Tą samoobroną jest mistyka i panteizm. Mistyk uważa, iż Bóg jest w nim i on jest Bogiem. Absolut przenika cały świat. Jest wszystkim i niczym. Instytucjonalizacja, struktura, hierarchia — są tu niepotrzebnym balastem przeszkadzającym w połączeniu się z Wiecznością. To skrajny subiektywizm, będący odpowiedzią na formalizację wiary, odarcie Boga z szat świętości, pozbawienie go tajemniczości i duchowości. Wszyscy wielcy mistycy (którzy filozoficznie stają się w jakimś stopniu panteistami) mieli problemy z hierarchią swojej religii. Czołowi łacińscy przedstawiciele to: G.Bruno, Joachim z Fiore, Eriugena, Mistrz Eckhart, wielcy suffi islamu: Jazid al-Bistami, al-Dżunajd, ibn Mansur, Suhrawardi, kabaliści żydowscy: A.Abulafia, M.Majmonides, rabini z rodu Kalonymos czy prawosławni hezychaści: G.Palamas, Symeon Nowy Teolog.

Bóg jest „Wszystkim" i jest też „Niczym".
Jan Szkot Eriugena

Jestem Bogiem, którego kocham, a Bóg, którego kocham jest mną: jesteś-
my dwoma duchami, co w jednym mieszkają ciele. Kiedy spoglądasz na
mnie, widzisz również Boga, a gdy patrzysz na Boga, dostrzegasz nas
obu.
Husajn ibn Mansur

Wszystko jest w Tobie i Ty jesteś we wszystkim, wypełniasz i ogarniasz
wszystko; gdy wszystko zostało stworzone, byłeś we wszystkim, nim
wszystko zostało stworzone, Ty byłeś we wszystkim.
rabbi Elizer ben Juda z Wormacji

Prześladowania wewnątrz wspólnotowe, tropienie herezji i odstępstw świadczą o zaniku duchowości wśród wiernych, o obumieraniu tajemnicy wiary, desakralizacji religii. Typowy przykład przewagi formy nad treścią. Do tego dochodzi przymus instytucjonalny, co dodatkowo osłabia misteryjny charakter wszelkiej wiary i prowadzi w konsekwencji do powstawania pokładów anty-subiektywizmu. Takie sytuacje, przeciwne subiektywnej i indywidualistycznej koncepcji bóstwa, stanowić mogą podłoże dla tworzenia fundamentalistycznych zachowań oraz postaw wspólnoty wiernych.

Położenie nacisku na zasady postępowania świadczy o zaniku gor-
liwości religijnej.
A.N.Whitehead

Prawdziwie miłosierna religia, otwarta, przyjazna człowiekowi, który jest istotą grzeszną (zwłaszcza w sferze świadomości), tolerancyjna na przypadłości ludzkiego żywota (przede wszystkim w świecie idei) i rozumiejąca naturalną wielopłaszczyznowość odniesień, może się obejść bez władcy świata. Bez antropomorficznego wizerunku Boga, bez instytucji strzegącej depozytu tegoż wizerunku. Tak panteistycznie brzmiąca wizja duszy każdego wyznania jest na pewno jakąś alternatywą dla fundamentalizmów, w które popadają (jak starano się wykazać) monoteistyczne religie objawione — judaizm, chrześcijaństwo i islam. Wielki chrześcijanin, z postawy i ducha, a nie z formy manifestowania tych uczuć, A.Schweitzer stwierdził:

Religia miłości może istnieć bez osobowości władającej światem.
A.Schweitzer

Na koniec tych rozważań poświęconych religijnym aspektom fundamentalizmu nasuwa się następująca konkluzja. Człowiek rozstający się z Bogiem (po przyjacielsku, w oparciu o swe własne doświadczenie i przemyślenia abstrakcyjno-filozoficzne), jednostka zaprzeczająca Jego sile sprawczej oraz negująca kreatywną rolę Absolutu w świecie — ateista, agnostyk, sceptyk — traci tym samym przymioty określające człowieczeństwo w ogóle. Takie wnioski nasuwają się po analizie niektórych tez i nauk niesionych przez prezentowane tu religie monoteistyczne.

Za przykład niech posłużą słowa Papieża z Polski wypowiedziane w Yamoussoukro (Wybrzeże Kości Słoniowej) podczas spotkania z afrykańską młodzieżą akademicką (11.05.1980):

Śmierć Boga w sercu i życiu człowieka jest śmiercią człowieka.
Jan Paweł II

— w encyklice "Centesimusannus" z dn. 1.05.1991 r

Negacja Boga pozbawia osobę jej fundamentu, a w konsekwencji prowadzi
do takiego ukształtowania porządku społecznego, w którym ignorowana
jest godność i odpowiedzialność osoby.
Jan Paweł II

Czy te przykłady deprecjacji „Innego"poprzez biblijną egzegezę (w absolutystyczno-integrystyczno-autorytarnym duchu) nie są pożywką i zachętą zarazem, dla fundamentalistów katolickich wierzących tylko w swoje ja? I czy stąd nie można wywieźć pogardy i nienawiści oraz totalnej negacji właśnie owego "Innego"?

Bo jeśli ktoś nie-żyje jako osoba, utracił godność i odpowiedzialność, to nie przysługują mu atrybuty człowieka.

Duchowny zwierzchnik niemal 1/5 ludności świata dysponuje jednak niesłychaną władzą.
D. Yallop

I to jest już bardzo niebezpieczne. Obojętnie czy mówi o tym Jan Paweł II, rabin Y.Shapiro, ajatollah R.Chomeini, „wielebny" J.Swaggart czy patriarcha moskiewski Cyryl. Wymiar takich słów jest zawsze — społecznie — taki sam.

*Hoc erat in votis - oto się modliłem

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dżihad i ramadan Dotacje państwowe dla Kościoła i skutki finansowe konkordatu z 1925 r.

Comment on this article..   See comments (11)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Number of texts in service: 129  Show other texts of this author  Newest author's article: Return Pana Boga