Obecność pierwiastka religijnego w szkolnictwie państwowym (publicznym) to kwestia wciąż wywołująca dyskusje w szeregu państwach europejskich. W europejskich państwach świeckich przeważa model fakultatywnej edukacji religijnej w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Jest to uzasadniane przede wszystkim koniecznością uwzględnienia w procesie edukacji szkolnej prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z ich przekonaniami w sprawach religijnych. ^[68] Laicki model edukacji szkolnej jest realizowany tylko w kilku państwach analizowanej grupy. Są to: Francja (z wyjątkiem Alzacji i Lotaryngii), Holandia, Słowenia, Ukraina, Białoruś, Rosja i Azerbejdżan.^[69]

8. Zakończenie

We współczesnej Europie przeważają państwa, które w świetle ich aktów ustrojodawczych można zaklasyfikować jako państwa świeckie (laickie) przynajmniej w podstawowym znaczeniu tego terminu, czyli jako państwa nie-wyznaniowe. Zasada świeckości państwa nie jest współcześnie wykorzystywana w Europie do walki ze związkami wyznaniowymi, czy religią w ogóle. Przeważają państwa świeckie w znaczeniu laickości pozytywnej, otwartej, akceptującej obecność pierwiastka religijnego w sferze publicznej. Czynnikiem, który przyczynił się do upowszechnienia analizowanego rodzaju państwowości było stanowisko Soboru Watykańskiego II (lata: 1962-1965) oraz papieży posoborowych, odrzucające model państwa katolickiego, jako model optymalny dla Kościoła Katolickiego ^[70]. Innym czynnikiem sprzyjającym popularyzacji idei państwa świeckiego (niekonfesyjnego) jest zapewne rozwój doktryny wolności i praw człowieka. Wyrazem tego procesu jest zwłaszcza Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz) z 1950 r. oraz sformułowane na jej podstawie orzecznictwo w sprawach wyznaniowych organów Rady Europy, przede wszystkim Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Obowiązek zachowania przez władze publiczne w sprawach religijnych, to jedna z zasadniczych i trwałych tez orzecznictwa strasburskiego w związku z art. 9 EKPCz, gwarantującym wolność myśli, sumienia i wyznania.^[71] Trend w kierunku odchodzenia od modelu państwa wyznaniowego wyraźny jest zwłaszcza w państwach nordyckich.

Nie ma powszechnie przyjętej w praktyce politycznej i ustrojowej szczegółowej koncepcji państwa laickiego (świeckiego). ^[72] W Europie od ponad stu lat podlega ewolucji warunkowanej zarówno przez czynniki partykularne charakterystyczne dla poszczególnych krajów jak i przez czynniki uniwersalne — paneuropejskie. Wyzwaniem dla koncepcji państwa świeckiego (laickiego) staje się współcześnie zwłaszcza fundamentalizm islamski i stanowiąca reakcję nań ksenofobia ujawniająca się w szeregu społeczeństwach europejskich. Część klasy politycznej w państwach Starego Kontynentu na tego rodzaju postawach buduje poparcie społeczne dla siebie i swoich partii. Religia znów okazuje się narzędziem do mobilizacji elektoratu i uzyskania wpływów politycznych. Zorientowany ksenofobicznie elektorat oczekuje nadania państwu znamion etnicznych (nacjonalistycznych) lub konfesyjnych. Zasada państwa świeckiego (laickiego) jawi się jako bariera dla opisanych wyżej dążeń. Sprzyja ona inkluzywnej wizji państwa oraz pluralistycznej koncepcji społeczeństwa. Reasumując, można zaryzykować przypuszczenie, że utrzymanie ustrojów demokratycznych w Europie wiąże się z respektowaniem zasady świeckości państwa, której najważniejszym komponentem winna być jego neutralność światopoglądowa.

Streszczenie

We współczesnej Europie przeważają państwa świeckie. Upowszechnieniu zasady państwa świeckiego sprzyja w Europie zróżnicowanie religijno-światopoglądowe ludność, zwłaszcza duży na tle populacji innych odsetek osób niewierzących. Zasada laickości państwa nie służy już do ograniczenia społecznego znaczenia religii, czy związków wyznaniowych. Państwa świeckie często współdziałają ze związkami wyznaniowymi w celach ogólno społecznych. Sposób wyrażenia zasady świeckości państwa w aktach ustrojodawczych jest zróżnicowany — konieczna jest częstokroć kompleksowa analiza treści konstytucji. Wprost zasada państwa świeckiego jest wyrażona w konstytucjach ok. 14% państw europejskich. Laickość państwa często utożsamiana jest z zasadą rozdziału kościoła i państwa. W Europie istnieją jednak przykłady państw, które stanowią wyjątek od tej reguły. W sumie formuła rozdziału (oddzielenia) kościoła i państwa jest wyrażona w ok. 25% konstytucji państw europejskich. Często zasadę rozdziału w ustawach zasadniczych wyraża się w sposób zawoalowany. Za najważniejszą cechę państwa świeckiego uznaje się współcześnie zasadę jego neutralności światopoglądowe. Jest ona jednak rzadko wprost wyrażana w ustawach zasadniczych w Europie. Jej upowszechnienie to przede wszystkim zasługa orzecznictwa sądów konstytucyjnych oraz wypowiedzi doktryny prawa.

Abstract

In today's Europe is dominated secular state. Disseminating the principles of a secular state in Europe promotes the diversity of religious and philosophical population, especially large against the population of other interest non-believers. The principle of secular state no longer serves to reduce the social significance of religion or religious organizations. Your secular frequently interact with religious organizations for general public. A way of expressing the principle of secularism in acts ustrojodawczych is diverse — it is necessary to often complex analysis of the content of the constitution. On the principle of a secular state is expressed in the constitutions of approx. 14% of European countries. State Secularism is often equated with the principle of separation of church and state. In Europe, however, there are examples of countries that are exceptions to this rule. In total formula allocation (the separation of) church and state is expressed in approx. 25% of the constitutions of European countries. Often the principle of the separation in the Basic Law expresses itself in a veiled. The most important feature of a secular state is considered a modern principle of the neutrality outlook. However, it is rarely explicitly expressed in the Basic Law in Europe. Its spread was mostly driven by the constitutional court decisions and statements of the doctrine of the law.

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Number of texts in service: 47  Show other texts of this author  Latest author's article: Przeżytki ustawodawstwa wyznaniowego w polskim systemie prawnym