The RationalistSkip to content


We have registered
203.625.274 visits
There are 7364 articles   written by 1065 authors. They could occupy 29017 A4 pages

Search in sites:

Advanced search..

The latest sites..
Digests archive....

 How do you like that?
This rocks!
Well done
I don't mind
This sucks
  

Casted 2992 votes.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"
 Science »

Jaskinie Europy. Słów kilka o jaskiniach [3]
Author of this text:

Prócz popularnych nietoperzy, pozbawione światła przestrzenie zasiedla mnóstwo gatunków, reprezentujących zaskakujący wachlarz adaptacji. W europejskich jaskiniach można spotkać m.in. przedstawicieli salamander bezpłucnych; są to: pieczarnik sardyński, in. salamandra jaskiniowa (Hydromantes genei) [ 25 ] oraz pieczarnik włoski (H. italicus) [ 26 ]. Płazy te zrezygnowały z płuc, całkowicie pokrywając potrzeby tlenowe oddychaniem skórnym. W powietrzu jaskiń o wilgotności ponad 85 procent, podobnie jak w lasach tropikalnych, było to możliwe. W Europie są tereny, gdzie szczególnie obfite deszcze wymywały niekiedy z głębin ziemi… młode smoki (sic!). Od setek lat miejscowa ludność znajdywała taplające się niezdarnie w kałużach blade, ślepe „jaszczurki". Obecnie wiemy, że zwierzęciem tym jest kolejny wyspecjalizowany płaz — odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus); jego potoczna nazwa to človeąka ribica w Słowenii, čovječja ribica w Chorwacji i čovečija ribica (човечија рибица) w Serbii, co można przetłumaczyć jako „ludzka ryba". Ów ginący współcześnie gatunek występuje od Istrii wzdłuż wybrzeży Adriatyku do Czarnogóry. Izolowane stanowiska spotyka się w południowo-wschodnich Włoszech [ 27 ].

W faunie podziemnej Polski stwierdzono dotychczas niespełna 80 gatunków, m.in. połowa krajowych gatunków nietoperzy chroni się w jaskiniach. Zwykle jaskinie kolonizowane są przez organizmy ewolucyjnie stosunkowo młode, jedynie w faunie wód podziemnych bytują formy stare będące reliktami trzeciorzędowymi, np. studniczki Niphargus. W ciemnościach znajduje zarazem schronienie wiele gatunków zwierząt powierzchniowych, np. węże, pająki. Mało dotychczas poznaną grupą organizmów są należące do grzybów niższych — pleśnie, zdolne do życia także w strefie całkowitej ciemności. Interesującym przykładem jest gatunek pleśni opisany z jaskini Nietoperzowej k. Krakowa: Aspergilus asperescens.

Aktualnie fauna podziemna Polski obejmuje gatunki należące do 8 rzędów i 32 rodzin. Wśród nich 52 są wodne, pozostałe lądowe. Z tej grupy 2 gatunki wodne i 20 lądowych znamy wyłącznie z jaskiń. W wymienionej grupie 28 taksonów (19 wodnych, w tym jeden jaskiniowy) i 8 lądowych (w tym 6 jaskiniowych) stwierdzono wyłącznie w Polsce [ 27 ].

Człowiek jaskiniowy

W przeszłości jaskinie stanowiły naturalne, cenne schronienie ludzi, zarówno neandertalczyka jak i kromaniońskich łowców. Ponieważ, dzięki konserwującym właściwościom klimatu jaskiń, właśnie w nich znajduje się dużo śladów naszych przodków utarło się błędne, stereotypowe mniemanie, że w odległej przeszłości chroniono się głównie w podziemnych kompleksach (stąd potoczny termin „jaskiniowiec"). Przed prawie 40 tys. lat człowiek z Crô-Magnon zrobił pierwszy obrys dłoni na ścianie w Bara-Bahau, jaskini w południowej Francji. W jednej z pobliskich jaskiń, Les Combarelles, wyrył w kamieniu setki figurek zwierzęcych, kilka ludzkich postaci. Umysły naszych przodków pragnęły nowych wyzwań, rodziła się sztuka. Wiele odkryć, dokonanych w jaskiniach, na terenie Francji, Hiszpanii, Włoch, wprowadziło w zdumienie i konsternację współczesnych, przyczyniając się do obalenia nacechowanego prymitywizmem wizerunku pierwszych mieszkańców Europy. Tak było w przypadku szokujących artyzmem i niekiedy wręcz współczesną formą malowideł naskalnych Altamiry [ 29 ], Lascaux [ 30 ], czy Font-de-Gaume [ 31 ]. Farby sporządzano z barwników ziemnych i tlenków metali rozrobionych z wodą lub tłuszczami zwierzęcymi. Za pędzel służyła kościana rurka z wetkniętym pękiem sierści. Zaskakuje fakt, iż opanowano już wtedy nawet technikę natrysku: przez kościaną rurkę twórca wydmuchiwał roztarty pigment na wilgotną ścianę jaskini. Dzięki jaskiniom pierwsi mieszkańcy Europy zyskali w naszej świadomości nowy, całkowicie ludzki wymiar.

Główne materiały źródłowe:

  • Kleibl J., Skąd przychodzisz Adamie?, Wydawnictwo „Śląsk", Katowice 1981.
  • Praca pod red. J. Herlinger, Kto Kiedy Dlaczego, Państwowe Wydawnictwo „Iskry", Warszawa 1961, t. IV.
  • Praca pod red. K. Ondrejka, Rekordy Ziemi, Oficyna Wydawnicza R.A.F., Bratislava 1991.
  • Praca zbiorowa, Cudowny świat. Najpiękniejsze zakątki i krajobrazy, Przegląd Reader's Digest, Warszawa 2000.
  • praca zbiorowa, Encyklopedia Nauki i Techniki, Prószyński i S-ka S.A., Warszawa 2002, t. 1, s.590, t. 2.
  • artykuły [w:] „Gazeta Wyborcza" — 2003 r.
  • Krzysztof Gończowski, „Życie w mroku jaskini" [w:] „Wiedza i Życie" sierpień 1996.
  • Encyklopedia multimedialna PWN. Polska 2000, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2000.
  • Encyklopedia multimedialna PWN. Geografia, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 1999.
  • Jaskinie.cad.pl
  • gazeta.pl/nauka/
  • opracowania własne.

Ewentualne uzupełnienia

Największe jaskinie w Polsce:

 

Nazwa Góry rok odkrycia Długość (m) głębokość (m)
Bańdzioch Kominiarski Tatry Zachodnie 1968 9550 562
Czarna Tatry Zachodnie 1961 6500 303
Kasprowa Niżnia Tatry Zachodnie Od XIX w. 2350 80
Kozia Tatry Zachodnie — brak danych - 3300 389
Miętusia Tatry Zachodnie 1936 10220 266
Niedźwiedzia Sudety Wschodnie 1960 2230 69
System Chelosiowa Jama-Jaworznicka Góry Świętokrzyskie — brak danych - 3670 61
System Ptasia Studnia-Lodowa Litworowa Tatry Zachodnie 1966 6100 356
System Wielka Śnieżna-Wielka Litworowa Tatry Zachodnie 1959, 1962 17800 814
System Wysoka-Za Siedmiu Progami Tatry Zachodnie 1948, 1952 11660 435
Śnieżna Studnia Tatry Zachodnie 1960 6600 763
Zimna Tatry Zachodnie Od XIX w. 4250 176

Źródło: „Ochrona Środowiska 1999", Warszawa 1999 [w:] Encyklopedia multimedialna PWN. Polska 2000, Warszawa 2000.

Plany niektórych jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej dostępne są na stronie Jaskinie.ekrakow.pl/. Większość sporządzono na podstawie książki: Szelerewicz M., Górny A., Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.

Niektóre turystyczne jaskinie Tatr:

- Jaskinia Dziura (Dolina ku Dziurze) — zwana dawniej Jaskinią Strążyńską lub Zbójnicką Jamą. Podobno ukrywał się w niej Wojciech Mateja, jeden z ostatnich zbójników tatrzańskich.

- Smocza Jama (Dolina Kościeliska) — w 1882 r. Gotfryd Osowski błędnie podał, że jaskinia ta ma 100 m długości.

- Jaskinia Raptawicka (Dolina Kościeliska) — prawdopodobnie odkryta w 1887 r. (J. G. Pawlikowski).

- Jaskinia Obłazkowa (Dolina Kościeliska) — opisana dopiero w 1887 r. (J. G. Pawlikowski).

— przedstawiciel rodzaju Speleomantes, płazów ogoniastych z rodziny bezpłucnikowatych, obejmujący gatunki występujące we Włoszech i w Francji. [z:] wikipedia.


1 2 3 

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
List do mieszkańca Gazy
Źródła moralności

 Comment on this article..   See comments (6)..   


 Footnotes:
[ 25 ] Długość całkowita do 140mm. Pokarm chwyta pyskiem lub wyrzutem niezbyt długiego, przypominającego grzyb kapeluszowy, lepkiego języka.
[ 26 ] Długość 110-120mm.
[ 27 ] [za:] Bronisław W. Wołoszyn [w:] Natura2000, Poradnik, Tom 4 Ściany Piargi.pdf
[ 29 ] W północnej Hiszpanii (Stara Kastylia, Góry Kantabryjskie). Odkryto tu ryty i wielobarwne malowidła przypisywane paleolitycznym kulturom oryniackiej i magdaleńskiej. Ze względu na wręcz heretyczną wymowę znaleziska, przez długie lata podziemny sezam pradawnej sztuki był bagatelizowany, pomijany milczeniem, sugerowano nawet fałszerstwo (oficjalny odkrywca, don Sautuola miał nawet specjalnie zatrudnić niemego malarza).
[ 30 ] W południowo-zachodniej Francji (departament Dordogne). W 1940 r. w jaskini odkryto naskalne malunki z okresu kultury magdaleńskiej (paleolit, okres między 15 000 a 10 000 lat p.n.e.). Anonimowi artyści uwiecznili, przeważnie w ruchu, przedstawicieli fauny epoki lodowcowej: konie stepowe, bizony, jelenie, koziorożce, nawet nosorożca włochatego.
[ 31 ] W południowej Francji. Dawni twórcy rysowali tu zwierzęta posługując się rysikami z tlenku manganu.

«    (Published: 03-05-2010 )

 Send text to e-mail address..   
Print-out version..    PDF    MS Word

Krzysztof Pochwicki
Nauczyciel, publikował w piśmie "Gameranking", współpracuje z miesięcznikiem "21. Wiek" (członek zespołu redakcyjnego). Autor książki "Cywilizacja traw". Pióro do wynajęcia.
 Private site

 Number of texts in service: 14  Show other texts of this author
 Newest author's article: Maciej Giertych, Ewolucja, dewolucja, nauka – uwagi krytyczne
All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.
page 7279 
   Want more? Sign up for free!
[ Cooperation ] [ Advertise ] [ Map of the site ] [ F.A.Q. ] [ Store ] [ Sign up ] [ Contact ]
The Rationalist © Copyright 2000-2018 (English section of Polish Racjonalista.pl)
The Polish Association of Rationalists (PSR)