Wnioski wyciągnięte przy omówieniu tematu

Po przeanalizowaniu takiej ilości materiału, co tak naprawdę możemy powiedzieć o zamieszkach w miastach późnego antyku? Gdy spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie w oparciu o dzieła Sokratesa i Ewagriusza, zauważamy, że wcale nie jest to mały wycinek zjawisk, które miały miejsce podczas rozpadu jedności, a następnie dalszego upadku imperium rzymskiego. Opisy walk wewnętrznych w miastach, zwłaszcza w pięciu największych: Rzymie, Konstantynopolu, Aleksandrii, Antiochii i Tessalonikach stanowią materiał niemal równie liczny co kwestie polityki zewnętrznej późnego imperium. Często wątki te się naturalnie przeplatają, gdy obserwujemy upadek starożytnej cywilizacji opartej na miastach. Im później postępujemy w latach najpierw za Sokratesem, przez kilkanaście lat na równi Sokratesem i Ewagriuszem i w końcu skupiamy się na samym Ewagriuszu — widoczne są coraz mniej częste^[71], lecz coraz bardziej obfite w ofiary ludności walki wewnątrz odłamów chrześcijaństwa. Im dalej postępujemy w kierunku Egiptu i pustyń syryjskich widzimy, że zagrożenie nie zawsze powstawało w obrębie murów miejskich, a czasami przychodziło w postaci dotąd wycofanych mnichów i pustelników, stających się jedną z kolejnych frakcji w walce o dominację religijnych nurtów w miastach Aleksandrii i Antiochii. Można dostrzec, że prawie nigdy w wieku IV nie dochodziło do masowej skali ofiar zamieszek ulicznych. Dopiero, gdy odbywały się one w ramach konfliktu religii pogańskich, czy ludności żydowskiej — jak w Aleksandrii - z chrześcijanami i odwrotnie, wtedy koszty w życiach ludzkich były największe. Z drugiej jednak strony, bardziej klarowne staje się, że tam gdzie pozycja chrześcijaństwa jako religii prymarnej była już ugruntowana; konflikty wewnątrzmiejskie mimo swojego mniejszego umasowienia były znacznie częstsze i nakładały się prawie zawsze na bieżące zmiany polityczne. Jest to zwłaszcza prawdziwe jeżeli mówimy o 2 połowie IV wieku na wschodzie z wyjątkami w postaci Rzymu, Rawenny i Mediolanu na zachodzie. Obserwujemy jak jednostki mogły wpływać na zachowania mas i często same zmiany hierarchiczne wpływały na nastroje ludności, w sposób który mógł nawet prowadzić do trwających tygodniami batalii na ulicach miast. Widzimy jak wraz z rozkładem silnych powiązań władzy świeckiej z ludnością miejską, coraz większą kontrolę i szerszy posłuch uzyskują patriarchowie większych miast. Ich władza, często opierała się na poparciu samego ludu, cesarze często woleli pogodzić się z nominacją kogoś im nawet nieprzychylnego na tron biskupi, niż używać topniejących wojsk regularnych dla przywrócenia porządku w miastach. Rezygnowali w wyniku takich decyzji z części biurokracji świeckiej na rzecz parabalani i hierarchii duchownej w miastach, która odpowiadała w coraz większym stopniu za porządek nie tylko konkretnych miast, ale jak w przypadku Aleksandrii — całych prowincji wschodu.

Zakończenie. Propozycje dalszego rozwinięcia badanego problemu

Oczywiście musimy zaakceptować ograniczoność takich wniosków ze względu na ograniczenie się w większości tej pracy do dwóch źródeł głównych, jednakże nawet w takim przypadku skali rewolt i walk wewnątrz miejskich — na przestrzeni IV, 2 połowy V i VI wieku — w setkach i tysiącach wystąpień, ale raczej ograniczając tę liczbę do kilkudziesięciu. Liczby ofiar też raczej nie są liczone w dziesiątkach tysięcy, ale pojedynczych tysiącach, a częstokroć jedynie setkach. Nie był więc to, aż tak naglący problem późnego cesarstwa. Jednakże rosnąca stopniowo liczba zgonów z powodu zamieszek, przy zmniejszającej się równolegle liczbie stałych mieszkańców miast może świadczyć o coraz mniejszej kontroli aparatu państwowego nad niezależnymi od prowincji miastami. Sytuacja znowu poprawia się w trzeciej dekadzie V wieku. Koreluje więc to zazwyczaj z ogólnym zarysem kondycji państwowej „cesarstw", a w końcu jedynie wschodniej części. Przy kończeniu tej pracy, pragnę jeszcze jedynie zwrócić uwagę na nieco odwrotną zależność. Kiedy przyglądamy się początkom spisywanej przez Sokratesa historii przez pierwsze kilkadziesiąt lat dominacji jednak kultów pogańskich na terenie miast^[72] wybrzeży morza śródziemnego — liczba konfliktów wewnątrz miejskich jest śmiesznie niska, nie ma również danych o ofiarach tych konfliktów, a ich opisy są nie do porównania z późniejszymi jeśli chodzi o łagodność przebiegu. Aż do czwartej dekady IV wieku są to pojedyncze sytuacje, w których nie ma mowy o tumultach miejskich, czy problemach z utrzymaniem porządku miejskiego w większości z nich. Oczywiście może być to spowodowane raczej żywotnością cesarstwa w tym okresie. Jedynie skutkiem wyjścia z kryzysu III wieku, jednakże nie sposób nie zauważyć, że wraz ze wzrostem chrystianizacji miast powiększa się liczba i skala zamieszek wewnątrz murów miejskich, szczególnie liczne stają się walki odłamów chrześcijańskich i narasta odsetek problemów z tumultami do skali (mniejszej, lecz) podobnej do prześladowań chrześcijan parę dekad wcześniej przez Dioklecjana — tylko w odwróconej sytuacji.

Bibliografia:

Źródła:

1. Ewagriusz Scholastyk, Historia Kościoła., tłum. Stefan Kazikowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990.
2. Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła., tłum. Stefan Kazikowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989.
3. Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła., tłum. Stefan Józef Kazikowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1986.

Opracowania:

4. Adrian Hastings, A World History of Christianity., Wm. B. Eerdmans Publishing, Grand Rapids in Michigan 2000.
5. Averil Cameron, The Later Roman Empire. AD 284-430., Harvard University Press, Cambridge in Massachusetts 1993.
6. Charles Freeman, A New History Of Early Christianity., Yale University Press New Haven And London, London 2009.
7. Christianity in Late Antiquity — 300-450 C.E., Bart D. Ehrman, Andrew S. Jacobs, Oxford University Press, New York 2004.
8. Henri Daniel-Rops, History of the Church of Christ. Volume II., Northwestern University, Dutton 1959.
9. Henry Chadwick, Oxford History of the Christian Church. The Church in Ancient Society. From Galilee to Gregory the Great., Oxford University Press, New York 2001.
10. Marcel Simon, Cywilizacja Wczesnego Chrześcijaństwa, tłum. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
11. Mitchell Stephen, The history of later roman empire. AD 284-641., Blackwell History. Cambridge in Massachusetts 1993.
12. Paul Johnson, Historia Chrześcijaństwa., tłum. Leszek Engelking, Magdalena Iwińska, Andrzej Kaniewski, Piotr Paszkiewicz, Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo ATEXT, Gdańsk 1995.
13. Pierre Chuvin, Ostatni Poganie. Zanik wierzeń pogańskich w cesarstwie rzymskim od panowania Konstantyna do Justyniana., tłum. Joanna Stankiewicz-Prądzyńska, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 2008.
14. Sławomir Grajewski, Imperatorzy późnego Cesarstwa Rzymskiego wobec zgromadzeń biskupów., Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.
15. The Cambridge history of Christianity. Volume II. Constantine to c. 600., red. Augustine Cassidy, Frederick W. Norris, Cambridge University Press, New York 2007.
16. The Oxford Handbook of Early Christian Studies., red. Susan Ashbrook Harvey, David G. Hunter, Oxford University Press, New York 2010.
17. Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. T. 3. Źródłoznawstwo czasów późnego Antyku., red. Ewa Wipszycka, Wydawnictwa PWN, Warszawa 1999.

See comments (6)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Adam Pawłowski Student historii UW i pracownik Muzeum Wojska Polskiego. Religiosceptyk, z zamiłowaniem do fizyki teoretycznej i geopolityki, amator psychologii ewolucyjnej i kofeiny.  Number of texts in service: 17  Show other texts of this author  Newest author's article: Czy trwały pokój w Syrii i Iraku jest możliwy? cz. 3