Rozpad imperium radzieckiego a następnie przebudowa państwa i gospodarki absorbuje obserwatorów międzynarodowych, politologów i historyków. Ścierają się rozmaite orientacje wokół tego, gdzie Rosję umiejscowić, w jakich kategoriach geopolitycznych ją traktować, z jakiej perspektywy cywilizacyjno-kulturowej oceniać.

Współczesna Rosja jest przedmiotem zainteresowania Stanisława Bielenia, który stawia sobie zadanie rozwikłania problemu nowej tożsamości międzynarodowej Rosji. Książka traktuje nie tyle o już ukształtowanej tożsamości, ile raczej o warunkach i procesie jej kształtowania.

Praca składa się z trzech części, połączonych ze sobą poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o motywy postępowania dzisiejszej Rosji, sferę koncepcyjną i realizacyjną jej interesów.

Bieleń rozpatruje złożoność pojęcia tożsamości międzynarodowej i jej związków z interesem narodowym. Tożsamość przedstawia, z jednej strony, jako problem teoretyczno-metodologiczny, z drugiej zaś — jako problem egzystencjalny państwa. Autor wskazuje na dynamikę treści pojęcia, o której decyduje w równej mierze wspólne dziedzictwo, jak i wola współczesnych wykorzystania go w procesach samookreślenia. Podkreśla, że międzynarodowa tożsamość państwa jest konsekwencją jego świadomej aktywności, nie zaś przeznaczenia czy jakiejś innej misji.

Bieleń stwierdza, że Rosja przeżywa kryzys własnej identyfikacji, a trwałym elementem jej tożsamości międzynarodowej jest kompleks obcości, czyli utrata poczucia „zadomowienia" w świecie. Rosja wciąż nie potrafi odpowiedzieć sobie na pytanie, na czym polegają jej żywotne interesy — czy na uczestniczeniu w światowym rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym, czy na ekspansywnym dążeniu do dawnej potęgi, kiedy to najważniejszym było podporządkowanie sobie innych i zdobycie największych wpływów.

Autor przyjmuje założenie o istnieniu nierozerwalnego związku pomiędzy tożsamością międzynarodową państwa a jego interesami, które stanowią kryterium identyfikacyjne tego podmiotu w środowisku międzynarodowym.

Bieleń omawia specyfikę komponentów tożsamości rosyjskiej. Analiza obejmuje dziedzictwo mocarstwowe i imperialne współczesnej Rosji, jej uwarunkowania geograficzne, demograficzne i geopolityczne, uwarunkowania narodowe i religijne, przeobrażenia ustrojowe i gospodarcze, a także wpływ czynnika wojskowego na procesy identyfikacyjne państwa na arenie międzynarodowej. Federacja Rosyjska przedstawiona jest jako kraj unikalny tak ze względu na swoje położenie geopolityczne, obejmujące Europę i Azję, jak i trwającą przez wiele wieków imperialną i mocarstwową ekspansję, oraz bogatą tradycję rządów autorytarnych. Bogactwa surowcowe i broń jądrowa określają jej wiodące miejsce w stosunkach międzynarodowych.

Bieleń podkreśla fakt istnienia specyficznego dualizmu tożsamości rosyjskiej: europejskiej pod względem cywilizacyjnym i eurazjatyckiej pod względem geopolitycznym. Są to dwie różne, ale nierozerwalne strony ogólnego samookreślenia w świecie. To, że Rosja jest jednocześnie „Europą w Azji" i „Azją w Europie", daje jej możliwość wpływania na najważniejsze procesy zarówno na Zachodzie jak i na Wschodzie. Bieleń zwraca uwagę na eurazjatycką aktywność Rosji (Kazachstan, Tadżykistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Korea Północna, Iran), która czyni z niej liczącego się globalnego aktora sceny międzynarodowej. Świadome tego są Stany Zjednoczone i dlatego w kwestiach nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia czy w walce z terroryzmem nie zapominają o współpracy z Rosją i uwzględnieniu jej stanowiska na każdym forum.

Na uwagę zasługuje rozdział poświęcony „polityce historycznej" Rosji, w której poruszony jest problem fałszowania historii związanej ze zbrodniami stalinowskimi i ludobójczym charakterem reżimu totalitarnego. Autor stwierdzając, że Rosjanie nie potrafią przyznawać się do błędów, widząc w tym powód do umniejszenia swojej wielkości i znaczenia, nie widzi w najbliższym czasie możliwości „odkłamania" historii Rosji.

W rozprawie Bielenia znajdujemy interesujący materiał, dotyczący kształtowania demokratycznej tożsamości Rosji. Autor wykazuje, że uwarunkowania kulturowe i cywilizacyjne nie sprzyjają formowaniu świadomości obywatelskiej na wzór zachodni. Większość Rosjan opowiada się za rozwojem i wzrostem dobrobytu nawet za cenę rezygnacji z pewnych wolności politycznych, do których największą wagę przywiązuje Zachód.

Autor przedstawia także wektory aktywności Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej. Omawia te kierunki polityki zagranicznej Rosji, które w decydujący sposób określają jej tożsamość. Analizuje problemy odrodzenia wpływów rosyjskich w przestrzeni poradzieckiej, rozpatruje założenia współpracy w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw i jej efekty w sferze gospodarczej, politycznej i wojskowej.

Bieleń podejmuje próbę określenia statusu Rosji w stosunkach z Zachodem. Ukazuje również jej interesy w Azji. Uważa, że brak spójnej kaukaskiej i środkowoazjatyckiej strategii może komplikować odgrywanie przez nią ról w tych regionach. Bieleń skupia się na ewolucji stosunków Rosji z Zachodem, rewizji założeń polityki zagranicznej i podnoszenia statusu partnerstwa z Unią Europejską. Wiele miejsca poświęca stosunkom Rosja-USA i odpowiedzialności za zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego, grze interesów, jaka toczy się między Rosją a Unią Europejską oraz rosyjskiej strategii wobec państw Europy Środkowej.

Analizując aktualną rzeczywistość rosyjską Bieleń przekonuje, że Rosja jest partnerem współdecydującym o kształcie ładu międzynarodowego w XXI wieku i mimo problemów związanych z transformacją ustrojową nie może być wyłączona z kalkulacji mocarstwowych.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Rosja na rozdrożu z dwoma drogowskazami Fenomen władzy w Rosji

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word