Postać kobiety jako symbol analogizujący (wg A. Wiercińskiego):

Analizując funkcje kobiety w społeczności zbieracko-łowieckiej musimy zastanowić się nad jej biologicznymi funkcjami i znaleźć towarzyszące im odwzorowanie symboliczne.

Podstawowym zadaniem jest jej zdolność do dawania życia, tajemnica która staje się źródłem sakralizacji kobiecości. Kobieta jest więc źródłem rodziny poprzez narodziny nowych potomków. Jest opiekunką ogniska, dawczynią pokarmu, rozdzielając pokarm przygotowany w ognisku staje się dysponentką dóbr, tłustości i obfitości. Mężczyzna więc zdobywa najbardziej wartościowy pokarm, ale kobieta zdobywa go najwięcej (pomimo że nie tak ceniony, roślinny) i rozdziela ten najwartościowszy który zdobędzie mężczyzna.

Kobieta szczególnie wiązana jest z mamutem (Campbellowska Madonna Mamutów). Figurki kobiece były rzeźbione z kłów i kości mamutów będącego reprezentantem kosmicznej obfitości. Wytworzenie takiej analogizacji kobiecej postaci łączyło się ze społecznościami które specjalizowały się w polowaniu na grubą zwierzynę arktyczną dostarczającą obfitość mięsa i likwidującą konieczność ciągłych wędrówek za wartościowym pokarmem, zakładającymi stałe osady. Tam rola kobiety znacznie wzrosła, osiedlenie wzmacnia więzi, tworzy ideę rodu. Część szacunku jaką obdarzona była kobieta jako dawczyni pierwszego pokarmu — mleka będącego pokarmem świętym bo nie pochodzącym ani od zwierząt, ani od roślin, oraz część skojarzeń symbolicznych jej „należnych" została przeniesiona po udomowieniu krowy na to zwierzę (stąd analogie i pierwiastek żeński krowy).

W kulturach rolniczych istnieje kompleks Bogini o cechach Magna Mater (Wielkiej Macierzy). Prawzorem jej postaci jest paleolityczna Potnia Theron (Pani Dzikiej Zwierzyny), żeńskie bóstwo opiekujące się zwierzętami. Następuje jednak przesunięcie jej uniwersalnego, kosmicznego charakteru, na rzecz chtonicznego związanego z płodnością gleby.

Moc płodności, która jest darem Bogini Matki, mieści się w niej jak woda życia, czy mleko w naczyniu, stąd powszechne wyobrażenie Bogini jako naczynia (u Bakairi pierwsza kobieta powstała z moździerza po kukurydzy, u Zulusów bezpłodna kobieta trzymała 9 miesięcy w garnku krew wyciśniętą z rany by zmieniła się w dziecko). Naczynie symbolizuje więc wypełnioną wodami płodowymi macicę, piersi pełne mleka.

• Akwatyczna symbolika postaci kobiecej jest związana z kosmicznymi wodami płodowymi, jakie otaczają embrion w łonie matki.

• Lunarność postaci (skojarzenie z księżycem i czasem): księżyc w przeciwieństwie do słońca, które zawsze jest niezmienne, rośnie, maleje, zanika; podlega on uniwersalnemu prawu stawania się, rodzenia i umierania. Podlega cykliczności, podobnie jak ciało kobiece. Znaleziska archeologiczne potwierdzają posiadanie przez ludzi paleolitu miary czasu opierającej się na miesiącu synodalnym ^{[ 3 ]} trwającym 29,5 doby.

Kobieta wg Junga pełni bardzo ważną rolę w życiu człowieka jawiąc się mu od urodzenia jako troskliwa matka, zajmująca całe pole rodzącej się osobowości. Jest to więc jej główna cecha wyodrębniająca ją od mężczyzn (kobieta daje nam życie). Kiedy ego oddziela się od macierzyńskiej opieki, wówczas przytłaczające go cechy matki, zostają wysublimowane i przeniesione na postać matce najbliższą, najczęściej pełną mądrości życiowej babkę. Kiedy jest ona wspaniała staje się Wielką Matką lub — adekwatnie — Wiedźmą czy Babą Jagą.

Dodatkowym wyposażeniem archetypu jest połączenie go z symbolami sapiencjalnymi. Wiąże się to z faktem, że kobieta jest pierwszym wychowawcą, nauczycielem dziecka, uczy go języka, norm zachowania i poruszania.

Własności związane z archetypem Matki to macierzyńska troskliwość i współczucie, magiczna moc kobiety; mądrość i duchowa sublimacja która przekracza rozum; w tym każdy życzliwy impuls i odruch; wszystko, co jest przejawem życzliwości, miłości, wsparcia, co sprzyja płodności i wzrostowi. Pod wpływem mocy Matki znajdują się miejsca magicznej transformacji, ponownych narodzin, jak również świat podziemny i jego mieszkańcy.

Od strony negatywnej wiąże się ze wszystkim co sekretne, ukryte, ciemne (np. jaskinia ma charakter żeński kojarzona z łonem kobiecym); z otchłanią światem śmierci, ze wszystkim co pochłania, uwodzi i uśmierca, ze wszystkim co jest przerażające i nieuchronne niczym przeznaczenie. Opisując potencjał semantyczny symboliki kobiecej można wydzielić następujące zespoły symboliczne (za Wiercińskim):
— terrestialno-chtoniczny,
- akwatyczny,
- lunarny i czasowy,
- generatywny,
- rozwojowy z cyklicznością,
- protekcyjny,
- więzi społecznej,
— sapiencjalny.

Erich Neumann konstruuje schemat pozwalający na spolaryzowanie symboliki archetypu. Z jednej strony odwołuje się do zachowania i podtrzymania, z drugiej procesu transformacji i odrodzenia ego. Schemat strukturalny oparty jest na układzie dwóch osi: cielesno-macierzyńskiej (M), oraz transformacyjnej, związanej z duchowością (animą) (A). Oś M ma postać ma postać opartego na opozycji pozytywne/negatywne (+/-) układu dobra matka(M⁺)/straszna matka(M^-). Towarzyszą im odpowiednie działania obrzędowe: misteria życia bądź śmierci. Istotą drugiej osi jest moc przeistaczania, przemieniania ego na sposób pozytywny (A⁺: wszelkiego typu wizje ekstatyczne, inspiracja poetycka itp.), bądź negatywny (A^-: szaleństwo, stany posesyjne, pijaństwo). Postacią dokonującą przemian typu (A+) jest bogini w funkcji Dziewicy, natomiast (A-) tzw. Młoda Wiedźma, czyli układ: pozytywna postać transformacyjna/negatywna postać transformacyjna, wspomożony przez misteria inspiracyjne versus misteria pijackie. Reprezentantkami poszczególnych funkcji są min:
M⁺ — Demeter, Maria jako Matka Boska, Izyda, Szekinach
M^- — Kali, Hekate, Gorgona
A⁺ — Artemida, Maria jako Dziewica, Sofia, Muza, Atena, Maat, Kora
A- — Lilith, Kirke, Asztarte, Afrodyta, Lorelei, Medea.

Trojaki charakter boskiej postaci kobiety ukazany jest też przez Roberta Gravesa w zwięzłym kompleksie Białej Bogini. Najistotniejsze jej hipostazy były oznaczone kolorami: białym (narodziny i młodość, dojrzewanie), czarnym (śmierć i wróżbiarstwo) oraz czerwonym (wojna i miłość) odpowiadające fazom księżyca, a także podziałowi roku na trzy części: lwa, kozy i węża. Częsty symbol kobiecości — trójkąt (łonowy) to symbol trójpodziału Postaci Białej Bogini: dziewicy, matki i staruchy.

Kobieca polaryzacja bierze się również z funkcji pełnionych przez kobietę. Skojarzenie kobiety z Boginią śmierci, wiąże się ze zbieracką funkcją jaką pełniła. Prowadzi ono do poznania farmakologicznych właściwości roślin i zwierząt. Dzięki znajomości trucizn, mogło się rozpowszechnić polowanie na grubą zwierzynę. Kojarzy się więc z mocą zadawania śmierci.

Wszystko to tworzy postać kobiety z jednej strony dobrej, matkującej, z drugiej kojarzącej się z rzeczami ostatecznymi. W paleolicie jaskinia przybiera symbolikę kobiecą, w neolicie, ziemia rolna rozorana skojarzona z zapładniająca mocą staje się Boginią Matką dającą pożywienie. Tak więc przybiera charakter chtoniczny, kojarzący się ze złem, piekłem, wodą która zapewnia urodzaj, a jednocześnie, wodą w której „umiera słońce" czyniąc ciemność, noc. Symbolika malarstwa paleolitycznego dostarcza wizerunków ran kojarzących się z bólem, śmiercią posiadających charakter żeński.

Stąd wychodzą zależności normujące polaryzację postaciowania i symboliki kobiecej, również tej złej. Jak więc widać, ma on swoje podstawy ideologiczne i merytoryczne w religijnych misteriach przeszłości.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Czarownica - czy naprawdę zła? Płeć, socjobiologia i gender studies

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word