„Zbrodnią przeciwko ludzkości" określił w 2010 NYDailyNews.com powieszenie przez Talibów 7-letniego chłopca, któremu zarzucono szpiegostwo. Pozycja ekonomiczna współczesnej Europy wyrosła na podobnych praktykach. Ohagi Elochukwu Nick z Nigerii wrzucił niedawno do sieci zdjęcie pokazujące powieszenie 7-letniego chłopca w Kongo przez Belgów w roku 1908, z adnotacją „Lekcja historii". Co mówi nam ta lekcja?

Chłopiec z Kongo został powieszony za to, że jego ojciec zbyt niewydolnie pracował. Choć brzmi to nieprawdopodobnie, taką właśnie cywilizację przynieśli do Kongo światli biali Europejczycy.

Naturalnie nie wszyscy działali w ten sposób na ziemiach afrykańskich. Jest to przede wszystkim owoc skrajnej wolności gospodarczej, międzynarodowego kapitalizmu, który na przełomie XIX i XX w. sprywatyzował całe Kongo, tworząc Wolne Państwo Kongo. Owa wolność odnosiła się do swobody gospodarczej dla europejskich korporacji. Dla ludności było to piekło na ziemi, które pochłonęło ok. 10 mln ofiar.

Źródeł dzisiejszego kryzysu tożsamości europejskiej nie należy poszukiwać w odejściu od korzeni europejskich, lecz w podskórnie tlącym się poczuciu winy wobec świata za dziedzictwo kolonialne. Europa, chcąc uchodzić za pochodnię praw człowieka, uświadamia sobie, że swoją pozycję zbudowała kosztem innych. Dawniej owo dziedzictwo usprawiedliwiano niesieniem cywilizacji dzikim. Wraz jednak z rozwojem badań kulturowych coraz trudniej jest wierzyć w takie opowieści.

W Kongo Europejczycy nie przynieśli cywilizacji, lecz zatrzymali jej rozwój.

Kongo przedkolonialne

Przedkolonialne Kongo miało kwitnącą kulturę i gospodarkę.

Miało do tego świetne warunki naturalne. Kongo to druga po Nilu rzeka kontynentu afrykańskiego. W jej dorzeczu leżą lasy deszczowe o niezwykłym bogactwie gatunkowym. Na południu z kolei znajdują się niezwykle bogate złoża mineralne, w tzw. Pasie Miedzionośnym (Copperbelt), leżącym dziś w Demokratycznej Republice Konga i Zambii. Kongo wyłoniło się jako zwornik handlowy dóbr południowych leżących pod ziemią i dóbr północnych leżących nad ziemią. Coś jak Polska, która wyrosła z połączenia bogactw mineralnych Śląska z bogactwem bałtyckiego bursztynu.

Kongo leży w sercu Afryki i integrowało ono handel między wybrzeżami Oceanu Indyjskiego i Atlantyckiego.

W dorzeczu Konga rozwinęło się szereg królestw, które z czasem tworzyły konfederacje oraz imperia. Największe organizmy polityczne to Królestwo Luba, Królestwo Lunda, Królestwo Kongo, Królestwo Kuba.

Ok. VI w. rozwijała się tam gospodarka wokół rybactwa, przeróbki żelaza i handlu olejem palmowym. Ok. X w. ich hutnictwo opierało się na miedzi i węglu drzewnym. Eksportowano żelazo i sól. Importowano koraliki szklane i muszelki porcelankowe — aż z Oceanu Indyjskiego. Owe porcelanki Cypraea moneta od XI wieku stały się Kongu głównym środkiem płatniczym.

1. Figurka z Królestwa Luba

Królestwo Luba istniało w okresie 1585-1889 i w swoim szczytowym okresie liczyło ok. miliona mieszkańców. Rządził w nim król wraz z radą. Ciekawym jego elementem było tajne towarzystwo Bambudye, które zajmowało się przekazywanie pamięci pokoleń, która spajała różne ludy. Duże znaczenie miała kultura i sztuka, która duży nacisk kładła na rolę kobiety.

Z Królestwa Luba wypączkowało Królestwo Lunda (1665-1887). Było ono państwem konfederacyjnym i ekspansywnym o dużej sile militarnej. W 1680 kontrolowało ono 150 tys. km2, w okresie swojego szczytu w XIX w. — dwa razy tyle, obejmując dzisiejszą Angolę.

Kolejnym państwem kongijskim okresu przedkolonialnego było Królestwo Kuba (XVII-XIX w.). Było ono wieloetniczne, bogate i miało wysublimowaną sztukę.

Najważniejsze z nich i najdłużej istniejące było Królestwo Kongo, leżące w ujściu rzeki Kongo. W okresie 1390-1857 istniało jako suwerenne królestwo, w okresie 1857-1914 — jako terytorium zależne Portugalii. Przed przybyciem Europejczyków miało ono rozwiniętą gospodarkę, jako centrum produkcyjno-handlowe kości słoniowej, miedzi, żelaza, odzieży i ceramiki.

Chrystianizacja

W okresie Wielkich Odkryć Geograficznych dotarli tutaj Portugalczycy (1484). Kontakty z Europejczykami przez długi okres nie miały charakteru inwazji. Były one generalnie stymulujące dla obu stron. Nie wyglądało to w ten sposób, że cywilizowani Europejczycy zajęli sobie terytorium dzikich, ich samych biorąc w niewolę. W pewnej mierze to nawet Kongijczycy bardziej wykorzystywali przybyszów w swojej polityce.

Portugalczycy zajęli początkowo Wyspę Św. Tomasza w Zatoce Gwinejskiej, gdzie chcieli uprawiać cukier. Jako że była to wyspa niezamieszała, postanowili więc w Kongo pozyskać ludzi do pracy. Zaoferowano im jeńców wojennych królestwa, którzy zostali skierowani do pracy na plantacjach trzciny cukrowej. I w ten sposób wykiełkował nowożytny handel niewolnikami. W swoich początkach nie miał on w sobie wymiarów dehumanizujących. To tak jakby skazanych na dożywocie więźniów skierowywano do pracy. W Rzeczypospolitej również wykorzystywano w gospodarstwach pracę jeńców wojennych.

Problemem stało się jednak to, że deal ten okazał się tak atrakcyjny ekonomicznie dla Europejczyków, że uczyniono zeń główną dziedzinę handlu, pozyskując darmowych pracowników także do pracy w Brazylii. Popyt na ten „towar" stał się na tyle wielki, że przestano się ograniczać do jeńców wojennych, organizując fach łowców niewolników spośród wolnych mieszkańców Kongo, prowadząc do coraz bardziej rabunkowej i destabilizującej polityki handlowej.

W 1526 król Kongo Alfonso I (Mvemba a Nzinga) pisał do króla Portugalii Jana III: „Każdego dnia handlarze porywają naszych ludzi — dzieci tego kraju, synów naszej szlachty i wasali, nawet ludzi naszej własnej rodziny. Ta korupcja i deprawacja są tak rozprzestrzenione, że nasz kraj jest wyludniony. Potrzebujemy w naszym królestwie jedynie księży i nauczycieli, żadnych zaś towarów, chyba że chodzi o wino i opłatki mszalne. Naszym życzeniem jest, by królestwo to nie było miejscem handlu lub transportu niewolników." (za: Adam Hochschild, Duch króla Leopolda. Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce)

Tym co cieszyło się największym zainteresowaniem Konga w relacjach z Europą były idee, czyli chrześcijaństwo, które służyło nie tyle do reformy obyczajów czy wierzeń, co nade wszystko stało się istotnym elementem wzmacniania państwa. Poszczególne królestwa i pretendenci do władzy zabiegali o wsparcie Kościoła w swojej grze o tron.

Już na początku XVI w. Nzinga Mbemba, zwany Czarnym Konstantynem, przyjął imię Alfonso I i ustanowił chrześcijaństwo religią państwową. Religia nie służyła jedynie centralizacji, ale i decentralizacji. Najmocniejsze królestwo imperium Kongo — królestwo Ndongo (dziś Angola) posługiwała się chrześcijaństwem, by uniezależnić się od Kongo. W 1518 wysłało ono misję dyplomatyczną do Portugalii, zabiegając o ustanowienie misji chrzescijańskiej, a tym samym o pośrednie uznanie niepodległości. Portugalia wykorzystała to, by sukcesywnie uzależnić od siebie Angolę, która stała się głównym centrum portugalskiego handlu niewolnikami.

Kongijczycy zrozumieli wówczas, że Portugalczycy stają się kłopotliwymi przedstawicielami chrześcijaństwa. W efekcie zaczęto grać bezpośrednio na Stolicę Apostolską. W rozgrywkach o własne interesy wykorzystywano także napięcia między poszczególnymi narodami europejskimi i zakonami katolickimi. Apogeum tego przypadło na czasy panowania Garcii II, który za pomocą kapucynów rozgrywał Portugalczyków. W 1653 Portugalia skarżyła się, że papież uznał i koronował króla Murzynów, a nie uznaje katolickiego króla Portugalii. Był to okres w którym Portugalia walczyła o wyrwanie się z unii z Hiszpanią, w efekcie czego doszło do zerwania stosunków ze Stolicą Apostolską.

Garcia porozumiał się także z Holendrami, którym pomógł uderzyć na Portugalczyków. Generalnie więc umiejętne lawirowanie między różnymi siłami europejskimi pozwoliły Kongu rozwijać się nie tracąc niepodległości. Portugalczycy nie byli w stanie podbić Konga ani militarnie ani gospodarczo. Kiedy udało im się opanować wyspę, która była centrum wydobycia muszelek, które były walutą płatniczą królestwa, Kongo zmieniło walutę z muszli na tekstylia rafijskie. W efekcie zamiast pójść w zależność gospodarczą od Portugalii, Kongo stało się jednym z głównych centrów tkackich świata. W 1622 portugalski jezuita Mateus Cardoso pisał, że wschodnia część Konga, zwana dawniej krainą Siedmiu Królestw (vide Gra o tron) stało się wielkim centrum tkactwa, eksportując tylko na rynek w Luandzie ok. 100 tys. metrów tkaniny rocznie.

Rozbiory Afryki

Radykalna zmiana w Afryce nastąpiła dopiero w drugiej połowie XIX w., kiedy do międzynarodowej gry weszły Niemcy i król Belgów przekonał imperia europejskie, by zamiast walczyć między sobą siąść do stołu i uzgodnić zasady gry, dzieląc się Afryką „sprawiedliwie" i tworząc wolny handel. 15 krajów europejskich, przodek Unii, siadło do stołu w ramach Berlińskiej Konferencji w roku 1884. Ustalono wówczas, że nie będzie można sobie zaklepywać wirtualnie tego czy innego obszaru, bo prowadzi to do sporów. Decydować ma „efektywna okupacja", czyli realne zajęcie. Podziały etniczne czy kulturowe nie mają żadnego znaczenia dla przebiegu granic, lecz realna zdolność wykrajania poszczególnych terenów przez białą siłę. Rozpoczęło to „uczciwy" wyścig o Afrykę. Na jego początku Europejczycy kontrolowali 10% Afryki, do pierwszej wojny zdołali już opanować 90%.

Wisienką na torcie był centralny region Afryki, który mógł pełnić rolę huba handlowego — wielki obszar Kongo, który miał pozostać neutralny w sensie otwartości dla handlu wszystkich potęg. Został on oddany we władanie jako własność prywatna korporacji — Międzynarodowego Towarzystwa Kongijskiego, ze wsparciem Międzynarodowego Towarzystwa Afrykańskiego, które zostało powołane w czasie konferencji. Leopold został przez zebranych wybrany przez aklamację na prezesa Towarzystwa, które zostało zasilone finansowo przez klan Rothschildów. W Wolnym Państwie Kongo miano zagwarantować warunki wolnego handlu i przystępu dla inwestorów europejskich. Triumf absolutny wolności gospodarowania nad ideologicznymi przesądami.

See comments (16)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto