Europejski Trybunał Praw Człowieka, Wydział Czwarty

(skarga nr 7710/02)

Strasburg, 15.06.2010

Niniejszy wyrok uprawomocni się w okolicznościach wskazanych w art. 44, ust. 2 Konwencji.

Wyrok poddany może zostać dodatkowej redakcji.

Tekst tłumaczenia rozstrzygnięcia publikujemy dzięki uprzejmości dra Pawła Boreckiego z Katedry Prawa Wyznaniowego UW.

Czesław Grzelak, przedsiębiorca z Wielkopolski, postanowił walczyć o prawo pobierania lekcji etyki przez swojego syna. Przez kilka lat rodzice Mateusza słali pisma do Kuratorium, Ministerstwa Oświaty i Rzecznika Praw Obywatelskich, gdzie zbywano ich lakonicznymi pismami i bezradnym rozkładaniem rąk. Czesław Grzelak w konsekwentny sposób odwoływał się jednak do kolejnych instytucji, aż z pomocą Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dotarł do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

Spis treści:
Procedura
Podstawy faktyczne
   I. Okoliczności sprawy
      Świadectwa szkolne trzeciego Skarżącego
   II. Obowiązujące przepisy krajowe i praktyka
       1. Postanowienia konstytucyjne obowiązujące przed przyjęciem Konstytucji z 1997 r.
       2. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989.
       3. Nauczanie religii w szkołach publicznych
          (a) Sytuacja przed wprowadzeniem ustawy o szkolnictwie z 1991 r.
          (b) Ustawa o szkolnictwie z 1991 r.
          (c) Rozporządzenie Ministra Edukacji z 14.04.1992.
          (d) Przepisy Rozporządzenia zakwestionowane przez RPO
          (e) Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20.04.1993 (sprawa nr U 12/92)
      4. Konstytucja z 02.04.1997 i odpowiednie orzeczenia TK
          (a) Odpowiednie postanowienia Konstytucji
          (b) Wyrok TK z 05.05.1998 (sprawa nr K 35/97)
          (c) Wyrok TK z 02.12.2009 (sprawa nr U 10/07)
Podstawy prawne
   I. Skarga o naruszenie art. 14 w związku z art. 9 Konwencji
      A. Dopuszczalność.
          1. Właściwość przedmiotowa.
          2. Wyczerpanie środków krajowych.
              (a) Strona rządowa
              (b) Trzeci Skarżący
              (c) Trybunał
          3. Wniosek dotyczący dopuszczalności
      B. Zasadność
         1. Stwierdzenia trzeciego Skarżącego
         2. Stwierdzenia Strony rządowej
         3. Uwagi Skarżącego posiłkowego
         4. Ocena Trybunału
   II. Skarga o naruszenie art. 2 Protokołu 1 do Konwencji
   III. Pozostałe skargi o naruszenie Konwencji
   IV. Stosowanie art. 41 Konwencji
        A. Zadośćuczynienie
        B. Koszty i wydatki
Wyrok
Częściowo odrębna opinia sędziego Davida Thóra Björgvinssona

*

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Wydział Czwarty), obradujący na posiedzeniu zamkniętym w dn. 25 maja 2010 r. w składzie:
- Nicolas Bratza, Przewodniczący,
- Lech Garlicki,
- Giovanni Bonello,
- Ljiljana Mijović,
- David Thór Björgvinsson,
- Ledi Bianku,
- Mihai Poalelungi, sędziowie,
- Lawrence Early, Protokolant Wydziału,
wydał następujący wyrok w sprawie Grzelak przeciwko Polsce.

Wyrok został z tą datą przyjęty.

1. Podstawą rozpatrzenia sprawy była skarga nr 7710/02 przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej wniesiona do Trybunału na podstawie art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja") przez trzy osoby narodowości polskiej: Panią Urszulę Grzelak, Pana Czesława Grzelaka i Pana Mateusza Grzelak („Skarżący") w dn. 25 stycznia 2002 r.

2. Skarżących reprezentowała Pani M. Wentlandt-Walkiewicz, adwokat prowadzący praktykę w Łodzi, a następnie Pani M. Hartung i Pan J. Ciećwierz, adwokaci praktykujący w Warszawie. Państwo polskie („Strona rządowa") reprezentowała Pani J. Wołąsiewicz reprezentująca Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

3. Przedmiotem skargi był w szczególności brak oceny z „religii/etyki" na świadectwach szkolnych P. Mateusza Grzelaka.

4. W dn. 15 maja 2007 r., Trybunał podjął decyzję o powiadomieniu Strony rządowej o skardze oraz o zbadaniu zasadności i dopuszczalności (art. 29, ust. 3).

5. Przyjęto pisemne opinie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Warszawie, którą Przewodniczący dopuścił do udziału w sprawie w charakterze Skarżącego posiłkowego (art. 36, ust. 2 Konwencji i Przepis 44, ust. 2).

I. Okoliczności sprawy

6. Dwoje „pierwszych" Skarżących, Państwo Urszula i Czesław Grzelak, urodzili się odpowiednio w roku 1969 i 1965. Są małżeństwem, zamieszkują w Sobótce. Są rodzicami P. Mateusza Grzelaka („trzeci" Skarżący) urodzonego w 1991 r. Dwoje pierwszych Skarżących jest agnostykami z przekonania.

7. Trzeci Skarżący podjął naukę w Szkole Podstawowej nr 3 w Ostrowie Wielkopolskim w 1998 r. (w wieku 7 lat). Zgodnie z życzeniem rodziców nie uczestniczył w lekcjach religii. Wydaje się, że był jedynym uczniem w klasie, który odmówił uczestnictwa w lekcjach tego przedmiotu. Lekcje religii przewidziano na środek dnia, pomiędzy zajęciami obowiązkowymi. Pomimo życzenia dwojga pierwszych Skarżących, szkoła nie zorganizowała synowi alternatywnych zajęć z etyki. Wydaje się, że w czasie, gdy pozostali uczniowie uczestniczyli w lekcjach religii, syn Skarżących przebywał na korytarzu bez opieki bądź w szkolnej bibliotece lub świetlicy.

8. Strona rządowa utrzymywała, że na czas trwania lekcji religii P. Mateuszowi Grzelakowi zapewniano odpowiednią opiekę. Na szkole spoczywał ogólny obowiązek zapewnienia opieki i nadzoru nad wszystkimi uczniami przebywającymi na jej terenie w jakimkolwiek czasie.

9. Zdaniem dwojga pierwszych Skarżących, syn poddawany był dyskryminacji oraz fizycznym i psychicznym prześladowaniom ze strony innych uczniów z powodu nieuczestniczenia w lekcjach religii. Z tej przyczyny, Skarżący przenieśli syna w czasie trwania roku szkolnego do Szkoły Podstawowej nr 9, a następnie do Szkoły Podstawowej nr 11 w tej samej miejscowości.

10. W dn. 11 kwietnia 2001 r. (syn uczęszczał wówczas do 3 klasy) Skarżący skierowali do dyrektora SP nr 9 w Ostrowie Wielkopolskim pismo informujące o ośmieszaniu i prześladowaniu ich syna przez innych uczniów z klasy. Stwierdzili, że syn dyskryminowany jest przez większość pozostałych uczniów z powodu nieuczestniczenia w lekcjach religii. Skarżący zażądali od szkoły pomocy w rozwiązaniu tego problemu.

11. Według Strony rządowej, Skarżący przenieśli syna do SP 11, nie czekając na odpowiedź na ich pismo z 11.04.2001. W piśmie z 26.06.2001 dyrektor SP 9 wyjaśniła, że P. Mateusz Grzelak uczęszczał do szkoły od 23.10.2000 do 19.04.2001. Stwierdziła, że często prowokował kolegów, drwiąc z symboli religijnych i uczniów uczestniczących w lekcjach religii. Wychowawca klasy poinformowała Państwa Grzelak o zachowaniu ich syna, lecz ci nie zareagowali. Dyrektor wyjaśniła ponadto, że szkoła nie żądała pisemnego oświadczenia w sprawie uczestnictwa w nauce religii - wystarczające było powiadomienie wychowawcy klasy przez rodzica. ^{[ 4 ]}

12. Strona rządowa utrzymywała dalej, że Państwo Grzelakowie wnioskowali w SP 11 o umożliwienie synowi udziału w lekcjach etyki. Według Strony rządowej, dyrektor tej szkoły skontaktowała się z Kuratorium Oświaty w Poznaniu w celu sprawdzenia możliwości zorganizowania takich lekcji dla grupy międzyszkolnej. Ponieważ nie było to możliwe z powodu zbyt małej liczby zainteresowanych uczniów i rodziców, szkoła zaproponowała trzeciemu Skarżącemu udział w zajęciach alternatywnych w świetlicy lub bibliotece. Wydaje się, że Skarżący nie zgłaszali szkole żadnych problemów związanych z nauką syna.

13. W dn. 01.05.2001 Skarżący skierowali do Ministra Edukacji pismo, w którym stwierdzili, że od początku nauki syna stykali się z nietolerancją religijną, na którą władze szkolne nie reagowały. Zadali ministrowi szereg pytań dotyczących rozporządzenia w sprawie organizacji nauczania religii w szkołach publicznych (omówienie obowiązujących przepisów krajowych i praktyki poniżej). Skarżący zadali m.in. następujące pytania:

1. Dlaczego niektóre szkoły żądają od rodziców pisemnych oświadczeń w sprawie uczestnictwa w nauce religii?
2. Czy szkoła zobowiązana była do zorganizowania lekcji etyki tylko dla jednego ucznia?
3. Dlaczego uczniowie tacy, jak syn Skarżących muszą tracić bezproduktywnie czas w świetlicy, gdy inni uczniowie uczestniczą w lekcjach religii lub w okresie wielkopostnym, gdy szkoły są zamknięte?
4. Czy fakt, że w świadectwie szkolnym ucznia wpisano „kreskę" zamiast oceny z „religii/etyki" świadczy o tym, że rozporządzenie Ministra Edukacji w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych z 14.04.1992 („Rozporządzenie") narusza ustawę o szkolnictwie i uregulowania dotyczące praw człowieka?
5. Jakie działania podjąć mogą rodzice ucznia dyskryminowanego i prześladowanego za nieuczestniczenie w lekcjach religii?

14. Ministerstwo Edukacji udzieliło Skarżącym następujących odpowiedzi w piśmie z 29.05.2001:

1. Lekcje religii i etyki organizowane są „na wniosek rodziców", a ewentualne żądania oświadczeń wynikają tylko z przyczyn organizacyjnych.
2. Jeśli udziałem w lekcjach etyki zainteresowany jest tylko jeden uczeń, władze szkolne powinny sprawdzić, czy możliwe jest zorganizowanie takich lekcji dla grupy międzyszkolnej. Jeśli w danej gminie grupa taka nie występuje, szkoła musi zorganizować opiekę nad uczniem na czas trwania lekcji religii.
3. W przypadku wspomnianym powyżej, szkoła powinna zorganizować uczniom nieuczestniczącym w lekcjach religii inne zajęcia lub zapewnić im odpowiednią opiekę, umożliwiając odrabianie zadań domowych, korzystanie z biblioteki lub spędzenie czasu w inny sposób.
4. Sposób wpisywania ocen z „religii/etyki" do świadectw reguluje par. 9 Rozporządzenia. Postanowienie to zostało zinterpretowane w wyroku polskiego Trybunału Konstytucyjnego z 20.04.1993 (omówienie obowiązujących przepisów krajowych i praktyki poniżej). Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wpisywanie ocen z „religii/etyki" na świadectwie szkolnym wynika z realizacji tych przedmiotów w szkołach publicznych. Zauważył ponadto, że zasada ta nie narusza prawa do wolności sumienia i wyznania.
5. Dyskryminacja uczniów z powodu nie uczestniczenia w lekcjach religii stanowi naruszenie Rozporządzenia, a przypadki takie należy zgłaszać odpowiednim władzom oświatowym.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Hiszpański dwugłos Wybraliśmy drugą turę

See comments (10)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word