Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 czerwca 1994 r. (K. 17/93)

Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Przewodniczący Prezes TK:
Andrzej Zoll (sprawozdawca)
Sędziowie TK:
Tomasz Dybowski
Lech Garlicki
Stefan Jaworski
Wojciech Łączkowski
Ferdynand Rymarz
Wojciech Sokolewicz
Błażej Wierzbowski
Janina Zakrzewska (sprawozdawca)

Protokolant: Karol Radziwiłł

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 1994 r. na rozprawie sprawy z wniosku Grupy Posłów z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawcy, Sejmu RP i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie zgodności art. 18 ust. 2 oraz art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. 1993 r. Nr 7 poz. 34) z art. 1 i 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1992 r. Nr 84 poz. 426) orzeka:

1. Art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. 1993 r. Nr 7 poz. 34) ustanawiający zakaz naruszania w audycjach uczuć religijnych odbiorców zgodny jest z zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 1 oraz z zasadą równości wyrażoną w art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1992 r. Nr 84 poz. 426);

2. Art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. 1993 r. Nr 7 poz. 34) ustanawiający nakaz respektowania w programach publicznej radiofonii i telewizji tych wartości chrześcijańskich, które pokrywają się z uniwersalnymi zasadami etyki jest zgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 1 oraz z zasadą równości wyrażoną w art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1992 r. Nr 84 poz. 426)

Uzasadnienie

I

W dniu 8 grudnia 1993 r. grupa posłów na Sejm RP wniosła o zbadanie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności art. 18 ust. 2 oraz art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. 1993 r. Nr 7 poz. 34) z art. 1 i 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. 1992 r. Nr 84 poz. 426).

Wnioskodawcy stwierdzili w uzasadnieniu wniosku, iż przedmiotem ich zastrzeżeń i wątpliwości nie są same „wartości chrześcijańskie", lecz nadanie tym wartościom charakteru normatywnego. Zdaniem Wnioskodawców narusza to konstytucyjną zasadę wolności wyrażania opinii dedukowaną z art. 1 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych w związku z art. 18 i 19 Międzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich oraz art. 9 i 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez poddanie jej niedopuszczalnym ograniczeniom. Przytoczone akty prawa międzynarodowego w żadnym wypadku nie przewidują ograniczenia wolności wyrażania opinii z punktu widzenia prymatu jakiegokolwiek systemu wartości. Kwestionowana ustawa pozostaje w sprzeczności z wolnością wyrażania opinii, ponieważ narzucanie jednostce przez państwo swoistego rozumienia tej zasady, poddaje tę wolność ograniczeniom ze światopoglądowego punktu widzenia. Zdaniem Wnioskodawców odchodząc od aksjologii demokratycznego państwa prawa i właściwych mu zobiektywizowanych kryteriów, ustawa arbitralnie ustala, że jeden spośród wielu istniejących systemów wartości, a mianowicie „chrześcijański" system wartości, ma stanowić kryterium dopuszczalności rozpowszechniania programów. W konsekwencji oznacza to, że nadawca programu wyznający inną filozofię lub doktrynę może być ograniczony w swojej wolności wyrażania opinii, głoszenia i rozpowszechniania poglądów.

Zdaniem Wnioskodawców art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy o radiofonii i telewizji narusza nadto art. 67 ust. 2 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych. Zawarta w kwestionowanym przepisie ustawy zasada tworzenia programów radiofonii i telewizji wprowadza prymat określonego systemu wartości, co jest oczywiście sprzeczne z zasadą równości wobec prawa z tego względu zwłaszcza, że odnosi się do publicznych środków masowego przekazu, ze swego założenia mających ogólnospołeczny charakter i cele. Podważa nadto możliwość wykonania przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji ciążącego na niej z mocy art. 6 ust. 1 ustawy obowiązku stania na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności nadawców i odbiorców oraz zapewnienia otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji.

Wnioskodawcy zarzucają, iż kwestionowane przepisy ustawy są niejasne i niezrozumiałe, przez co naruszają konstytucyjną zasadę zaufania obywateli do państwa. Brak jest definicji legalnej pojęcia „wartości chrześcijańskich", nie jest jasne jaki jest stosunek tego pojęcia do „uniwersalnych zasad etyki". Zdaniem nioskodawców w art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawodawca popełnił typowy błąd logiczny tłumaczenia idem per idem. Tak sformułowane przepisy stwarzają niebezpieczeństwo dowolności w procesie kontroli programów.

Podsumowując swoje wywody Wnioskodawcy stwierdzają, że kwestionowane przepisy ustawy traktując chrześcijański system wartości jako kryterium ocenne respektowania uczuć religijnych odbiorców (art. 18 ust. 2) oraz jako ustawową dyrektywę tworzenia programów publicznej radiofonii i telewizji (art. 21 ust. 2 pkt 6), wprowadziły obce podstawowym założeniom demokratycznego państwa prawnego uprzywilejowanie jednego systemu wartości w stosunku do innych, niedopuszczalne ograniczenie wolności wyrażania opinii, posiadania i rozpowszechniania poglądów i przekonań a wreszcie na skutek niejasności i dwuznaczności pojęć naruszyły zasadę zaufania obywateli do państwa.

Prokurator Generalny przedstawił swoje stanowisko w piśmie z dnia 23 marca 1994 r. Stwierdził w nim, że art. 18 ust. 2 ustawy o radiofonii i telewizji nie narusza ani art. 1, ani art. 67 ust. 2 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych. Prokurator Generalny dopatrzył się natomiast sprzeczności art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy z art. 1, art. 3, art. 67 ust. 2 oraz art. 83 utrzymanych w mocy przepisów konstytucyjnych.

Uzasadniając swoje stanowisko Prokurator Generalny powołał się przede wszystkim na uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 marca 1994 r. w sprawie wykładni niektórych przepisów ustawy o radiofonii i telewizji. Zdaniem Prokuratora Generalnego „uchwała ta stanowi akt prawny, mający niewątpliwie wpływ na ocenę konstytucyjności zakwestionowanych przepisów".

Według Prokuratora Generalnego w art. 18 ust. 2 ustawy położony został akcent na powinność szanowania we wszystkich audycjach radiowych i telewizyjnych uczuć religijnych odbiorców tych audycji, a zwłaszcza chrześcijańskiego systemu wartości. W art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy pominięto ochronę uczuć religijnych odbiorców, a powinność ochrony chrześcijańskiego systemu wartości ograniczono tylko do tych wartości, które za podstawę mają uniwersalne zasady etyki, przy czym powiązano je z całymi programami radiowo-telewizyjnymi. W przeciwieństwie do art. 18 ust. 2, art. 21 ma charakter programowy, określa bowiem, co należy do zadań publicznej radiofonii i telewizji.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, jakkolwiek treść art. 18 ust. 2 ustawy nie została przez ustawodawcę dostatecznie wyjaśniona, to jednak przepis ten rozumiany jako potwierdzający zasadę poszanowania uczuć religijnych odbiorców, nie wydaje się kolidować z konstytucyjnymi zasadami. Zarzut taki można natomiast postawić art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy. Ma on charakter dyrektywy, odwołuje się do treści pozanormatywnych, prawnie niezdefiniowanych, mających swoje oparcie w systemie filozoficzno-moralnym o szerokim polu znaczeniowym. Ma on charakter klauzuli generalnej mającej silny wpływ na działalność programową publicznego radia i telewizji. W związku z tym narusza zasady wyrażone w art. 1 i 83 przepisów konstytucyjnych.

Prokurator Generalny podkreślił, iż art. 21 ust. 2 pkt 6 koliduje ponadto z art. 3 przepisów konstytucyjnych z uwagi na wadliwą redakcję i niespójność z art. 18 ust. 2 ustawy. Przepis ten zawiera wyjątkowo nieostrą treść zarówno w części normatywnej jak i pozanormatywnej — odwołującej się do uniwersalnych zasad etyki. Powodować to może zasadniczą trudność jego prawidłowego stosowania.

II

Na rozprawie przedstawiciel Wnioskodawców przypomniał, że podobny jak obecnie rozpatrywany wniosek złożono w Sejmie poprzedniej kadencji. Jednak ze względu na rozwiązanie parlamentu nie mógł on być rozpatrywany. Podkreślił również, iż powodem wątpliwości i zastrzeżeń nie jest stosunek do wartości chrześcijańskich, które Wnioskodawcy szanują i których znaczenie w życiu społecznym w pełni doceniają. Zależy im jednak, by zgodnie z porządkiem prawnym poglądy religijne lub postawa światopoglądowa nie były w sposób szczególny traktowane w normach prawnych. Dlatego też zwracają się do Trybunału Konstytucyjnego, aby wyjaśnił, czy przedstawione wątpliwości, sposób rozumowania i krytyka rozwiązań ustawowych jest zasadna i czy kwestionowane przepisy są do utrzymania w demokratycznym państwie prawnym.

Przedstawiciel Sejmu przedstawił proces legislacyjny i sposób uchwalenia kwestionowanych przepisów. Przypomniał, że w trakcie prac nad poselskimi i rządowym projektami ustawy o Radiofonii i Telewizji kwestia przepisu o wartościach chrześcijańskich w ustawie wzbudziła wiele emocji i gorącą dyskusję, jednakże w konkluzji stwierdził, iż wychodząc z założenia, że ustawodawca nie chciał naruszyć Konstytucji, domniemanie przemawia za zgodnością ustawy z dnia 28 grudnia 1990 r. o Radiofonii i Telewizji z Konstytucją.

Jest faktem, podkreślił przedstawiciel Sejmu, że parlament mimo zasadniczo odmiennego składu politycznego izb nie zajmuje się kwestią zmiany lub uchylenia tejże ustawy, a więc tym samym można uznać, że nie uważa jej za niekonstytucyjną.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: W kwestii wyboru wartości. Wartości chrześcijańskie czy wartości demokratyczne O wartościach chrześcijańskich

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word