W latach 1891 — 1893 Tarnów był „metropolią" ruchu syjonistycznego, do którego zwracały się podobne organizacje nie tylko z miast galicyjskich, ale także z Wiednia i Berlina. Po zamachu na cara Aleksandra II w 1882r., Żydzi zaczęli masowo wyjeżdżać do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz do Palestyny. Było to spowodowane oskarżeniami kierowanymi w stronę Żydów, którzy jakby mieli cały zamach zorganizować. Pierwszymi pionierami — osadnikami (zwanymi „chalucami") zostali tarnowscy Żydzi. 1.1.1897 r. w Tarnowie zaczęło działać stowarzyszenie „Ahawas Zion" (Miłość do Syjonu), powołane przez A. Salza. Jego celem było założenie osiedla w Palestynie, które byłoby zamieszkiwane przez Żydów z Galicji. Członkiem stowarzyszenia został sam Teodor Herze, który do Tarnowa przysłał pisemną deklarację i roczną składkę członkowską (5 guldenów). 9.9.1879 r. Salz, w imieniu „Ahawas Zion" kupił za 100 tysięcy franków francuskich w Paryżu od bankiera Edmunda Rotszylda 900 ha ziemi w Górnej Galilei. Obszar ten nazwano „Machnajim". W 1898 r. administrator kolonii, Zygmunt Bromberg, wyjechał do Palestyny, by objąć w posiadanie zakupione przez tarnowskie stowarzyszenie grunty. W drugiej połowie 1898 r. do kolonii przybyło 11 osadników z Tarnowa, a na początku 1899 r. dołączyło do nich jeszcze 5 osób. Swój pobyt na nowej ziemi koloniści z Tarnowa rozpoczęli od zasadzenia ziemniaków. Jednak już w 1900 r. zaczęły się kłótnie między Brombergiem a osadnikami. Administrator powrócił do Tarnowa i zrzekł się swojej funkcji. W 1902 r., ze względu na zbyt duże koszty utrzymania, kolonia wróciła w ręce byłego właściciela.

W 1906 r. w Tarnowie powstała syjonistyczna organizacja żeńska „Miriam". Ruch syjonistyczny w Tarnowie działał do 1914 r., kiedy to jego działanie zostało przerwane przez I Wojnę Światową. Jednak już w 1915 r., po opuszczeniu miasta przez wojska rosyjskie, syjoniści tarnowscy wzmocnili swoją działalność. Otworzyli ludową kuchnię, która wydawała obiady dla biednych mieszkańców Tarnowa. Komitet Syjonistyczny pomagał także wdowom i sierotom wojennym. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Tarnów jako pierwsze miasto ogłosiło przynależność do Niepodległego Państwa Polskiego. W tym czasie syjoniści tarnowscy powołali do życia Żydowską Radę Narodową, która reprezentowała całą społeczność żydowską Tarnowa w kontaktach z organami państwowymi. W 1918 r. syjoniści przejęli kahał. Pierwszą wprowadzoną przez nich zmianą było powszechne prawo wyborcze. Projekt tej reformy odegrał dużą rolę w nadaniu „powszechnego prawa wyborczego wszystkim gminom wyznaniowym w Polsce". Syjoniści tarnowscy organizowali szkolnictwo żydowskie w języku hebrajskim. Od 1934 r. w Tarnowie odbyły się obchody 50-lecia syjonizmu. Opublikowano wtedy „Jubileuszową Księgę Pamiątkową", w której znalazły się materiały związane z tarnowskim ruchem syjonistycznym. „Charakteryzując tarnowski ruch syjonistyczny można powiedzieć, że był to ruch szamoczący się w naszym mieście pomiędzy asymilacją a ortodoksją żydowską. Można też stwierdzić ogólnie, że był dzieckiem ruchów narodowych XIX stulecia, ale czerpał też swe siły z religijnego ideału żydowskiego mesjanizmu".

Z lewej: Synagoga Nowa, z prawej: Mykwa w Tarnowie — wygląd obecny

Na początku XX w. w Tarnowie wzniesiono dwie bardzo ważne dla Żydów budowle. Pierwszą z nich była mykwa wybudowana w stylu mauretańskim. Została ona oddana do użytku w 1904 r., i zastąpiła starą łaźnię żydowską. W 1908 r. wybudowano najpiękniejszą tarnowską synagogę, zwaną Nową, Jubileuszową lub imienia Franciszka Józefa I. Ta ostatnia nazwa wiązała się z dniem poświęcenia synagogi, który był też dniem urodzin cesarza.

W 1914 r. Żydzi w Galicji, szczególnie syjoniści, popierali Polaków w walce o niepodległość. Galicyjskie Komitety syjonistyczne zachęcały Żydów do walki. W jednej a odezw napisano: "Wreszcie nadszedł czas, kiedy naród żydowski może wykazać swoją wielką sympatię i podziw dla polskiego narodu [...]. Z zapartym oddechem śledzimy za biegiem wydarzeń i podziwem spoglądamy na marsz żołnierzy polskich [....], z całego serca życzymy sukcesów i szczęścia z tej bohaterskiej kampanii. Na żydowskich cmentarzach znajdują się specjalne kwatery, w których spoczywają Żydzi walczący w armii austriackiej. W okresie okupacji Tarnowa przez wojska rosyjskie (10.11.1914 — 5.5.1915), Żydzi byli prześladowani. 31 żydowskich mieszkańców Tarnowa Rosjanie wywieźli jako zakładników do Niżnego Nowogrodu. Burmistrz Tarnowa bezskutecznie prosił rosyjskiego komendanta miasta o uwolnienie zakładników. W przeprowadzonym w 1921 r. spisie ludności Tarnów zamieszkiwało 15.608 ludności wyznania mojżeszowego. Stanowili oni 44,1% mieszkańców miasta. Spośród tej liczby, tylko 10.223 osoby uważały się za Żydów. Wynika z tego, że 1/3 osób uległa polonizacji. W późniejszych latach ludność żydowska mniej entuzjastycznie odnosiła się do polskości. W 1936 r. narodowość polską deklarowało już ¼ osób. W dwudziestoleciu międzywojennym, w województwie krakowskim, Tarnów był miastem o największym odsetku ludności żydowskiej. Działała tu dobrze zorganizowana gmina żydowska, dwie duże synagogi, 40 domów modlitwy, szkoły, kluby sportowe, inwestycje kulturalne. Żydzi przodowali również w handlu i przemyśle. Szczególnie ważną rolę odgrywali tutaj krawcy. W 1938 r. tarnowski firmy braci Seiden, Józefa Katza i Ganz-Hochberga otrzymały rządowe zamówienie na mundury dla wojska polskiego.

Żydowskie miasto Tarnów zostało zlikwidowane w czasie II Wojny Światowej i nigdy już nie zostało odbudowane.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Racjonalista.pl (PL) Żukow Bohater

See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word