. Kopciewicz, Warszawa 2004.

Maria Ciechomska, Od matriarchatu do feminizmu, Poznań, b. r.

Z. Krzak, Od matriarchatu do patriarchatu, Warszawa 2007.

Maria Solarska, Maciej Bugajewski, Współczesna francuska historia kobiet, Bydgoszcz 2009.

Magdalena Środa, 4.06, czyli sejm przyjazny kobietom, „Gazeta Wyborcza" 6-7.06.2012, s. 10.

Comment on this article..   See comments (6)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word