W kręgu myśli Rose Wilder Lane, Isabel Paterson i Ayn Rand

Teza o nadrzędność jednostki wobec społeczeństwa stanowi centrum rozważań prac libertarianek. Obrazowo nadrzędność tę pokazała Wilder Lane, pisząc, iż społeczeństwie to nie rój, a jeśli ktoś tak myśli, to ulega złudzeniu i żyje w świecie fantazji ^{[ 77 ]}. Wolne społeczeństwa opierają się na zasadach indywidualizmu, wolności i poszanowaniu własności prywatnej ^{[ 78 ]}. Paterson nazywała takie wspólnoty społeczeństwami umowy (ang. society of contract); tu nadrzędna wobec całości jest jednostka ^{[ 79 ]}. Przeciwieństwem są społeczeństwa stanowe (ang. society of status), czyli te, w których nadrzędna rola przypada całości, czy też jak to ma miejsce w społeczeństwach feudalnych, jednostka, pozostając częścią określonego stanu, nie osiąga swojej indywidualnej podmiotowości. Społeczeństwa stanowe, zniewalając myśl indywiduum, dławią jej wolność i grabią z własności ^{[ 80 ]}. Fundamentem społeczeństwa kapitalistycznego ^{[ 81 ]}, respektującego prawa jednostki, jest w przekonaniu pisarek moralność indywidualna, zaś altruizm to skamielina moralności plemiennej ^{[ 82 ]}. Owa etyka plemienna, jak podkreślała Paterson, koncentruje się na „dobru wspólnym", którym to pojęciem posługuje się władza ^{[ 83 ]}, aby usprawiedliwić istnienie rządów totalnych ^{[ 84 ]}. Inaczej jest w przypadku społeczeństw kontraktu. Te zachowują prawa człowieka, ograniczane jedynie prawami innych jednostek. W społeczeństwach stanowych królują grupy, klasy, narody, stany, rodzina — nigdy zaś indywiduum. Co charakterystyczne jednak, jak zauważały autorki, kolektywiści wiele miejsca poświęcają tymże prawom jednostek ^{[ 85 ]}. Aby osądzić czy dany ustrój jest wolnościowy, czy zniewalający, Rand pytała: 1) czy jego system społeczny rozpoznaje prawa indywidualne? i 2) czy zakazuje użycia siły w związkach międzyludzkich? ^{[ 86 ]}. Dodawała, iż to w imię idei humanizmu tolerowane jest w krajach socjalistycznych zawieszanie wolności i praw, egzekucje bez procesów, tortury przeciwników, obozy pracy itp. Nic dziwnego, że ludzie próbują z nich uciec, konkludowała ^{[ 87 ]}. Poświęca się tam interes jednostki na rzecz interesu iluzorycznego kolektywu ^{[ 88 ]}, toteż wolni ludzie „głosują nogami", wybierając życie w wolnym społeczeństwie ^{[ 89 ]}.

Scheda i inspiracje

Prace Wilder Lane, w tym główne dzieło The Discovery of Freedom, wywarły wpływ na wielu w tym na Leonarda Readsa ^{[ 90 ]}, Floyd Arthur Harpera ^{[ 91 ]} czy Roberta M. LeFevre'sa ^{[ 92 ]}. Autorka pod koniec swojego życia została duchem opiekuńczym ruchu libertariańskiego, a przede wszystkim Rogera MacBride’a ^{[ 93 ]}, kandydata na prezydenta Partii Libertariańskiej. Sama postać Paterson i jej dorobek stały się inspiracją dla postawy wolnościowej między innymi Williama F. Buckleya Jr. ^{[ 94 ]}, założyciela magazynu „National Review". Ikona konserwatystów amerykańskich Russell Kirk ^{[ 95 ]} przyznawał się do wpływu The God of the Machine, jak i korespondencji, jaką z Paterson prowadził od początku II wojny światowej. Rand stworzyła w swoim mieszkaniu w Nowym Jorku salon wymiany myśli, nazywany żartobliwie przez jego uczestników, „Kołem Kolektywistów" ^{[ 96 ]}, co stanowiło rzecz jasna opozycję dla ich indywidualistycznych poglądów. Przez wiele lat najbliższymi współpracownikami Rand byli Barbara i Nathaniel Branden ^{[ 97 ]}, Leonard Peikoff ^{[ 98 ]}, a także Alan Greenspan. Wokół Rand zaistniał ośrodek dydaktyczny, wydający pismo „The Objectivist". Po jej śmierci Peikoff ufundował „The Ayn Rand Institute: The Center for the Advancement of Objectivism". Prace Rand czytali wybitni przedstawiciele myśli libertariańskiej: Murray N. Rothbard czy Robert Nozick ^{[ 99 ]}. Na marginesie należy dodać, że w latach 50-tych XX wieku Rothbard przez jakiś czas sympatyzował z filozofią Ayn Rand, lecz w kilkanaście lat później napisał sztukę parodiującą filozofkę pt. „Mozart Was a Red" — Rand miała nie znosić komunizmu równie gorąco, jak nie znosiła Mozarta. Nozick, który przeszedł metamorfozę intelektualną właśnie pod wpływem lektur Rand, w eseju „On the Randian Argument" ze zbioru Socratic Puzzles pomimo szczerej sympatii dla indywidualistycznych poglądów filozofki, wytykał jej jednak nielogiczność argumentów i brak spójności ^{[ 100 ]}.

Jednostka bez płci

Rand, Paterson i Wilder Lane były intelektualistkami, które odegrały znaczącą rolę w przestrzeni publicznej władanej przez mężczyzn. Problematyka feministyczna nie interesowała jednak żadnej z nich ^{[ 101 ]}. W prawdzie w twórczości Rand wątki feministyczne pojawiają się, nie znajdują one jednak jednoznacznej artykulacji. Stały się one przedmiotem rozważań w analizie pt.: Feminist Interpretation of Ayn Rand Mimi Reisel Gladstein i Chrisa Matthew Sciabarra’y. Pracę tę otwiera tekst Barbary Branden, która nazwała Rand „niechętną feministkę" (ang. reluctant feminist), nie stawiającą sobie pytania które w 1706 roku zadała Mary Astell w Reflections on Marriage: „Dlaczego skoro wszyscy ludzie rodzą się wolni, wszystkie kobiety rodzą się zniewolone?" ^{[ 102 ]}.

Mimo to Branden podkreślała, że powinniśmy pisarstwo Rand postrzegać jako feministyczne ^{[ 103 ]}, a na poparcie tej tezy przytoczyła obraz bohaterek jej powieści, silnych, niezależnych i racjonalnych kobiet: Dominique Francon z The Fountainhead i Dagny Taggart z Atlas Shrugged. Swój esej rozpoczęła Branden zdaniem: „Życie i dzieło Ayn Rand są — w zdecydowanej większości — manifestem feministycznym" ^{[ 104 ]}. Camille Paglia ^{[ 105 ]} dodawała w Reflections on Ayn Rand, że bohaterki powieści Rand charakteryzowały niezmiennie samodzielność oraz wyemancypowanie od tradycyjnych, skostniałych ról i oczekiwań społecznych ^{[ 106 ]}. Niemniej nie są one jednak kreatorkami, zauważała — i podążają za mężczyzną — wizjonerem. Powieści Rand, oceniła Susan Love Brown w analizie Ayn Rand: The Woman Who Would Not Be President, pokazują intelektualne i strukturalne podporządkowanie kobiety mężczyźnie. Mężczyzna jest nauczycielem kobiety i prowadzi ją za swoimi ideami. Innymi słowy, kobiety opisywane są właśnie poprzez swoje relacje z mężczyznami ^{[ 107 ]}. Susan Brownmiller ^{[ 108 ]} w: Ayn Rand: A Traitor to Her Own Sex, dodawała, iż opisując scenę gwałtu, Rand nie potępiła jej, lecz wręcz przeciwnie, nie dostrzegała w niej przemocy i zła. Tym samym zdradziła swoją płeć, oceniła Brownmiller ^{[ 109 ]}.

[ 77 ] Por. R. Wilder Lane: „Give me liberty", op. cit., s. 8 — 9 i 13 — 14. Także w: I. Paterson: op. cit., s. 237 — 238, A. Rand: „The Virtue of selfishness…", op. cit., s. 86. oraz R. Wilder Lane: „Discovery of Freedom…", op. cit., s. 9 — 11.

[ 82 ] Por. A. Rand: „Selfishness without a self 1974" w: „The Philosophy who needs it. with Introduction Leonard Peikoff", New American Library, New York 1982, s. 50.

[ 87 ] Por. A. Rand: „The Virtue of selfishness…", op. cit., s. 87. „Socjalizm nie jest ruchem ludowym. Jest ruchem intelektualistów, stworzonym, prowadzonym i kontrolowanym przez intelektualistów, którzy przenieśli go z wieży z kości słoniowej w krwawą rzeczywistość, układając się ze swoimi wrogami (...)" (tłum. własne). Ibidem: s. 88.

[ 90 ] Leonard E. Read był fundatorem Fundation for Economic Education — pierwszym think — tankiem w Ameryce (we współczesnym rozumieniu).

[ 91 ] F. A. Harper, profesor w Cornell University, libertarianin, fundator The Institute for Humane Studies.

[ 92 ] Robert LeFevre, przedsiębiorca, osobowość radiowa, twórca Freedom School w Colorado, zwolennik ruchu libertariańskiego

[ 93 ] Roger Lea MacBride był prawnikiem, politykiem, producentem telewizyjnym, nominowanym przez Partię Libertariańską w 1976 na kandydata na prezydenta USA.

[ 94 ] William Frank Buckley Jr. był znanym amerykańskim konserwatystą, pisarzem, komentatorem, założycielem magazynu National Review.

[ 95 ] Russell Kirk był amerykańskim teoretykiem politycznym, krytykiem społecznym, krytykiem literackim, autorem znanym ze swojego wpływu na dwudziestowieczny konserwatyzm amerykański.

[ 97 ] Barbara Branden, wieloletnia współpracowniczka Ayn Rand. Napisała opublikowaną w 1986 roku biografię pisarki pt.: „The Passion of Ayn Rand".

[ 98 ] Leonard S. Peikoff jest amerykańskim filozofem obiektywistycznym, współpracownikiem Rand i bezpośrednim kontynuatorem jej filozofii.

[ 99 ] Por. Ch. M. Sciabarra: „Total Freedom: Toward a Dialectical Libertarianism", Penn State Press, Pennsylvania 2000, s. 200 — 201.

[ 100 ] Por. R. Nozick: „Socratic Puzzles", Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London England 1997, s. 249 — 264. Sciabarra pisał: „(...)Rand wpłynęła na amerykańską myśl polityczną; do jej wpływu przyznają się przedstawiciel administracji Reagana Martin Anderson, a także Hillary Rodham Clinton, Alan Greenspan, filozofowie John Hospers, Robert Nozick, sedzia sądu Najwyższego Clarence Thomas" (tłum. własne). Ch. M. Sciabarra: „Ayn Rand: the Russian Radical", op. cit., s. 1 — 2.

[ 101 ] Współczesna myśl feministyczna analizuje problem „zapomnienia" o kobiecie przez liberalnych i libertariańskich myślicieli. Wspomnieć możemy choćby C. Pateman: „The Disorder of Women: Democracy, Feminism, and Political Theory" (1989), „The Sexual Contract" (1988), czy S. Okin: „Women in Western Political Thought" (1979).

[ 102 ] M. Astell: „Reflections on Marriage" cytat za C. Pateman: „The Disorder of Women. Democracy, Feminism and Political Theory", Stanford University Press, Stanford 1989, s. 124.

[ 103 ] Por. M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra: „Introduction" w: M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra (red.): „Feminist Interpretations of Ayn Rand", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999, s. 10.

[ 104 ] Por. B. Branden: „Ayn Rand: The Reluctant Feminist" w: M. R. Gladstein i Ch. M. Sciabarra (red.): „Feminist Interpretations of Ayn Rand", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999, s. 25

[ 105 ] Camille Anna Paglia jest amerykańską autorką, krytyczką społeczną, feministką i profesorką. Jej najbardziej znana praca "Sexual Personae: Art and Decadence from Nefertiti to Emily Dickinson" (1990) stała się bestsellerem. Inne prace Paglii to: „Sex, Art, and American Culture: Essays" (1992), i „Break, Blow, Burn: Camille Paglia Reads Forty — three of the World's Best Poems" (2005).

[ 106 ] Por. S. McLemee: „The Heirs of Ayn Rand", Źródło: www.mclemee.com, 2011-06-13 oraz C. A. Paglia: „Reflections on Ayn Rand" w: M. R. Gladstein i Ch. M. Sciabarra (red.): „Feminist Interpretations of Ayn Rand", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999, s. 77.

[ 107 ] Por. S. Love Brown: „Ayn Rand: The Woman Who Would Not Be President" w: M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra (red.): „Feminist Interpretations of Ayn Rand", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999, s 287.

[ 108 ] Susan Brownmiller jest amerykańską feministką, dziennikarką, autorką i aktywistką, znaną z pracy „Against Our Will: Men, Women, and Rape", uznanej przez „The New York Public Library" za jedną z najważniejszych prac XX wieku. Od 2005 roku wykłada Women's Gender Studies w Pace University w Nowym Jorku.

[ 109 ] Por. S. Brownmiller: „Ayn Rand. A Trailor to Her Own Sex" w: M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra (red.): „Feminist Interpretations of Ayn Rand", Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999, s. 65.

Jednostka — społeczeństwo

Scheda i inspiracje

Jednostka bez płci