Tak w swych pismach, jak i w działalności parlamentarnej Mill wspierał działania ukierunkowane na rzecz równości kobiet i mężczyzn: „Popierając w poprzednich ustępach sprawę głosowania powszechnego, ale stopniowego, nie troszczyłem się bynajmniej o różnicę płci. Rzecz tę uważam za tak mało znaczącą pod względem politycznym, jak różnice we wzroście lub w kolorze włosów. Wszystkie istoty ludzkie zarówno są zainteresowane w tym, aby mieć dobry rząd, wszystkim zarówno chodzi o byt dobry i wszystkie zarówno potrzebują mieć głos w rządzie, dla zapewnienia sobie należytej części jego dobrodziejstw" ^{[ 38 ]}. Podkreślał, że różnica płci nie ma nic wspólnego z polityką i tak jak inne cechy biologiczne nie może decydować o władzy. Dodawał: „Jednym z dobrodziejstw wolności jest to, że pod rządem wolnym rządzący nie może lekceważyć jednostek i polepszyć stanu ich interesów nie ulepszając ich samych" ^{[ 39 ]}. Do kanonu klasyki feministycznej myśli liberalnej zalicza się tekst Milla napisany pod wpływem Harriet Hardy Taylor ^{[ 40 ]} pt.: „Poddaństwo kobiet". Rozprawa rozpoczyna się stwierdzeniem: „Sądzę, że zasada regulująca stosunek dwóch płci, czyniąc jedną podwładną w imię prawa, jest zła sama w sobie (...)" ^{[ 41 ]}. Dalej autor wskazywał, że nierówności kobiet nie da się uzasadnić z pseudo — naturalnych przesłanek ^{[ 42 ]}. Termin „naturalne podstawy" definiował jako wypracowane przez tradycję i zwyczaj. Wówczas istotnie, odstąpienie kobiet od zwyczaju bycia poddaną mężczyźnie jawić się może jako sprzeczne z „naturą" ^{[ 43 ]}. Stwierdzał, że na usankcjonowanie podporządkowania kobiet mężczyznom mają wpływ takie czynniki jak choćby: wychowanie, system polityczno — ekonomiczny, system prawny, zbiór przesądów odnośnie tradycyjnych zajęć, powinności czy wreszcie cnót kobiet ^{[ 44 ]}. Mill pokazywał nadużycia w dyskursie publicznym sformułowań takich jak: „natura kobiet" oraz brak zrozumienia wobec „przetresowania" kulturowego, zwyczajowego, religijnego i społecznego kobiet. Tresura taka sprawiała (czy sprawia?), że rozwijane są w nich cechy takie, jak posłuszeństwo, uległość i to, co „mogłoby panom zapewnić korzyść i przyjemność" ^{[ 45 ]}. Wyżej wymienione składowe są idealnym fundamentem dla rodzin patriarchalnych, gdzie chodzi o posiadanie i utrzymanie władzy przez mężczyznę. Filozof traktował poddaństwo kobiet jako niesprawiedliwe i niemoralne. Jego recepta na realizację postulatu o równości kobiet brzmiała: edukacja, polityczna emancypacja oraz reforma instytucji małżeństwa. Aby być uczciwym należy zauważyć jednak, że i sam Mill zgrzeszył przeciwko równości, gdy pisał, iż obowiązkiem kobiety wychodzącej za mąż jest zajęcie się domem i potomstwem. Co więcej uważał, że kobieta może się spełnić jedynie w gospodarstwie domowym ^{[ 46 ]}. Nie trudno zauważyć, że mężczyzna w konsekwencji zawarcia małżeństwa niczego się nie wyrzekał; kobieta zaś traciła, zgonie z postulatem filozofa, możliwość samodzielnego utrzymania, tj. niezależności. W takim układzie stawała się zależna ekonomicznie od męża, ergo, zniewolona. Mimo tych stwierdzeń przeciwko równości, Mill wciąż zostaje tym, który opowiadał się za edukacją kobiet, oraz szeroko rozumianą emancypacją.

Podsumowanie

Myśl społeczno - polityczna Milla przyczyniła się do wyraźnego rozwoju doktryny liberalnej, w tym koncepcji wolności politycznej, wywierając piętno na liberalnym feminizmie. Ważnym elementem analiz filozofa były następujące postulaty. Po pierwsze, indywidualizm, tj. normatywna koncepcja człowieka oparta na podmiocie, który wyposażony w wolną wolę jest odpowiedzialny za siebie. Po drugie, postulat edukacji jednostek tak, by kształcąc siebie, uczyły się one współistnieć we wspólnocie i organizować się dla osiągnięcia jej celów. Po trzecie, postulat dyskursu publicznego, tj. takiej walki o swoją prawdę, która nie jest li tylko głuchą na wszelkie argumenty krucjatą ideologiczną.

Bibliografia

1. Berlin I.: Cztery eseje o wolności, Zysk i S — ka, Poznań 2000.
2. Capaldi N.: John Stuart Mill: A Biography, Press Syndicate of the University of Cambridge, Cambridge 2004.
3. Dworkin R.: Biorąc prawa poważnie, PWN, Warszawa 1998.
4. Ludwikowski R., Woleński J. : „J. S. Mill", Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.
5. Mill J. St.: O rządzie reprezentatywnym. Poddaństwo kobiet. Wstęp Jacek Hołówka, Znak, Kraków 1995.
6. Mill J. St.: Utylitaryzm, O wolności, PWN, Warszawa 1959.
7. Putnam Tong R.: Myśl feministyczna. Wprowadzenie, PWN, Warszawa 2002.
8. Goodin R. E. , Pettit P. (red.): Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
9. Sobolewska B., M. Sobolewski: Myśl polityczna XIX i XX w. Liberalizm, PWN, Warszawa 1978.
10. Tatarkiewicz W.: Historia Filozofii. Filozofia XIX wieku i współczesna, Tom III, PWN,Warszawa 1983.
11. Thompson D. F.: John Stuart Mill and Representative Government, Princeton University Press, Princeton 1976.

Źródła elektroniczne

1. R. Legutko: „Demokracja i republika", w: „Tezeusze",
Źródło: http://www.tezeusz.pl/cms/tz/index.php?id=717 (2011-04-03).
2. Śpiewak: „Żywa demokracja", Wiedza i Życie nr 5/ 1997,
Źródło: http://archiwum.wiz.pl/1997/97054000.asp (2011-04-03).
3. Harriet Taylor Mill, hasło w „Stanford Encyclopedia of Philosophy":
Źródło: http://plato.stanford.edu/entries/harriet-mill/(2011-04-03).
4. James Mill, hasło w „Stanford Encyclopedia of Philosophy": Stanford Encyclopedia of Philosophy: Źródło: http://plato.stanford.edu/entries/james-mill/ (2011-04-03).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Reklama z gorylem Uczeni zakończyli trwający 53 lata klasyczny eksperyment badający początki życia

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Patrycja Walter Absolwentka filozofii i nauk politycznych UAM. Współpracuje z Aletta Institute for Women's History w Amsterdamie.  Private site  Number of texts in service: 13  Show other texts of this author  Newest author's article: Harriet Taylor Mill – Nie tylko żona i matka