W5. Cham wykorzystał ojca homoseksualnie i poinformował o tym braci, może nawet zachęcał ich do naśladowania. Motywacje Chama mogłyby być dwie:

a) wyłącznie pożądliwość i lubieżność;

b) przechwycenie władzy rodowej przez zhańbienie, poniżenie, upokorzenie i zdominowanie ojca, o czym powiadamia braci;

Patrząc bardziej wąsko, według Księgi Kapłańskiej 20.11 sformułowanie „odsłaniać nagość ojca" może oznaczać stosunek seksualny z żoną ojca, więc:

W6. Cham współżył z żoną Noego:

a) własną matką;

b) inną z żon ojca.

Punkt W6. uzupełnia się i uszczegóławia następująco:

W7. Cham współżył z żoną Noego, własną matką, a „Kanaan był dzieckiem zrodzonym z tego niegodziwego związku".

***

(W8. Inne spotykane analizy, polegające na wyjaśnianiu tekstu poprawionego:

a) 'pierwotnie to Cham był obłożony przekleństwem';

b) 'pierwotnie to Kanaan był trzecim (czwartym) synem Noego';

c) 'pierwotnie to Kanaan ujrzał nagość Noego';

d) 'pierwotnie to Kanaan wykastrował Noego'

należy zbyć milczeniem z oczywistych powodów. W Biblii nic takiego nie występuje i nic na to nie wskazuje.)

VI. Krytyczna analiza wyjaśnień

Objaśnienie sytuacji uznamy za satysfakcjonujące jedynie wtedy, gdy poprawnie uzasadni wszystkie następstwa występujące w tekście. Żadne z zaproponowanych dotychczas nie spełnia tego kryterium:

1. Propozycje W1. — W7. maja wspólną wadę: w ogóle nie wyjaśniają przeklęcia Kanaana, on jest w nich nieaktywny, wręcz nieobecny;

2. Kolejna usterka prób W1. — W7.: nawet jeśli Cham z jakiegoś powodu nie mógł zostać przeklęty przez Noego (np. choćby dlatego, że obejmowało go - 'mocniejsze' przecież — błogosławieństwo boże), to w jaki sposób przekleństwo spadłoby wyłącznie na samego Kanaana, z pominięciem trzech innych synów Chama? Złorzeczenie całemu potomstwu Chama dałoby się zrozumieć, samemu tylko pierworodnemu synowi także. A Kanaan na takiego nie wygląda, jako wymieniony na ostatnim miejscu: „Kusz, Misraim, Put i Kanaan" (10.6);

3. Dodatkowo punkty W1. — W3. podają przewiny i zasługi, które nie są wystarczającym powodem do przekleństw i błogosławieństw;

4. Wyjaśnienie W4., co prawda, odpowiednio obciąża Chama i wystarczająco wyjaśnia błogosławieństwa dla Sema i Jafeta za uratowanie życia Noemu, jednak motywacja Chama jest żenująco naiwna, niewiarygodna. Zdumiewa też fakt, że ani uratowany Noe, ani Sem czy Jafet, ani nikt inny, nie przejawia zamiarów ukarania Chama za okrutne okaleczenie i pohańbienie Noego z tak błahego powodu. Nie pada z ich strony żadna pretensja wobec Chama;

5. Punkty W5. — W7. związane z aktami seksualnymi są obciążone anachronizmem: jakiekolwiek regulacje życia seksualnego wprowadzi dopiero Mojżesz w dość nieokreślonej przyszłości. W każdym razie, wcześniejsze przymierze Boga z Noem nie wprowadza żadnych zakazów seksualnych. (Można pominąć ten kontrargument jako mający małą wagę, wyjątkowo przychylając się tu do opinii apologetów, że Mojżesz mógł niekiedy kodyfikować starsze, zastane prawa. Nie pochodziłyby one wszakże z Objawienia. Nie wszystkie prawa boskie byłyby zatem takie boskie...);

6. Wyjaśnienia W5b. — W7. dyskwalifikuje fakt, że Cham nigdy nie uzurpował sobie dominacji nad rodem Noego, który wkrótce się rozdzielił i rozproszył;

7. Objaśnienie W6b. nie ma podstaw: w tekście nie ma żadnej sugestii o większej, niż jedna, liczbie żon Noego;

8. W przypadkach W6. i W7. zadziwia fakt, że Sem i Jafet nijak nie reagują — tym razem na skalanie czci i pohańbienie przez Chama ich własnej matki, a Noe — żony. Nie budzi to w nich gniewu, żądzy pomsty, chęci ukarania sprawcy. Nie posuwają się nawet do krytyki, przygany. Nic o tym nie wiadomo, a to ewentualnie mogłoby być zasługą godną błogosławieństwa. Ponadto: przy tak eufemistycznej, więc symbolicznej, interpretacji określenia „odsłaniać nagość ojca", jako zakazanego stosunku Chama z matką, jakąż „nagość" próbowaliby zasłonić po wszystkim Cham i Jafet? Tak rozumianej „nagości" raczej nie da się 'przykryć', i to 'płaszczem'. „Nagość" w tym epizodzie należy zatem rozumieć nieco bardziej dosłownie;

9. W wariancie W7. przeklęcie Kanaana, jawnie 'kazirodczego' syno-wnuka jest przynajmniej zrozumiałe, choć on sam jest tu jednak bez winy. Niezrozumiały nadal jest brak przeklęcia Chama — grzesznika, jedynego sprawcy zajścia. Ciężar takiego grzechu przeważyłby błogosławieństwo boże, zniósłby je, zniweczył. Ale domysł W7. jest błędny z innego, ważniejszego powodu: Cham miał już Kanaana zanim akcja epizodu ruszyła! Przed wszystkimi zdarzeniami sam tekst aż dwukrotnie to głosi (w. 18 i 22) — więc Kanaan nie mógł urodzić się w tutaj opisanych okolicznościach;

10. Wobec przejrzanych propozycji i ich krytyki, nie wiemy nadal jaka rzeczywistość została przedstawiona w badanym fragmencie Biblii. Zreasumujmy więc sytuację:

zrozumienie fragmentu jest niemożliwe bez ustalenia i uzasadnienia brakujących faktów:

a. rola i miejsce Kanaana w incydencie;

b. charakter czynu Chama;

c. brak konsekwencji dla Chama.

VII. Bardziej wnikliwe badanie tekstu

1. Bohaterowie epizodu mieszkają w namiotach. Wydawać by się mogło, że obraz taki sytuuje akcję w odległej, koczowniczej jeszcze przeszłości. Ale przecież „Noe był rolnikiem i on to pierwszy zasadził winnicę". Musiał jej doglądać, pilnować, choćby przed ptakami. Noe pije wino, więc musiał mieć też tłocznię do winogron, wino musiało gdzieś spokojnie sfermentować. Noe zatem nie jest nomadą, koczownikiem — prowadzi osiadłe życie. Winnica i mieszkanie w namiotach to bardzo wyraźne nawiązanie do Święta Namiotów (Święto Szałasów, Święto Sukot), prastarego święta winobrania i zakończenia zbiorów. Rolnicy na co najmniej siedem dni przenosili się do prowizorycznych szałasów postawionych w winnicach. Święto Namiotów należało obchodzić jak najradośniej, jeść, pić i radować się ze wszystkich darów ziemi. Taką też ma inną nazwę: Czas Naszej Radości. w tym okresie obowiązuje nawet zakaz obchodzenia żałoby, postów i umartwiania się. Święto miało czysto rolniczy i relaksacyjny charakter — 'dożynki' i odpoczynek, zabawa po ukończeniu prac rolnych. Dopiero później powiązano je z nocowaniem w namiotach uciekinierów w czasie Wyjścia z Egiptu.

Nie stroniono od wina. Do dziś osoby czytające w synagodze fragmenty Tory wydają zazwyczaj przyjęcie, na którym pije się alkohol.

W okolicznościach tego wielkiego święta obserwujemy odurzonego winem Noego. Może nawet nieco można go rozumieć.

2. Powyższa uwaga ujawnia wysoką kondensację treści w dwu początkowych wersetach 20.-21. Taką samą kompresję widać w całym fragmencie. Więcej, cała Prehistoria Biblijna (rozdziały Rdz 1-11) składa się z tak bardzo zagęszczonych epizodów. Niemal każde słowo może wymagać uważnego uwzględnienia.

3. W całym epizodzie kilku faktów nie znamy, a kilku nie dostrzegamy. Na przykład:

a. pomiędzy przeklęciem Kanaana a błogosławieństwami Sema i Jafeta, na początku w. 26. znajdują się trzy niepozornie wyglądające słowa: „A potem dodał". Nie są niezbędne, mogłoby ich tu nie być, tak jak to jest pomiędzy błogosławieństwami w wierszach 26. i 27. Ale one są właśnie tu, w tym miejscu. To znaczy, że w przemowie Noego wystąpiła krótka przerwa, niemal niezauważalny moment milczenia. Chwila ciszy — jakże jednak głośnej! To właśnie tu Noe się zawahał, zastanowił — i w efekcie coś przemilczał. Jeśli kiedykolwiek miałby się odnieść do Chama, to tylko teraz. Nie zrobił tego;

b. przyzwolenie na wyjaśnianie słów: „Cham, (...) ujrzawszy nagość swego ojca" za pomocą zakazów z Księgi Kapłańskiej 20.11-21 jest poważnym błędem i formalnym i merytorycznym. Klauzule te wyraźnie i dobitnie domagają się działania, sprawstwa w „odsłanianiu nagości", aktywności w „oglądaniu nagości". Tutaj zaś Cham biernie „ujrzał"...;

c. jeśli ktokolwiek zadziałał, by „odsłonić nagość", to był to nietrzeźwy Noe: „napił się wina (...) i leżał nagi". W tekście wprawdzie nie występuje zwrot „odsłonił swoją nagość", lecz czynność ta jest zasugerowana przez opis jej widocznego skutku. Czy taki zwrot oznacza wyłącznie obnażenie się? Czy też może znów mamy do czynienia z eufemizmem?

Zwrot ten występuje w Biblii tylko jeden raz w tym kontekście. Księga Kapłańska 18.10 głosi: „Nie będziesz odsłaniać nagości córki twojego syna lub córki twojej córki, bo są one twoją nagością". Jest to zakaz stosunków seksualnych mężczyzny ze swoją wnuczką.

VIII. Wyjaśnienie właściwe

1. Można już przystąpić do poprawnego odtworzenia sytuacji. Dodatkowo pomoże w tym jej uproszczony schemat:

1. Noe w namiocie odurzony winem;

2. Noe nagi + (?_______________?);

3. Cham jest świadkiem i reaguje = (?_______________?);

4. Sem i Jafet pomagają Noemu;

5. Noe trzeźwieje;

6. Noe przeklina Kanaana;

7. (Cham: przemilczany przez Noego);

8. Sem i Jafet błogosławieni przez Noego

9. (brak konsekwencji dla Chama).

Fakty, których jeszcze nie znamy:

a. rola i miejsce Kanaana;

b. charakter czynu Chama.

Fakt, który bardzo dobrze znamy:

x. Cham był ojcem Kanaana.

2. Reguły narracji i poetyki biblijnej oraz powyższa struktura formalna opowiadania, a także wcześniejsze rozważania podpowiadają jeden jedyny możliwy sposób wypełnienia luk faktami, których nie znamy, z uwzględnieniem faktu, który znamy.

Uzupełnienie to wyjaśnia w całości wszystkie motywacje działań i zaniechań bohaterów opowiadania tak, że badany epizod nie wymaga już żadnej interpretacji ani egzegezy. Jest jasny, zrozumiały i przejrzysty.

See comments (28)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word