Podstawowym faktem społecznym związanym z życiem człowieka jest uniwersalny podział na dwie płcie. W społeczeństwach zbieraczo-łowieckich dymorfizm płciowy wpływa na społeczny podział pracy. Silniejsze i swobodniejsze jednostki w „stadzie" — mężczyźni — nakierowani są na myślistwo, kobiety natomiast, obciążone długotrwałą protekcją nad potomstwem, przywiązane zostają do ogniska domowego, a w rezultacie ich funkcje zostają sprowadzone do uprawy i zbieractwa.

Liczne wykopaliska archeologiczne, potwierdzają podział pracy wg płci. Odkrycia w syberyjskiej wsi Malta będącej osadą górno-paleolitycznych łowców mamutów, ukazują że domostwa podzielone były na stronę męską (prawą) i kobiecą (lewą). Po stronie męskiej znajdowały się figurki ptaków, oraz stylizowanych fallusów. W części kobiecej znajdowały się żeńskie statuetki. W Kostienkach, rozłożenie figurek potwierdza polaryzację domostwa na części kobiecą i męską ^{[ 1 ]}. Figurki kobiece znajdują się często w pobliżu ogniska.

Prawdopodobnie więc zasada komplementarności służyła symbolicznej organizacji świata, jak i objaśnieniu misterium stworzenia i okresowej odnowy. Podział na sferę męska i żeńską prowokuje instynktownie dzielenie rzeczy na dwie sfery. Oczywiste więc jest, że płeć i akt płciowy wywiera potężny wpływ na ludzką kulturę.

Analiza statystyczna motywów ikonograficznych malarstwa naskalnego i sztuki mobilnej okresu paleolitu, dokonana przez prof. Andrè Leroi-Gourhana, zdaje się potwierdzać tezę o polaryzacji kosmosu na układ: męskie-żeńskie.

Stwierdzając powtarzające się układy zwierząt i znaków w określonych miejscach jaskiń, Leroi-Gourhan dokonał analizy statystycznej 1794 tematów malarskich. Sztuka paleolityczna ujmowana jako całość zawiera trzy kategorie tematów: zwierzęta, istoty ludzkie, znaki.

Analiza została przeprowadzona w ten sposób, że zarówno dla sztuki mobilnej jak i malarstwa naskalnego, został uwzględniony jeden temat w każdym zespole, nie zaś liczba wyobrażonych postaci (powierzchnia składająca się ze stada żubrów liczona jako jeden temat: żubr).

Rozmieszczenie procentowe poszczególnych tematów przedstawia się następująco:

Rzuca się w oczy przede wszystkim przewaga wizerunków konia, umownie określonych różnych znaków i żubra. Możliwe są dwa wytłumaczenia faktu, że grupa tych tematów stanowi 54% wszystkich przedstawień: albo koń i żubr były główną zwierzyną i częstotliwość ich przedstawień równa się znaczeniu jakie odgrywały w życiu człowieka, albo istnieje temat o charakterze mitologicznym obejmujący układ koń — znaki — żubr.

Hipotezy zresztą nie wykluczają się nawzajem, ale druga wydaje się bardziej prawdopodobna. Pozostaje do wyjaśnienia obecność innych postaci (w szczególności kobiety i mężczyzny), oraz znaczenia znaków.

Na podstawie statystyki topograficznej dokonano podziału znaków na dwie grupy: 
a) zawiera wszelkie znaki wydłużone takie jak kreski, pałeczki, linie kropkowane, 
b) zawierająca znaki pełne jak owale, trójkąty, równoległoboki, klamry. Podział topograficzny utwierdza nas w przekonaniu, że ludzie paleolitu znali różnice występujące między tymi znakami.

Drugą metodą przeprowadzonych badań była metoda chronologiczna. I tak w stylu I (okres prymitywny, kultura oryniacka, ok. 30.000 r. p.n.e.) pojawiają się wizerunki zwierząt oraz realnie przedstawionych narządów płciowych, zarówno żeńskich jak i męskich; w stylu II — obok tego samego zbioru wizerunków zwierząt pojawiają się owalne figury oraz linie utworzone z kresek i kropek. W stylu III starszym (okres archaiczny, kultura solutrejska, ok. 20.000-15.000 r. p.n.e.) — wizerunki przegrodzone, kreski i znaki rozwidlone towarzyszące zwierzętom; w stylu III młodszym znaki pełne w klamrze i te same kreski, kropki lub znaki rozwidlone; w stylu IV starszym (okres klasyczny, kultura magdaleńska) — znaki „podobne do pałeczek", kreski i punkty; w stylu IV młodszym — ponownie figury owalne, bardzo uproszczone wizerunki narządów płciowych i kreski. Rozważanie ewolucji stylów poszczególnych kultur pozwalają potwierdzić hipotezę, że znaki są symbolami o charakterze seksualnym męskim i żeńskim.

Pomimo realnie seksualnej symboliki znaków, sztuka paleolitu nigdy nie przedstawiała realistycznie scen kopulacji zwierzęcej, ani ludzkiej. Nie przedstawiła też pierwszorzędnych cech płciowych zwierząt. Zaznaczone są natomiast subtelnie drugorzędne cechy płciowe (poroże, linia grzbietu, „ciężarność"). Natomiast liczba wizerunków ludzkich z zaznaczonymi wyobrażeniami narządów płciowych, jest równa liczbie wizerunków, w których zaznaczony jest jedynie symbol płci. Wbrew powszechnej opinii, ludzie paleolitu posiadali w tej dziedzinie bardzo silne hamulce psychiczne. Nie zatracali nigdy znaczenia znaków symbolicznych, co pewien czas pojawiały się interpretacje realistyczne, ale podejście ludzi paleolitu do spraw seksualnych było bardzo aluzyjne. Pewne jest że zarówno znaki jak i zwierzęta występują w postaci skojarzonej, a nie w pozycji kopulacyjnej. Nie umniejsza to znaczenia ich symbolicznemu, seksualnemu charakterowi.

Łączenie znaków jest niewątpliwe; zazwyczaj w położeniu centralnym znakowi b towarzyszy znak a, który jest jego dopełnieniem (właśnie zasada łączenia pozwala uważać że rany i odbite na ścianie ręce są ekwiwalentem znaków grupy b ^{[ 2 ]})

Stale pojawiają się wizerunki połączonych zwierząt, wynika z tego bardzo ważny fakt: zwierzęciu z grupy B (tur lub żubr) przeciwstawia się zwierzę grupy A (przeważnie koń). A więc głównym tematem sztuki paleolitu jest para koń-żubr/tur w połączeniu z tematem samiec-samica. Żubr i koń są symbolami. Nie może się bowiem takie przedstawienie odnosić do wyobrażenia zaczarowanych zwierząt, ani do ich parzenia.

Prof. Wierciński dokonał tabelarycznego zestawienia funkcji kobiety i mężczyzny społeczności zbieracko-łowieckiej. Przedstawia się ono następująco:

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Czarownica - czy naprawdę zła? Płeć, socjobiologia i gender studies

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word