W kręgu myśli Rose Wilder Lane, Isabel Paterson i Ayn Rand

W 1943 roku na amerykańskim rynku wydawniczym pojawiły się prace będące apoteozą indywidualizmu ^{[ 1 ]}: „Discovery of Freedom" pióra Rose Wilder Lane ^{[ 2 ]}, „The God of the Machine" Isabel Paterson ^{[ 3 ]} i „The Fountainhead" Ayn Rand ^{[ 4 ]}. Główną ich tezą była krytyka cieszącego się popularnością programu reform ekonomiczno — społecznych określanych mianem „Nowego Ładu" ^{[ 5 ]} oraz rozwijających się w różnych formach reżimów totalitarnych, które osłabiały autonomię jednostki i jej prawa.

Niniejszy tekst prezentuje sylwetki autorek, główne tezy i problemy, jakie pojawiają się w ich pracach; pyta o kontynuację myśli i aktualność ich przesłania, a także rozważa rolę wątku feministycznego w ich pisarstwie ^{[ 6 ]}.

Postacie

Pisarki, dziennikarki i libertarianki Rose Wilder Lane (Baby Rose) i Isabel Bowler Paterson (Mrs. Paterson/Pat) przyszły na świat w ubogich farmerskich rodzinach w 1886 roku. Wilder Lane pochodziła z Południowej Dakoty, podczas gdy Paterson dorastała w Kanadzie. Alissa Zinowiewna Rosenbaum (Ayn Rand) urodziła się w 1905 w Sankt Petesburgu. Jej ojciec był właścicielem apteki, która po rewolucji bolszewickiej została znacjonalizowana. Spośród tej trójki tylko Rand zdobywa pełne formalne wykształcenie i ukończyła studia na Uniwersytecie w Piotrogradzie. Wilder Lane i Paterson były zaś uosobieniem idei samokształcenia — owego amerykańskiego ideału self — made men, czy raczej self - made women; obie zakończyły edukację na szkole podstawowej. Swój rozwój intelektualny zawdzięczały wyłącznie własnej ambicji i pracy ^{[ 7 ]}. Stephen Cox we „Wstępie" do The God of the Machine pisał, że Paterson od wczesnej młodości żarłocznie czytała wszystko, co wpadło w jej ręce: Biblię, gazety, powieści i poezję ^{[ 8 ]}. Rand uformowały lektura: Fiodora Dostojewskiego ^{[ 9 ]},Victora Hugo ^{[ 10 ]}, Jeana — Baptiste’y Saya czy Ludwiga von Misesa. René Descartesa (Kartezjusza), Immanuela Kanta i Georga Wilhelma Friedricha Hegla czytała i krytykowała za rozdzielanie przez nich świata na dwie części: racjonalną i irracjonalną ^{[ 11 ]}. Po przybyciu do Ameryki Rand zaczęła pisać scenariusze filmowe („Red Pawn"), sztuki teatralne ("The Night of January 16^th") oraz powieści i eseje: We the Living (1936) ^{[ 12 ]}, Atlas Shrugged (1957), The Virtue of Selfishness wraz z Nathanielem Brandenem ^{[ 13 ]}(1964), wreszcie Capitalism: The Unknown Ideal (1966) — zbiór esejów napisany m. in. z Alanem Greenspanem ^{[ 14 ]}.

Wilder Lane rozpoczęła swoją karierę jako dziennikarka w „The San Francisco Bulletin", „Harper's Magazine" ^{[ 15 ]} i „The Saturday Evening Post". Pod koniec lat dwudziestych XX wieku uznawana była za najlepiej opłacaną kobietą - pisarkę ^{[ 16 ]} i dziennikarkę w Stanach Zjednoczonych. Była biografką wybitnych postaci: prezydenta Herberta Hoovera (z którym się przyjaźniła), przedsiębiorcy Henry’ego Forda, pisarza Jacka Londona i aktora Charliego Chaplina. W 1926 roku wraz z Helen Dore Boylston ^{[ 17 ]} przebyła drogę z Francji do Albanii ^{[ 18 ]} po zniszczonej wojną Europie ^{[ 19 ]}. Owocem eskapady stała się seria reportaży: Travels with Zenobia: Paris to Albania by Model T Ford ^{[ 20 ]}. W autobiografii przyznała, że była zafascynowana bolszewizmem do chwili, gdy przebywając w Związku Sowieckim została aresztowana przez funkcjonariuszy CzK-a ^{[ 21 ]}. Temu zawodowi dała wyraz w pamflecie Give Me Liberty. Swoją życiową postawę i filozofię definiowała jako wolnościową, skierowaną przeciwko wszelkim paternalistycznym zakusom państwa ^{[ 22 ]}.

Isabel Paterson debiutowała jako dziennikarka w redakcji kanadyjskiej gazety „Inland Herald", na początku w dziale biznesowym, następnie w edytorskim. Po pierwszej wojnie światowej przeniosła się do Nowego Jorku. Wkrótce zaczęła pisać dla: „World" i „American". W 1921 roku została asystentką Burtona Rascoe, wydawcy „New York Tribune", gazety przemianowanej potem na „New York Herald Tribune". Tu autorka miała kolumnę „Turns With a Bookworm", którą sygnowała inicjałami „I. M. P." (Isabel Mary Paterson). Na jej łamach przez 25 lat recenzowała ciętym językiem ukazujące się na rynku księgarskim nowości. Była autorką opiniotwórczą. Ceniła twórczość Virginii Woolf, Thorntona Wildera i Sinclaira Lewisa ^{[ 23 ]}. Czytali ją wszyscy znaczący ludzie pióra, obawiając się miażdżącej krytyki, marząc o jej przychylności. Przedstawiała w kolumnie opinie na tematy, które jej doskwierały i drażniły ^{[ 24 ]}. Zapłaciła wysoką cenę za swoją nieprzejednaną postawę wobec polityki „Nowego Ładu" oraz bezkompromisową krytykę kolektywizmu, od prób cenzury ^{[ 25 ]} po ostateczne usunięcie jej z redakcji „Herald Tribune"; oficjalnie utrzymywano jednak, iż Paterson przeszła na zasłużoną emeryturę ^{[ 26 ]}.

[ 1 ] Anarchoindywidualistyczny pisarz, Albert J. Nock, uznał prace Isabel Paterson i Rose Wilder Lane za jedyne prace indywidualistyczne, jakie powstały w XX wieku. Nock był amerykańskim pisarzem, publicystą, kojarzonym ideologicznie z ruchem Old Right. Sam uważał siebie za indywidualistycznego anarchistę. Jest autorem prac: „The Theory of Education in the United States" (1932), „Our Enemy, the State" (1935), „Memoirs of a Superfluous Man" (1943). Por. J. R. Stromberg: „Albert Jay Nock and Alternative History", The Freeman: Ideas on Liberty, November 2008, Volume 58. Źródło: http://www.thefreemanonline.org, 2009-10-17. Por. S. Cox: „Introduction to the Transaction Edition" w: I. Paterson (red.): „The God of the Machine with a New Introduction by Stephen Cox", Transaction Publishers Rutgers, New Jersey 1993, s. il.

[ 2 ] Więcej o Rose Wilder Lane na witrynie Mises.org — Ludwig von Mises Institute Advancing the Scholarship of Liberty in the Tradition of Austrian School. J. Riggenbach: „Roger MacBride and Rose Wilder Lane: A Libertarian Legacy", Źródło: A Libertarian Legacy, 2011-06-13.

[ 5 ] Więcej o polityce Nowego Ładu w następujących pracach: R. Edsforth: „The New Deal: America's Response to the Great Depression", Wiley — Blackwell, Masschusetts, Oxford 2000. J. S. Smith: „Building New Deal Liberalism. The Political Economy of Public Works, 1933- 1956", Cambridge University Press, New York 2006. B. Cushman:„Rethinking the New Deal Court. The Structure of a Constitutional Revolution", Oxford University Press, Oxford, New York 1998.

[ 6 ] Por. S. Cox w pracy „Isabel Paterson and the Idea of America" nazwał Isabel Paterson, Rose Wilder Lane i Ayn Rand „Libertariankami '43". W literaturze spotykamy się także z określeniem „matki założycielki" (ang. founding mothers).

[ 7 ] Od wczesnej młodości Paterson i Wilder Lane musiały pracować, aby zapewnić sobie utrzymanie. W swoim wczesnym, samodzielnym życiu Paterson wykonywała wiele różnych profesji, a jedną z pierwszych była praca kelnerki w małym luksusowym hotelu. Pracowała również jako stenotypistka, a także jako asystentka późniejszego premiera Kanady Richarda B. Bennetta. Por. S. Cox: „The Women and the Dynamo: Isabel Paterson and the Idea of America", Transaction Publishers Rutgers, New Jersey, 2004, s. 23.

[ 8 ] Por. S. Cox: „Introduction to the Transaction Edition" w: I. Paterson (red.): „The God of the Machine. with a New Introduction by Stephen Cox", Transaction Publishers Rutgers, New Jersey 1993, s. x — xi.

[ 9 ] Por. Ch. M. Sciabarra: „Ayn Rand: the Russian Radical", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1995, s. 35. Sciabarra powołując się na biografię Rand pióra Barbary Branden, zauważył, iż Rand przyznawała się do podziwu dla techniki pisarskiej Dostojewskiego, studiując jego sposób przenoszenia pomysłu na fabułę. (Por. s. 82).

[ 11 ] Kant miał otworzyć drzwi dla subiektywizmu, czyli w istocie, jak oceniała Rand, stworzyć Robespierre’a, Lenina, Stalina i Hitlera. Pisała, iż nie przez przypadek Eichman uznawał się za kantystę… Por. A. Rand: „What Is Capitalism?" w: „Capitalism: The Unknown Ideal, with Additional Articles by Nathaniel Branden, Alan Greenspan and Robert Hessen", A Signet Book New American Library, The Objectivist Newsletter, Inc., New York 1967, s. 15.

[ 12 ] W debiutanckiej powieści „We the Living" odkryć można fascynację Rand filozofią niemiecką, w tym Fryderykiem Nietzschem (w szczególności jego dziełem: „Tako rzecze Zaratustra"). W późniejszych wznowieniach autorka usunęła jednak ślady tej, jak zdawała się oceniać, wstydliwej inspiracji

[ 14 ] Alan Greenspan współpracował z administracją kolejnych prezydentów USA: Nixona, Forda i Reagana. Ten ostatni powierzył mu w 1987 roku stanowisko przewodniczącego Federal Reserve Board (Biura Rezerw Federalnych — Bank Centralny USA), które piastował aż do 2006 roku. Pierwsze spotkanie Greenspana z Ayn Rand miało miejsce w latach 50 — tych. Poznali się, gdyż Greenspan poślubił przyjaciółkę z dzieciństwa Barbary Branden, żony najbliższego współpracownika Rand, Nathaniela Brandena. Początkowo sceptycznie nastawiony do idei Rand, wkrótce stał się uczestnikiem seminariów w Instytucie Nathaniela Brandena i współautorem artykułów w The Objectivist Newsletter. W swojej autobiografi z 2007 roku Greenspan podziękował Ayn Rand za wpływ jaki na niego wywarła. Por. A. Greenspan: „The Age of Turbulence. Adventures in a New World", The Penguin Press, New York 2007, s. 52 — 53.

[ 16 ] Wraz ze swoją matką Laure Ingalls Wilder wydały książkę wspomnienia z dzieciństwa: Domek na prerii. Więcej o współpracy Rose Wilder Lane z matką znajdziemy w pracy J. E. Miller: „Laura Ingalls Wilder and Rose Wilder Lane: 'Authorship, Place, Time and Culture'", University of Missouri Press, Columbia 2008 oraz w B. Sicherman, E. T. James, C. H. Green (red.): "Notable American Women. The Modern Period: a Biographical Dictionary", Harvard University Press, 1980.

[ 18 ] Por. Y. Arieli: "Individualism and National" w: R. O. Curry i L. B. Godheart (red.): „American Chameleon: Individualism in Transnational Context", Kent State University Press, Kent, OH. Publication, 1991, s. 164.

[ 19 ] Por. Y. Arieli: „Individualism and National" w: R. O. Curry i L. B. Godheart (red.): „American Chameleon: Individualism in Transnational Context", Kent State University Press, Kent, OH. Publication, 1991, s. 164.

[ 21 ] Por. J. Powell: „Rose Wilder Lane, Isabel Paterson, and Ayn Rand: Three Women who Inspired the Modern Libertarian Movement", The Freeman: Ideas on Liberty, May 1996, volume 46. Źródło: www.thefreemanonline.org, 2011-06-13.

[ 25 ] Por. D. T. Beito, L. Royster Beito: „Isabel Paterson, Rose Wilder Lane, and Zora Neale Hurston on War, Race, the State, and Liberty", The Independent Review, v. XII, n. 4, Spring 2008, s. 567 — 568.