Prócz popularnych nietoperzy, pozbawione światła przestrzenie zasiedla mnóstwo gatunków, reprezentujących zaskakujący wachlarz adaptacji. W europejskich jaskiniach można spotkać m.in. przedstawicieli salamander bezpłucnych; są to: pieczarnik sardyński, in. salamandra jaskiniowa (Hydromantes genei) ^{[ 25 ]} oraz pieczarnik włoski (H. italicus) ^{[ 26 ]}. Płazy te zrezygnowały z płuc, całkowicie pokrywając potrzeby tlenowe oddychaniem skórnym. W powietrzu jaskiń o wilgotności ponad 85 procent, podobnie jak w lasach tropikalnych, było to możliwe. W Europie są tereny, gdzie szczególnie obfite deszcze wymywały niekiedy z głębin ziemi… młode smoki (sic!). Od setek lat miejscowa ludność znajdywała taplające się niezdarnie w kałużach blade, ślepe „jaszczurki". Obecnie wiemy, że zwierzęciem tym jest kolejny wyspecjalizowany płaz — odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus); jego potoczna nazwa to človeąka ribica w Słowenii, čovječja ribica w Chorwacji i čovečija ribica (човечија рибица) w Serbii, co można przetłumaczyć jako „ludzka ryba". Ów ginący współcześnie gatunek występuje od Istrii wzdłuż wybrzeży Adriatyku do Czarnogóry. Izolowane stanowiska spotyka się w południowo-wschodnich Włoszech ^{[ 27 ]}.

W faunie podziemnej Polski stwierdzono dotychczas niespełna 80 gatunków, m.in. połowa krajowych gatunków nietoperzy chroni się w jaskiniach. Zwykle jaskinie kolonizowane są przez organizmy ewolucyjnie stosunkowo młode, jedynie w faunie wód podziemnych bytują formy stare będące reliktami trzeciorzędowymi, np. studniczki Niphargus. W ciemnościach znajduje zarazem schronienie wiele gatunków zwierząt powierzchniowych, np. węże, pająki. Mało dotychczas poznaną grupą organizmów są należące do grzybów niższych — pleśnie, zdolne do życia także w strefie całkowitej ciemności. Interesującym przykładem jest gatunek pleśni opisany z jaskini Nietoperzowej k. Krakowa: Aspergilus asperescens.

Aktualnie fauna podziemna Polski obejmuje gatunki należące do 8 rzędów i 32 rodzin. Wśród nich 52 są wodne, pozostałe lądowe. Z tej grupy 2 gatunki wodne i 20 lądowych znamy wyłącznie z jaskiń. W wymienionej grupie 28 taksonów (19 wodnych, w tym jeden jaskiniowy) i 8 lądowych (w tym 6 jaskiniowych) stwierdzono wyłącznie w Polsce ^{[ 27 ]}.

Człowiek jaskiniowy

W przeszłości jaskinie stanowiły naturalne, cenne schronienie ludzi, zarówno neandertalczyka jak i kromaniońskich łowców. Ponieważ, dzięki konserwującym właściwościom klimatu jaskiń, właśnie w nich znajduje się dużo śladów naszych przodków utarło się błędne, stereotypowe mniemanie, że w odległej przeszłości chroniono się głównie w podziemnych kompleksach (stąd potoczny termin „jaskiniowiec"). Przed prawie 40 tys. lat człowiek z Crô-Magnon zrobił pierwszy obrys dłoni na ścianie w Bara-Bahau, jaskini w południowej Francji. W jednej z pobliskich jaskiń, Les Combarelles, wyrył w kamieniu setki figurek zwierzęcych, kilka ludzkich postaci. Umysły naszych przodków pragnęły nowych wyzwań, rodziła się sztuka. Wiele odkryć, dokonanych w jaskiniach, na terenie Francji, Hiszpanii, Włoch, wprowadziło w zdumienie i konsternację współczesnych, przyczyniając się do obalenia nacechowanego prymitywizmem wizerunku pierwszych mieszkańców Europy. Tak było w przypadku szokujących artyzmem i niekiedy wręcz współczesną formą malowideł naskalnych Altamiry ^{[ 29 ]}, Lascaux ^{[ 30 ]}, czy Font-de-Gaume ^{[ 31 ]}. Farby sporządzano z barwników ziemnych i tlenków metali rozrobionych z wodą lub tłuszczami zwierzęcymi. Za pędzel służyła kościana rurka z wetkniętym pękiem sierści. Zaskakuje fakt, iż opanowano już wtedy nawet technikę natrysku: przez kościaną rurkę twórca wydmuchiwał roztarty pigment na wilgotną ścianę jaskini. Dzięki jaskiniom pierwsi mieszkańcy Europy zyskali w naszej świadomości nowy, całkowicie ludzki wymiar.

Główne materiały źródłowe:

• Kleibl J., Skąd przychodzisz Adamie?, Wydawnictwo „Śląsk", Katowice 1981.
• Praca pod red. J. Herlinger, Kto Kiedy Dlaczego, Państwowe Wydawnictwo „Iskry", Warszawa 1961, t. IV.
• Praca pod red. K. Ondrejka, Rekordy Ziemi, Oficyna Wydawnicza R.A.F., Bratislava 1991.
• Praca zbiorowa, Cudowny świat. Najpiękniejsze zakątki i krajobrazy, Przegląd Reader's Digest, Warszawa 2000.
• praca zbiorowa, Encyklopedia Nauki i Techniki, Prószyński i S-ka S.A., Warszawa 2002, t. 1, s.590, t. 2.
• artykuły [w:] „Gazeta Wyborcza" — 2003 r.
• Krzysztof Gończowski, „Życie w mroku jaskini" [w:] „Wiedza i Życie" sierpień 1996.
• Encyklopedia multimedialna PWN. Polska 2000, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2000.
• Encyklopedia multimedialna PWN. Geografia, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 1999.
• Jaskinie.cad.pl
• gazeta.pl/nauka/
• opracowania własne.

Ewentualne uzupełnienia

Największe jaskinie w Polsce:

Źródło: „Ochrona Środowiska 1999", Warszawa 1999 [w:] Encyklopedia multimedialna PWN. Polska 2000, Warszawa 2000.

Plany niektórych jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej dostępne są na stronie Jaskinie.ekrakow.pl/. Większość sporządzono na podstawie książki: Szelerewicz M., Górny A., Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.

Niektóre turystyczne jaskinie Tatr:

- Jaskinia Dziura (Dolina ku Dziurze) — zwana dawniej Jaskinią Strążyńską lub Zbójnicką Jamą. Podobno ukrywał się w niej Wojciech Mateja, jeden z ostatnich zbójników tatrzańskich.

- Smocza Jama (Dolina Kościeliska) — w 1882 r. Gotfryd Osowski błędnie podał, że jaskinia ta ma 100 m długości.

- Jaskinia Raptawicka (Dolina Kościeliska) — prawdopodobnie odkryta w 1887 r. (J. G. Pawlikowski).

- Jaskinia Obłazkowa (Dolina Kościeliska) — opisana dopiero w 1887 r. (J. G. Pawlikowski).

— przedstawiciel rodzaju Speleomantes, płazów ogoniastych z rodziny bezpłucnikowatych, obejmujący gatunki występujące we Włoszech i w Francji. [z:] wikipedia.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: List do mieszkańca Gazy Źródła moralności

Comment on this article..   See comments (6)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Krzysztof Pochwicki Nauczyciel, publikował w piśmie "Gameranking", współpracuje z miesięcznikiem "21. Wiek" (członek zespołu redakcyjnego). Autor książki "Cywilizacja traw". Pióro do wynajęcia.  Private site  Number of texts in service: 14  Show other texts of this author  Newest author's article: Maciej Giertych, Ewolucja, dewolucja, nauka – uwagi krytyczne