Mnogość ośrodków decyzyjnych w modelu idealnym jest środkiem do koherencji życia publicznego i politycznego, polegającej na jak najlepszym wykonywaniu przez wszystkie instytucje władzy publicznej swoich obowiązków i uprawnień, na wzajemnej kontroli i ograniczeniach prawnych.

W modelu teoretycznym Hegemon nie znosi konkurencji, jest władzą — używając nieco Heglowskiego języka — sam dla siebie i przez siebie. Instytucja Hegemona sprawia wiele problemów w społeczeństwie obywatelskim, w strukturach władzy państwowych i w normalnym funkcjonowaniu życia politycznego oraz całego społeczeństwa. Powstają wątpliwości co do zgodności z prawem decyzji agend prawotwórczych, organów prawo stosujących oraz organów władzy publicznej, wydanych de facto na podstawie dyspozycji Hegemona. Wątpliwy jest charakter prawny samych „dyspozycji hegemońskich". Ponadto Hegemon rodzi konflikty, gdyż swojej władzy nie czerpie z majestatu prawa, ale z uzurpacji i własnych wpływów, a to powoduje, iż może odczuwać niedosyt i dążyć do konfliktów z przeciwnikami realnymi lub domniemanymi, w których czuje się dobrze, jako że powodują one psychiczne rozprężenie i poczucie pełni władzy. ^{[ 21 ]}

Te rozważania dotyczą głównie Hegemona o charakterze społeczno-politycznym lub władczo-ideologicznym. W ustroju totalitarnym prawo hegemona jest też prawem oficjalnym, powszechnie obowiązującym, na podstawie którego dokonuje się czynności urzędowych. W ustroju formalnie demokratycznym jest to prawo „głębsze", nieformalne, na podstawie którego również faktycznie podejmuje się wszelkie działania urzędowe i państwowe. W niektórych sytuacjach rolę Hegemona może pełnić podmiot gospodarczy (monopol, plutokracja) lub religijny (teokracja), jednak ten rodzaj władzy hegemońskiej nie jest przedmiotem naszych zainteresowań w tym miejscu.

W praktyce ideę Hegemona wcielali w życie I sekretarze partii komunistycznych w dawnym bloku komunistycznym, w warunkach tzw. demokracji socjalistycznej. W pewnym sensie idee te bliskie były autorytarnym władcom w wielu państwach Europy przed wybuchem II wojny światowej. W Polsce przykładowo rola Marszałka Piłsudskiego i obozu sanacyjnego była ogromna. Należy jednak uwzględnić w tym ostatnim przypadku ówczesne okoliczności i uwarunkowania międzynarodowe.

Pragnę zauważyć, że teoria prawa hegemona wymaga dalszych badań dla uściślenia, zdefiniowania i głębszego opisania relacji między prawem hegemona a prawem oficjalnym, państwowym. Jakie są to relacje? Jaki jest wzajemny stosunek tych „praw"? W każdym społeczeństwie istnieje oficjalny (państwowy) porządek prawny, posiadający trzy poziomy porządku prawnego: tworzenie, stosowanie i wykładnię prawa. Prawo państwowe można opisać jako system autopojetyczny. Relacja '"żywego prawa" Hegemona jako pewnego systemu powiązań, zależności i dyspozycji' do 'prawa jako systemu autopojetycznego' jest zagadnieniem dość hermetycznym, tworząc głęboko skorelowane zjawisko społecznych zarządzeń, wpływów i decyzji w państwie i społeczeństwie.

Istotne jest to zwłaszcza w kontekście istnienia sądów konstytucyjnych i ich wpływu na tworzone prawo. Nie bez znaczenia w tym kontekście jest problem „martwego prawa", przepisów formalnie obowiązujących w państwie, ale nie stosowanych przez urzędy z różnych przyczyn, lub poważnie modyfikowanych przez urzędników. Istotne są też „przeżycia prawne" członków społeczeństwa i to, co oni uważają za „prawo" (psychologiczna teoria prawa Leona Petrażyckiego).

Ważne wydaje się zbadanie relacji i dystynkcji między normami prawnymi (np. prawem hegemona, a nie tylko oficjalnym prawem) a normami moralnymi. Konieczne jest także określenie funkcji (poza stabilizacyjną i represyjną) prawa hegemona i ich porównanie z funkcjami prawa państwowego. Podjąć należy także dokładniej badania nad kwestią przymusu wszelkiego rodzaju (psychicznego, fizycznego, prawnego, moralnego, społecznego etc.) przy zjawisku i skali przestrzegania norm prawa hegemona (jako pewnego rodzaju norm społecznych).

Niezwykle ważne jest określenie stosunku prawa hegemona do aksjologii prawa oficjalnego i aksjologii społeczeństwa (która odbija się w oficjalnym systemie prawnym), a także wyodrębnienie partykularnych aksjologii prawa hegemona i aksjologii uniwersalnej (modelowej) prawa hegemona oraz zbadanie i opisanie społecznego „odbioru" wartości hegemońskich. Należy również rozważyć kwestię „spisku hegemonów", tj. pozaprawnej współpracy osób lub instytucji utrzymujących realny i zasadniczy wpływ na życie społeczne i władzę w państwie. ^{[ 22 ]}

3. Wnioski

Instrumentalizm prawa i realizacja idei Hegemona są niebezpieczeństwem dla demokracji, szczególnie młodych demokracji. „Ucieczka od wolności" społeczeństwa — jak pokazuje historia — jest drogą donikąd. Społeczeństwa nie mogą być bezkrytyczne wobec manipulacji społecznych, instrumentalizmu prawnego czy tendencji autorytarnych. Polityka władzy musi spełniać warunki racjonalności, jawności i przejrzystości działania. Musi unikać atmosfery tajemniczości i magii, tworzonej przez tendencje hegemońskie, gdyż stoi to w sprzeczności z istotą demokracji, w której władza odpowiada przed narodem, ale w której wiadomo, kto rządzi i za co odpowiada. Przejrzystość życia publicznego jest wielką wartością demokratyczną. Podobnie, jak przyzwoitość etyczna władzy. Bez tych wartości nie ma mowy o demokracji.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ingerencja prawa w sferę moralności w trudnych przypadkach Języki praw człowieka - w poszukiwaniu fundamentów

Comment on this article..   See comments (11)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word