Komisja Papieska domagała się, aby ze składek kościelnych można było pokrywać stałe wydatki administracyjne parafii, delegaci Ministerstwa WRiOP wyrażali pogląd, że składki powinny być w zasadzie przeznaczone na wydatki inwestycyjne parafii, a nie np. na utrzymywanie kościelnych instytucji dobroczynnych albo na wydatki związane z beneficjami proboszczowskimi. W ustawie o składkach przeznaczenie składek zwyczajnych nie zostało dokładnie określone, ponieważ "wydatki na potrzeby kościelne parafii (art. 1 ustawy) wykluczały jedynie możliwość finansowania beneficjum proboszczowskiego, ale nie ograniczały użycia pieniędzy ze składek na różne cele, wskazane przez rządcę majątku kościoła parafialnego, niekoniecznie związane z potrzebami inwestycyjnymi czy remontowymi budynków kościelnych. Pod tym względem przedstawicielstwo parafialne zatrzymało kontrolę tylko nad wydatkowaniem sum pochodzących ze składek nadzwyczajnych. Ta kompromisowa formuła dawała jednak przewagę Kościołowi w dysponowaniu składkami zwyczajnymi, bez większych ograniczeń i bez kontroli władz państwowych.

Nie udało się natomiast Komisji Papieskiej zrealizować koncepcji opodatkowania osób prawnych. Minister S. Dobrucki uzasadnił odmowę tym, że byłoby to "privilegium odiosum" dla robotników-katolików, których zatrudnianie pociągałoby za sobą zwiększone wydatki przedsiębiorców lub robotnicy mogliby ewentualnie ponosić ciężary podwójnego opodatkowania ^{[ 57 ]}.

Niepowodzeniem zakończyły się również postulaty Komisji Papieskiej, aby ustawa o składkach kościelnych obowiązywała w parafiach, których utworzenie nastąpiło bez uzgodnienia z rządem. Były także i inne przyczyny, z powodu których członek Komisji Papieskiej, a zarazem sekretarz Konferencji Episkopatu bp S. Łukomski, zwrócił się 4.2.1933 r. z prośbą do wikariusza generalnego archidiecezji poznańskiej, bpa W. Dymka, o przygotowanie projektu ustawy nowelizującej ustawę o składkach kościelnych ^{[ 58 ]}. Bp W. Dymek stwierdził, że po wejściu w życie ustawy o składkach nadal nie będzie odpowiednio uregulowany stan prawny zarządu majątkiem kościelnym. Do zarządu majątkiem kościołów był uprawniony proboszcz z radą parafialną, opłatami przymusowymi miały zarządzać przedstawicielstwa parafialne z komitetami wykonawczymi, natomiast w sprawach dotyczących prawa patronatu, a ściślej — obowiązków patronatu — dozory i reprezentacje kościelne. Ponieważ w art. 21 konkordatu postanowiono, że „prawo patronatu, zarówno państwowego, jak osób prywatnych, pozostaje w mocy aż do nowego układu" nadal obowiązywały w tym zakresie dotychczasowe przepisy, a Najwyższy Trybunał Administracyjny uznawał, iż w sprawach sądowych legitymację procesową posiadały wyłącznie dozory kościelne. Dlatego bp W. Dymek proponował, aby:

1. do występowania wobec patronów były legitymowane kościelne osoby prawne (kościół i beneficjum),

2. do współadministrowania majątkiem kościelnym (ale nie beneficjalnym) upoważnić rady parafialne,

3. nadać osobowość prawną przedstawicielstwom parafialnym lub komitetom wykonawczym i ustalić czy będą legitymowane w procesach z patronami ^{[ 59 ]}.

4. ustalić, że ogólną legitymację procesową w sprawach majątku kościelnego posiada ordynariusz.

Inicjatywa nowelizowania ustawy o składkach kościelnych nie miała jednak następstw, bo uwagę biskupów pochłonęła sprawa rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy.

Zgodnie z art. 18 ustawy o składkach jej wykonanie poruczono ministrowi WRiOP w porozumieniu z ministrami: spraw wewnętrznych i skarbu. W art. 16 stanowiono, że wspólne rozporządzenie tych trzech ministrów, według zasad uzgodnionych z właściwymi władzami kościelnymi, obejmie następujące sprawy: „postępowanie szczegółowe przy układaniu spisu członków zgromadzenia parafialnego przy wymiarze i poborze składek, przy zatwierdzaniu uchwał w sprawie nałożenia składki nadzwyczajnej, przy ustalaniu planu robót i wydatków oraz właściwość władz państwowych".

Komisja Papieska zleciła przygotowanie wstępnego projektu rozporządzenia bpowi W. Dymkowi dopiero 14.3.1933 r. ^{[ 60 ]}, natomiast Ministerstwo WRiOP prace nad projektem rozporządzenia wykonawczego podjęło w jesieni, a projekt był gotowy pod koniec października 1933 r. Obie strony nie wykazały zbytniego pośpiechu, mimo że ustawa o składkach miała wejść w życie z dniem 1.1.1934 r. Projekt rozporządzenia (69 paragrafów) został przekazany zainteresowanym resortom, których pisemne odpowiedzi zostały przedyskutowane na dwóch konferencjach i uzgodniony ostatecznie projekt (76 paragrafów) przesłano 8.12.1933 r. do Biura Episkopatu Polski ^{[ 61 ]}. Projekt Z Biura Episkopatu został przesłany do Kurii Arcybiskupiej w Poznaniu i tam poddany gruntownej analizie; żadnych uwag nie zgłoszono w stosunku do 11 paragrafów, 65 paragrafów zakwestionowano w całości lub częściowo. Uwagi dotyczyły wielu kwestii szczegółowych, natomiast zasadnicze sprzeciwy budziły wszelkie próby dopuszczenia do ingerencji władz administracji publicznej i przedstawicielstwa parafialnego w zakresie kontroli zarządu majątku kościelnego ^{[ 62 ]}. Rozporządzenie wykonawcze zostało w ten sposób właściwie w całości odrzucone ^{[ 63 ]}.

Uwagi Komisji Papieskiej przesłano dnia 8.2.1934 r. zainteresowanym resortom, z których Ministerstwo Sprawiedliwości aż w 33 przypadkach uznało słuszność uwag, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w 13 przypadkach ^{[ 64 ]} i w rezultacie w październiku zwołano konferencję międzyministerialną w celu uzgodnienia poglądów. Na konferencji postanowiono zaniechać dalszych pertraktacji z episkopatem na temat całości rozporządzenia, a przedstawić do uzgodnienia tylko te artykuły, które były związane z dyspozycją art. 16 ustawy o składkach. W ten sposób liczba uwag episkopatu została zredukowana do 24. Po wielu dalszych pracach przygotowano nowy projekt rozporządzenia; 6.12.1934 r. był gotowy następny projekt, obejmujący w 28 paragrafach tylko kwestie odpowiadające dyspozycji art. 16 ustawy o składkach. Projekt ten został doręczony nuncjuszowi 10.12.1934 r. przez dyrektora departamentu wyznań F. Potockiego.

Nastąpiła dłuższa przerwa w rokowaniach na skutek odwołania delegatów rządowych i cofnięcia uznania przez władze państwowe Komisji Papieskiej ^{[ 65 ]}. Rozmowy podjęli 23.6.1936 r. delegaci rządu — minister WRiOP prof. W. Świętosławski i Stolicy Apostolskiej — kardynał A. Hlond. Podstawą dyskusji stały się zasady rozporządzenia sporządzone w lipcu 1936 r. Zasady te przesłano kardynałowi A. Hlondowi, który zgłosił zastrzeżenia w stosunku do 4 punktów zasad na ich ogólną liczbę 5. W kwietniu 1937 r. poprawiony projekt zasad był przedmiotem dyskusji asystentów delegatów, którzy uzgodnili poglądy. 5.4.1938 r. kardynał A. Hlond zgłosił jeszcze dodatkowe poprawki, które zostały uwzględnione w następnym projekcie przygotowanym 28 maja. Projekt zasad został poddany konsultacjom z zainteresowanymi resortami i ostatecznie uzgodniony między delegatami w grudniu 1938 r.

W zasadach rozporządzenia do ustawy o składkach przewidywano następujący tryb postępowania:

1. Rada parafialna miała przygotować spis członków zgromadzenia parafialnego na podstawie rejestru mieszkańców i rejestrów urzędów skarbowych. Spis ten miał być wyłożony do wglądu w urzędzie parafialnym. Zainteresowani mogli złożyć sprzeciw o umieszczeniu ich bądź pominięciu w spisie w terminie 14 dni. W razie nieuwzględnienia sprzeciwu przez radę parafialną stronie służyło odwołanie do starosty, w trybie postępowania administracyjnego; wojewoda miał sprawę rozstrzygać ostatecznie, po zasięgnięciu opinii ordynariusza. W tej sprawie protestowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uważając, że zasięganie przez wojewodę opinii ordynariusza jest bezpodstawne i osłabia autorytet władz państwowych. Zastrzeżenie cofnięto dopiero 8.12.1938 r., czyli na 5 dni przed podpisaniem zasad, na wyraźne polecenie premiera, który był przecież jednocześnie ministrem spraw wewnętrznych.

2. Składki zwyczajne miała pobierać rada parafialna, a składki nadzwyczajne — komitet wykonawczy. Przy wymiarze i poborze składek miały być stosowane zasady wymiaru samoistnych danin publicznych pobieranych w formie dodatków do podatków państwowych.

3. Wniosek ordynariusza o zatwierdzenie uchwały w sprawie składki zwyczajnej przekraczającej 5% oraz nadzwyczajnej miał być uzasadniony w odniesieniu do celu i wysokości składki.

4. Plan robót i wydatków miał być uchwalany większością głosów.

5. Od wymiaru składki strona mogła zgłosić sprzeciw do organu, który dokonał wymiaru, w trybie ustalonym w punkcie 1. zasad.

Ustalono ponadto, że od decyzji o rozwiązaniu przedstawicielstwa parafialnego i komitetu wykonawczego, podjętej przez wojewódzkie władze administracji ogólnej, służy odwołanie do ministra WRiOP. Kardynał A. Hlond kilkakrotnie usiłował przedłużyć drogę postępowania aż do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ale ostatecznie żądanie to wycofał ^{[ 66 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Uposażenie Kościoła w Polsce 1918–1939. Majątek nieruchomy Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918–1939

See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  Number of texts in service: 10  Show other texts of this author  Newest author's article: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne