Tak jak problemy pamięciowe są najczęściej diagnozowane metodami neuropsychologicznymi, tak zmniejszenie objętości hipokampa jest najczęściej prezentowanym wynikiem badań z użyciem metod neuroobrazowania. Stopień tego ubytku jest najczęściej wprost proporcjonalny do stopnia trudności pamięciowych. Przyjmuje się, że po kilku latach od sytuacji traumatycznej, u osób z pełnoobjawowym PTSD ubytek ten może osiągnąć około 10 — 12% wcześniejszej objętości. Jego stopień jest też często zbieżny z ogólną „ostrością" wszystkich innych objawów analizowanego zespołu. Uzyskano różne wyniki jeżeli chodzi o lateralizacje tych patologicznych zmian. Istnieją pewne hipotezy co do przyczyn takich zmian neuroanatomicznych. Sytuacja stresowa powoduje wzrost wydzielania hormonów z grupy sterydów i glikokortykoidów, które trafiając zwrotnie do mózgu po prostu zużywają tlen"przeznaczony" dla podtrzymania funkcji biologicznych pewnej specyficznej grupie komórek nerwowych — właśnie tych, z których zbudowany jest hipokamp (Niehoff, 2000). Jest to w ogóle jeden z dowodów na to, że tego typu zaburzenia neuronalne mogą być specyficzne tylko dla PTSD, rozregulowanie funkcji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (wydzielanie adrenaliny) jest specyficzne dla wszelkich reakcji na stres, z drugiej zaś strony długotrwałe „zalewanie" neuronów hipokampa, — zupełnie proste do wyjaśnienia u pacjentów z PTSD, którzy przecież przeżyli często wiele bardzo silnie stresujących wydarzeń — hormonami takimi jak kortyzol może powodować opisane wyżej zmiany w obrębie tej struktury mózgowej (choć nie wyklucza to wspomnianych wcześniej pewnych neurobiologicznych predyspozycji, które również mogą mieć istotny wpływ na powstanie u danej osoby PTSD) .

Coraz częściej w literaturze neurobiologicznej można spotkać doniesienia o badaniach osób z PTSD metodami funkcjonalnymi. Pokazują one dynamikę pracy mózgu, jego działanie. Dają także w zasadzie niemożliwe do zdobycia w inny sposób obrazy tego jak mózg funkcjonuje w danej sytuacji — na przykład, jak reaguje na prezentowane bodźce. Badania te wykazują u pacjentów z zespołem stresu pourazowego zaburzenia funkcjonowania w obrębie kilku obszarów układu limbicznego, jak i okolicach korowych funkcjonalnie i anatomicznie powiązanych z tymi obszarami. Następuje wzrost aktywności tych części mózgu, które odpowiedzialne są za regulację i generowanie emocji oraz pamięci, przy czym towarzyszy temu obniżenie aktywności funkcjonalnej przedniego zakrętu obręczy. Takie wyniki mogą stanowić neurofizjologiczną podstawę efektu zwanego flashback — opisywanego często u pacjentów z PTSD nagłego, intruzywnego nawrotu wspomnień, lub też wizji sytuacji traumatycznej (Hamner i in., 1999). Struktury przedniego zakrętu obręczy są zaangażowane w obrót informacji na kręgach funkcjonalnych — zwłaszcza czołowych korowo-podkorowych — oraz wzbudzenie innych okolic korowych. Uczestniczy też w kontroli i hamowaniu pobudzeń płynących z części podkorowych mózgu do kory. Dlatego osłabienie funkcjonowania tej struktury może spowodować pogorszenie kontroli korowej nad obszarami związanymi z procesami emocjonalnymi i pamięcią. Warto także przywołać badanie, w którym wykorzystano możliwość obserwacji pracy mózgu w trakcie ekspozycji bodźców związanych z urazowym wydarzeniem. Okazało się, że w takiej chwili istotnie zwiększa się przepływ krwi w prawostronnych obszarach limbicznych i paralimbicznych, w prawej korze wyspy (wewnętrzna - przyśrodkowa część kory płata skroniowego) oraz zmniejszenie regionalnego przepływu krwi po lewej stronie w obrębie struktur skroniowych i obszaru Broca. Gdyby w tym momencie nawiązać do koncepcji asymetrii funkcjonalnej procesów regulujących emocje, to można stwierdzić iż u pacjentów z PTSD przeważa nie do końca uświadomione, przetwarzanie niewerbalizowalnych bodźców emocjonalnych; głównie tych o negatywnym charakterze. Wzrost regionalnego przepływu krwi w przedniej części kory przedczołowej, tylnych obszarach obręczy i korze ruchowej obserwowane były u kobiet molestowanych seksualnie w dzieciństwie, poza tym obserwuje się nagły wzrost przepływy krwi w projekcjach wzgórzowo-korowych w trakcie fenomenologicznie odczutego przeżycia typu flashback (Horner, Hamner, 2002).

Podobnych doniesień jest jeszcze wiele, w tym momencie jednakże ważne jest co one oznaczają dla funkcjonowania pacjenta z zespołem stresu pourazowego. Ogólnie rzecz biorąc, mózg takich osób funkcjonuje w pewien szczególny sposób. Aktywność obszarów podkorowych dominuje nad aktywnością korową mózgu. Efektem takiej organizacji funkcjonalnej jest właśnie cały zestaw objawów PTSD. Osoba z tym zespołem nie jest do końca zdolna zapanować nad swymi przeżyciami ani nad intruzywnymi wspomnieniami traumy, nie jest w stanie tak jak osoba bez owego zespołu krytycznie podejść i przepracować negatywnych reakcji emocjonalnych, jej możliwość refleksji nad wydarzeniami jest prawdopodobnie w jakimś stopniu ograniczona, na pewno też dużo trudniej jest jej nabrać do takich wydarzeń jakiegokolwiek dystansu, tym samym powrócić do stanu „normalnego" funkcjonowania. Traumatyczne wydarzenia są po prostu „na stałe" wbudowane w jej sposób postrzegania rzeczywistości i przeżywania swoich emocji.

Przedstawione tu pokrótce zagadnienie ma niejako dwie dalsze konsekwencje. Po pierwsze; diagnoza neuropsychologiczna może okazać się bardzo użyteczna w uzyskaniu pełnego zespołu objawów jaki jest charakterystyczny dla PTSD. Nie wykluczone, że może ona zostać wykorzystana w procedurze opiniowania sądowo-psychiatrycznego, psychologicznego w przypadku ofiar przemocy, u których można zaobserwować syndromy PTSD.

Po drugie zaś, samo zagadnienie może się okazać bardzo cenne i interesujące z czysto poznawczego punktu widzenia, dlatego, że jest bardzo dobrym przykładem tego, iż wydarzenia psychospołeczne mogą wywołać pewne zmiany w strukturze funkcjonalnej mózgu. Niestety, duża część psychologów, którzy są przeciwni uwzględnianiu w koncepcjach psychologicznych czynników neurobiologicznych i ich wpływu na organizację zachowania często są przekonani, że pod pojęciem „czynniki neurobiologiczne" rozumie się tylko prosty determinizm genetyczny. Podczas gdy perspektywa neurobiologiczna często odwołuje się właśnie do takich zjawisk kiedy to organizacja mózgu wpływa na zachowania i w znacznym stopniu je determinuje, ale sama nie musi być wcale zdeterminowana tylko wpływami genetycznymi, — przeciwnie — może być w jakimś stopniu wynikiem wpływów o charakterze psychospołecznym.

Literatura:
1. Bremner J. D., at all.: Deficits in short-term memory in posttraumatic stress disorder. American Journal of Psychiatry 1993, 150, 1015-1019.
2. Burges A. W. Holmstrom.: Rape trauma syndrome. American Journal of Psychiatry1974, 131, 981-986.
3. Hamner M. B., Lorbeumbaum J. P., George M. S.: Potential role of the anteriorcingulate cortex in PTSD: Review of hypothesis. Depression and Anxiety 1999, 9, 1-14.
4. Herman J. L.: Przemoc: Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 1998.
5. Horner M. D., Hamner M. B.: Neurocognitive functioning in posttraumatic stress disorder. Neuropsychology Review 2002, 12, No.1.
6. Kempe R. S., Kempe C. H.: Child abuse. Cambridge, Ma; Harvard University Press. 1978.
7. Lis-Turlejska M.: Współwystępowanie nadużywania/uzależnienia od alkoholu i zespół stresu pourazowego (PTSD). Nowiny Psychologiczne 1998, 2 , 37-40.
8. Lis-Turlejska M.: Traumatyczny stres. Koncepcje i badanie. Warszawa: PAN 1998.
9. McFarlane A., Yehude R.: Resilience vulnerability and the course of posttraumatic reactoins. W: Traumatic stress: effects of overwhelming experience on mind, body, and society. Red.: B.,A. Van der Kolk, A.,C., McFarlane. New York: The Guilford Press 1995.
10. Niehoff D.: Biologia przemocy. Poznań: Media Rodzina 2000.
11. Van der Kolk B.,A., The body keep the score: Approaches to the psychobiology of posttraumatic stress disorder. W: Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind, body, and society. Red.: B.,A.Van der Kolk, A.,C., McFarlane. New York: The Guilford Press 1996.
12. Van der Kolk B., A.: The psychobiology of PTSD. Journal of Clinical Psychiatry, 1997,58, 21-22.
14.Walker L.: The battered women. New York: Harper & Row 1997.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Co nasz mózg musi wiedzieć o nas, żebyśmy rozumieli innych Chemia miłości

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Krukow Paweł Krukow, psycholog, pracownik akademicki UMCS (Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii Instytutu Psychologii). Interesuje się neuronaukami i filozofią nauki.  Private site  Number of texts in service: 19  Show other texts of this author  Newest author's article: Neuropsychologia „Ja”