Widzimy zatem, iż zależności bytowe pomiędzy dziełem „czysto" literackim a dziełem sztuki teatralnej okazują się wielce skomplikowane a ich rzetelne zbadanie może być zadaniem nad wyraz trudnym. Dodatkowo nie jest już w tym momencie tak oczywistym, czy słuszne było dokonane przez nas wcześniej wyróżnienie momentów heterogenetyczności bytowej dzieła sztuki teatralnej. Wprowadzenie nowego elementu, w postaci zdecydowanie nieintersubiektywnie danych konkretyzacji owych „inscenizatorów", implikuje wiele problematycznych kwestii, które uniemożliwiają wyjście w tych rozważaniach ponad poziom pewnych, niestety, tylko intuicji; z jednej strony warunkiem koniecznym, który umożliwił by takie badanie, zdaje się dysponowanie kompletną (o ile jakakolwiek „kompletna" wiedza jest w ogóle możliwa) fenomenologią procesu twórczego, z drugiej zaś — można by mieć wątpliwość, czy wyniki takich badań (ogólniej: wypracowane przez fenomenologię kategorię i pojęcia) będą adekwatne do szkieletu pewnej obiektywnej ontologii, który należałoby tutaj zastosować, by w sposób „nieuprzedzony" (tzn. nie tylko i wyłącznie odbiorczy, odświadomościowy) ukazać związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami biorącymi udział w tworzeniu dzieła dramatycznego (czy możliwe jest takie wyjście „jedną nogą" poza fenomenologię? doklejanie „łatek" do jakiejś np. relacyjnej struktury?). Stwierdzić możemy z pewnością, iż rażącym błędem i nierzetelnością byłoby nieuwzględnianie w ogóle czynnika ludzkiego sprawstwa, nawet za cenę rezygnacji ze sprawnej metody i aparatu pojęciowego, który fenomenologia oferuje. Natomiast stwierdzoną już wcześniej nietożsamość dzieła „czysto" literackiego i dzieła sztuki teatralnej pozostaje jeszcze nam uzupełnić stwierdzeniem, iż to ostatnie jest niewątpliwie dziełem nowym względem pierwszego, w jakimś sensie bytowo pochodnym i w jakimś sensie stanowi jego konkretyzację — i to nie tylko w przypadku, jak chciałby Ingarden, gdy rola „inscenizatora" sprowadza się jedynie do wypełnienia pewnymi konkretnymi jakościami miejsc niedookreślonych dzieła „czysto" literackiego (czego Ingarden, rzecz jasna, explicite nie formułuje, nie uwzględnia bowiem w ogóle owego momentu „sprawstwa") — nawet bowiem, gdy ma miejsce pewna ingerencja we właściwy tekst dzieła (odrzucenie pewnych fragmentów, zmiana kolejności scen czy aktów), zależności te zachodzą — wtedy bowiem mamy do czynienia także i z pewnym nowym dziełem „czysto" literackim. Przy tym wszystkim możemy uznać graniczny status dzieła dramatycznego tylko ze względu na różnolitość strukturalną względem dzieła literackiego i różne wykorzystywane środki przedstawiania, jednak nie można mieć pewności, czy byłoby to do końca zasadne, ze względu na mnogość niewyjaśnionych, powyżej zasygnalizowanych kwestii. Możemy żywić jedynie nadzieję, iż zostanie w przyszłości podjęta próba ich rozjaśnienia poprzez gruntowne badania nad istotą dzieła sztuki teatralnej i pozostanie uzupełniona ta dość znacząca luka w rozważaniach na polu estetyki fenomenologicznej.

Bibliografia:

Roman Ingarden „O dziele literackim", Warszawa 1960

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Zagadnienie prawdziwości w dziele sztuki w ujęciu Romana Ingardena Teoria estetyczna Romana Ingardena

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Sebastian B. Opryszek Student filozofii na uniwesytecie Jagiellońskim. Zajmuje się także pisarstwem beletrystycznym, komponowaniem muzyki i animacją.  Numer GG: 4734360