Analizując treść normatywną art. 21 ust. 2 pkt 6 Trybunał Konstytucyjny postanowił odwołać się w całości do wykładni tego przepisu przyjętej w uzasadnieniu własnej uchwały. Trybunał Konstytucyjny doszedł wówczas do wniosku, że przepis ten dotyczy strony merytorycznej programów publicznej radiofonii i telewizji stanowiąc, iż powinny one „respektować chrześcijański system wartości, za podstawę przyjmując uniwersalne zasady etyki" (W. 3/93).

Nakazu „respektowania" nie można jednak interpretować jako nakazu propagowania chrześcijańskiego systemu wartości. Dyrektywa zawarta w art. 21 ust. 2 pkt 6 wyznacza natomiast krąg wartości, które nie powinny być negowane w programie publicznej radiofonii i telewizji traktowanym jako całość. Intencją ustawodawcy, wyrażaną zresztą w debacie parlamentarnej, było wskazanie na te wartości należące do kręgu kultury chrześcijańskiej, które równocześnie stanowią podstawowe, uniwersalne zasady etyki. Pokrywanie się tych dwóch sformułowań podkreślają zresztą Wnioskodawcy, stawiając formalny zarzut błędu logicznego zawartego w tym przepisie, tj. wyjaśniania idem per idem.

Każda inna interpretacja art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy prowadziłaby do rezultatów sprzecznych z zasadą równości i neutralności światopoglądowej państwa. W szczególności, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nie można utożsamiać pojęcia „wartości chrześcijańskie", o których mowa w tym przepisie z religią. Wyraża ono natomiast uniwersalne zasady etyki kręgu kultury śródziemnomorskiej.

Art. 21 ustawy o radiofonii i telewizji stanowi uszczegółowienie zadań publicznej radiofonii i telewizji oraz założeń programowych określonych generalnie w art. 1 oraz art. 13 ust. 1 ustawy. Trybunał Konstytucyjny potwierdza swoje stanowisko, że dyrektywa z art. 21 ust. 2 pkt 6 nie może być odczytywana w oderwaniu od innych przepisów. Stanowi ona bowiem tylko jedną z równorzędnych dyrektyw, wyznaczających działalność publicznej radiofonii i telewizji. Program publicznej radiofonii i telewizji ma ponadto „sprzyjać swobodnemu kształtowaniu poglądów obywateli oraz formułowaniu opinii" (pkt 3) oraz „umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenie w życiu publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej" (pkt 4). Jednostki publicznej radiofonii i telewizji zobowiązane są stwarzać partiom politycznym możliwości przedstawiania stanowiska w węzłowych sprawach publicznych (art. 24). Znowelizowany przez ustawę o radiofonii i telewizji art. 25 ust. 4 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stwierdza, że „Kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo do emitowania w radiu i telewizji programów religijno-moralnych, społecznych i kulturalnych, w sposób określony w porozumieniu między władzami danego kościoła lub innego związku wyznaniowego a jednostkami publicznej radiofonii i telewizji". Jest rzeczą oczywistą, że przepis ten dotyczy nie tylko chrześcijańskich wspólnot wyznaniowych.

Charakterystyczną jest również regulacja art. 28 ust. 7 ustawy o radiofonii i telewizji, zgodnie z którą funkcjonujące przy jednostkach publicznej radiofonii i telewizji rady programowe mają reprezentować ugrupowania parlamentarne oraz społeczne interesy i oczekiwania związane z działalnością programową jednostki.

Ocena kwestionowanego przepisu art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy na tle całego systemu prawnego prowadzi do wniosku, iż realizacja zawartej w nim dyrektywy pozostaje w zgodzie i harmonii z innymi równorzędnymi dyrektywami. Przyjmując racjonalność ustawodawcy, który w tym samym akcie prawnym nie tworzyłby norm wzajemnie się wykluczających, dyrektywę zawartą w art. 21 ust. 2 pkt 6 należy potraktować jako zasadę, której spełnienie dokonuje się w uzgodnieniu z zakresem innych zasad i reguł.

Trybunał Konstytucyjny taką konstrukcję normatywną uznał za najwłaściwszą dla wykładni przepisów określających zadania określonej jednostki organizacyjnej. Zadania te często nie są możliwe równocześnie do spełnienia. Spojrzenie na art. 21 ust. 2 pkt 6 jak na zasadę harmonijnie powiązaną w konkretnej działalności jednostki publicznej radiofonii i telewizji z innymi zasadami osłabia nadto kategoryczność zawartej w nim dyrektywy.

Podobnie jak w przypadku art. 18 ust. 2 Trybunał Konstytucyjny nie znalazł żadnych podstaw normatywnych do zmiany wykładni art. 21 ust. 2 pkt 6 przyjętej w dniu 2 marca 1994 r. (W. 3/93).

Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia przez art. 21 ust. 2 pkt 6 konstytucyjnej zasady wolności słowa. Przepis ten adresowany jest wyłącznie do publicznych jednostek radiofonii i telewizji, określając jedną z dyrektyw programowych. Prezentowanie audycji i programów, które nie byłyby oparte na uniwersalnych zasadach etycznych możliwe byłoby przez niepublicznych nadawców, o ile nie dochodziłoby do naruszenia innego przepisu prawa. Prezentowanie zróżnicowanych poglądów światopoglądowych i aksjologicznych jest ponadto określone jako jedno z zadań publicznej radiofonii i telewizji. Do takich zresztą wniosków doszedł Trybunał Konstytucyjny ustalając powszechnie obowiązującą wykładnię art. 21 ust. 2 pkt 6 w cytowanej już kilkukrotnie uchwale.

Trybunał Konstytucyjny odrzucił więc proponowaną przez Wnioskodawców interpretację art. 21 ust. 2 pkt 6, w myśl której system „chrześcijańskich" wartości ma stanowić prawne kryterium dopuszczalności rozpowszechniania programów.

Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził również sprzeczności art. 21 ust. 2 pkt 6 z konstytucyjną zasadą równości. Przepis ten, wbrew twierdzeniom Wnioskodawcy, nie wprowadza prymatu określonego systemu wartości. Przeciwnie, jest to tylko jedna z dyrektyw określających program publicznej radiofonii i telewizji, odwołująca się nadto do tych wartości kultury chrześcijańskiej, które pokrywają się w myśl przepisów ustawy z uniwersalnymi zasadami etyki. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że samo określenie kręgu wartości, które powinny być respektowane w działaniach publicznej (państwowej) jednostki organizacyjnej nie stanowi samo przez się naruszenia zasady równości (np. z tego powodu, że w społeczeństwie funkcjonują grupy społeczne reprezentujące inny system wartości.). Każde stanowienie prawa odwołuje się do określonych podstaw aksjologicznych. Także wówczas, gdy przepisem prawnym wyznacza się zadania publicznym jednostkom organizacyjnym.

Trybunał Konstytucyjny krytycznie ocenia sposób zredagowania przepisu art. 21 ust. 2 pkt 6. Jego treść jest niejasna, wymaga dokonywania zabiegów interpretacyjnych, może budzić wątpliwości, co do zgodności z normami konstytucyjnymi, czego dowodem jest rozpatrywany wniosek, jak również wcześniej podjęta uchwała Trybunału Konstytucyjnego podjęta w związku przedstawionymi wątpliwościami Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

Dostrzegając wyżej wskazaną krytykę ustawy Trybunał Konstytucyjny nie mógł jednak zgodzić się z zarzutem Wnioskodawców, iż doszło do naruszenia art. 1 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych. Zasada ta nie wyłącza bowiem posługiwania się w systemie prawa klauzulami generalnymi odsyłającymi do funkcjonujących w społeczeństwie przekonań i ocen. Np. nawet w tak rygorystycznej dziedzinie jak prawo karne odpowiedzialność karna uzależniona jest od ustalenia społecznego niebezpieczeństwa czynu. Klauzulami generalnymi posługuje się również ustawodawca w sferze prawa publicznego np. w Prawie o zgromadzeniach (Dz. U. 1990 r. Nr 51 poz. 297).

Dyrektywa zawarta w art. 21 ust. 2 pkt 6 nie dotyczy bezpośrednio praw i wolności obywatelskich, ale określa programowo zadania jednostki publicznej radiofonii i telewizji. Dyrektywy o charakterze programowym szczególnie często posługują się pojęciami ocennymi, wyznaczającymi kierunki działań i pewne zasady podstawowe, z natury rzeczy określone w sposób generalny. Ich nieprecyzyjne, niejasne, a często wręcz wadliwe sformułowanie nie może być jednak oceniane wprost z punktu widzenia zasady dostatecznej ustawowej określoności regulacji, odnoszącej się do sfery praw i wolności obywatelskich. Inny jest bowiem charakter tych norm, nie mają one bezpośredniego związku z zasadą zaufania obywatela do państwa. Ogólnikowe sformułowanie może co najwyżej prowadzić do tego, że działalność określonej jednostki nie będzie realizowała celów, które stały u podstaw regulacji wyznaczających jej zadania. Regulacja taka, o ile nie dotyczy praw i wolności obywatelskich może być krytykowana z pragmatycznego i funkcjonalnego punktu widzenia, nie stanowi natomiast naruszenia konstytucyjnej zasady państwa prawnego.

Z tego też powodu nie można uznać za słuszny zarzutu Prokuratora Generalnego, że przepis art. 21 ust. 2 pkt 6 narusza art. 3 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych. Prokurator Generalny nie wskazuje bliżej powodów, dla których ten właśnie przepis konstytucyjny miałyby stać w sprzeczności z kwestionowaną regulacją ustawy. Zarazem Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził sprzeczności pomiędzy art. 21 ust. 2 pkt 6 a art. 18 ust. 2 ustawy. Zarzut ten mógłby prowadzić co najwyżej do stwierdzenia niespójności dwóch regulacji o charakterze ustawowym i stanowić przesłankę sygnalizacji. Trybunał Konstytucyjny niespójności takiej jednak się nie dopatrzył. Art. 18 ust. 2 ustanawia zakaz naruszania uczuć religijnych i adresowany jest do wszystkich nadawców audycji radiowych i telewizyjnych - zarówno publicznych jak i niepublicznych. Art. 21 ust. 2 pkt 6 adresowany jest tylko do jednostek publicznej radiofonii i telewizji i określa jedną z dyrektyw programowych. Treść art. 18 ust. 2 ani nie koliduje, ani nie wyklucza dyrektywy art. 21 ust. 2 pkt 6. Dlatego też dla Trybunału Konstytucyjnego nie do przyjęcia był zarzut Prokuratora Generalnego o „wyraźnej desynchronizacji" tych przepisów.

Z tych wszystkich powodów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

[OTK 1994/I poz. 11; Państwo i Prawo 1994/11 str. 98; Glosa: Lang Wiesław Państwo i Prawo 1994/11 str. 98 — krytyczna]

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: W kwestii wyboru wartości. Wartości chrześcijańskie czy wartości demokratyczne O wartościach chrześcijańskich

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word