Nasuwa się w związku z tym myśl, że całą tę problematykę należy ująć szerzej. Zamiast mówić o „daimonionie" Sokratesa, należałoby wprowadzić pojęcie "pole daimoniona", przez które rozumieć będziemy taką sferę osobowości człowieka (częściowo świadomą, częściowo podświadomą), w której mogą pojawiać się rozmaite „daimony", dobre i złe, czyli interioryzacje decydujących spotkań, po których spotkane osoby przekształciły się w podmiotowe składniki osobowości, aktywnie współuczestniczące w podejmowaniu doniosłych decyzji i rozwiązywaniu trudnych problemów teoretycznych.

„Bezbożność" Sokratesa polegała na tym, że kultowi bogów uznawanych przez państwo przeciwstawił etykę świecką opartą na bezwzględnym nakazie słuchania jedynie głosu własnego sumienia. To własne sumienie nazywał „daimonionem" i za bezbożne przeciwstawianie tego „daimoniona" religijnemu kultowi nakazanemu przez państwo został skazany na śmierć.

Wypowiedzi Sokratesa o „daimonionie" nie były, wbrew pozorom, wprowadzaniem nowej religii. Pozory te wynikały z przyjętego „sposobu mówienia", sugerującego wiarę w „daimony". Decydującym argumentem za ateistycznym sensem tych wypowiedzi jest to, że w religii mamy do czynienia z postawą opartą na wierze, natomiast Sokrates stawiał wszystko przed trybunałem rozumu i nawet swoje własne sumienie (czyli tego „daimoniona", który w jego etyce zajął miejsce bogów religii państwowej) uczynił przedmiotem krytycznych rozważań, odsłaniając jego społeczną genezę.

O tym, że w przypadku Sokratesa nie mamy do czynienia z wprowadzaniem nowej religii, lecz z postawą radykalnego racjonalizmu, świadczy następująca deklaracja Sokratesa:

„Ja już taki jestem; nie tylko teraz, ale zawsze taki, nie umiem nikogo i niczego innego z moich słuchać, jak tylko argumentu, który mi się po rozwadze wyda najlepszy" ^{[ 18 ]}.

Rzecz jasna, że może być wiele różnych definicji religii, ale jeżeli słowo „religia" ma mieć jakiś sens, odróżniający postawę religijną od postawy filozoficznej, to właśnie przytoczona wypowiedź Sokratesa wskazuje na tę najbardziej istotną różnicę. Skazanie Sokratesa na śmierć za „bezbożność" nie było pomyłką sądową. Postawa Sokratesa nie była postawą religijną, lecz — przeciwstawną jej — postawą filozoficzną.

Proces Sokratesa był procesem politycznym. Większość sędziów głosowała za karą śmierci, ponieważ wiązała Sokratesa z jego uczniami, a w szczególności z krwawym tyranem Krytiaszem. Nie należy z tego jednak wyciągać wniosku, że tylko obóz demokracji ateńskiej odnosił się z wrogością do filozofii. Pod tym względem nie było istotnej różnicy pomiędzy ówczesnymi „demokratami" w rodzaju Trazybula i Meletosa a „tyranami" w rodzaju Krytiasza i Chariklesa. We Wspomnieniach Ksenofonta czytamy, że Krytiasz „jako jeden z Trzydziestu Tyranów", sprawując wraz z Chariklesem urząd prawodawcy, „wśród innych represji wydał ustawę zakazującą nauczania naukowego prowadzenia dyskusji" i na podstawie tej ustawy „kategorycznie zabronili" Sokratesowi nauczania filozofii ^{[ 19 ]}. Gdyby rządy ich trwały nieco dłużej, mogłoby się więc zdarzyć, że Sokrates poniósłby śmierć z wyroku Trzydziestu Tyranów.

Wypowiedzi Sokratesa o „daimonionie" wykraczają zarówno poza jego autobiografię jak poza problematykę krytyki religii. Stanowią istotną część tworzonej przez Sokratesa teorii o pluralistycznej i policentrycznej budowie osobowości. Dotyczą nie tylko jego własnej osoby, ale tego, co zachodzi we wnętrzu wielu innych twórców kultury, na których „polu daimoniona" pojawiają się również nauczyciele i przyjaciele jako aktywne składniki ich sumienia, ethosu, rozumu. [as]

See other sites: Oskarżenie Sokratesa o bezbożność

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Sofiści Platońska koncepcja idealnego państwa

Comment on this article..   See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Andrzej Rusław Nowicki Ur. 1919. Filozof kultury, historyk filozofii i ateizmu, italianista, religioznawca, twórca ergantropijno-inkontrologicznego systemu „filozofii spotkań w rzeczach". Profesor emerytowany, związany dawniej z UW, UWr i UMCS. Współzałożyciel i prezes Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli oraz Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Założyciel i redaktor naczelny pisma "Euhemer". Następnie związany z wolnomularstwem (w latach 1997-2001 był Wielkim Mistrzem Wielkiego Wschodu Polski, obecnie Honorowy Wielki Mistrz). Jego prace obejmują ponad 1200 pozycji, w tym w języku polskim przeszło 1000, włoskim 142, reszta w 10 innych językach. Napisał ok. 50 książek. Specjalizacje: filozofia Bruna, Vaniniego i Trentowskiego; Witwicki oraz Łyszczyński. Zainteresowania: sny, Chiny, muzyka, portrety.  Private site  Number of texts in service: 52  Show other texts of this author  Newest author's article: W chiński akwen... Wolność w Hongloumeng