Wstęp — kilka słów o New Age

Ruch Nowej Ery nie stanowi żadnej zwartej organizacji, jest zbiorem luźno ze sobą powiązanych grup o pewnym wspólnym światopoglądzie z pogranicza religijności, nauki i ekologii. Ów światopogląd przejawia się na tysiące sposobów, nie jest łatwy to uchwycenia i opisania. Czerpie inspiracje z wielu tradycji i z powodu wielości odniesień New Age jest generalnie oceniany jako synkretyczny.

Genezę Ruchu wywieść można z teozofii. W 1875 r. w Nowym Jorku założone zostało Towarzystwo Teozoficzne, jego założycielką była Helena Bławatska. Charakterystyczny rys teozofii to religijny synkretyzm, oparty na przeświadczeniu, że we wszystkich religiach czy tradycjach duchowych można odnaleźć wspólny rdzeń; co nie zmienia faktu, że poszukiwania owego rdzenia prowadzone przez teozofów skierowane były ku religiom Wschodu. Szczególnie dwie postacie z kręgu teozofów są istotne - Annie Besant i Alice Bailey, jako że stały się one szeroko znane w późniejszych latach w kręgach New Age; należy zresztą nadmienić, iż Alice Bailey była jedną z pierwszych osób, które użyły tego terminu.

Nowy impet został nadany w okresie kontrkultury, w latach 60. i 70. XX wieku, gdy kontestatorzy masowo kwestionowali zastany stan rzeczy na gruncie społecznym, a jednocześnie odkrywali nowe wymiary duchowości. Wtedy też karierę, już choćby tylko za sprawą słynnego filmu M. Formana pt. „Hair", zaczął robić inny termin — Era Wodnika.

W 1980 r. ukazała się praca Marilyn Ferguson „Sprzysiężenie Wodnika", która przyjęta została jako dowód, że „wodnikowe" idee podziela wiele działających w rozproszeniu osób i grup, teraz mogących uznać szyld Wodnika za własny. Jakież to jednak idee łączą ludzi New Age, choćby w sposób ogólny i podstawowy, mimo różnic w realizacjach wybranych ścieżek duchowych?

Od założeń kosmologicznych i ontologicznych zależy sposób widzenia społeczeństwa i człowieka — New Age jest propozycją całościową, obejmującą wszystkie te sfery.

New Age odrzuca obraz statycznego, mechanistycznego wszechświata. Dlatego zaadaptował teorie podkreślające dynamiczny charakter kosmosu. Strumień, proces zastąpiło pojęcie zbioru elementów. We współczesnych teoriach fizyki (tzw. mechaniki kwantowej) szuka się potwierdzenia niektórych tez starożytnych filozofii, w tym głównie orientalnych (por. buddyjskie pojęcie „strumienia dharm", czy prawo „współzależnego powstawania"). Obraz kosmosu żywego, dynamicznego, ewoluującego pozwala przyjąć model Życia jako fenomenu Przemian (stąd wynika zainteresowanie np. T. de Chardin, por. też tezy K. Wilbera w pracach: Eksplozja świadomości czy Krótka historia wszystkiego). Pozwala też dostrzec swoistą relację między kosmosem a człowiekiem, w istocie będących przejawem tej samej siły tworzącej i ewoluującej.

Świat w ujęciu N.E jawi się zatem nie jako zestaw form materialnych, ale raczej jako pulsująca energia, która ma zdolność przejawiania się na każdy sposób: „zagęszczona" — jako materia, ale również jako Umysł. Tym samym świat daje się inaczej niż dotąd opisać, nie tylko za pomocą środków racjonalnych, ale też poprzez empatie, intuicję, wgląd.

Dynamizm, ewolucja, zmienność form — wszystkie te pojęcia-klucze sprawiają, że inaczej sytuuje się wobec uniwersum człowiek. Nie jest zatem (a przynajmniej nie tylko) raz daną formą bytującą w jednorazowo stworzonym kosmosie, lecz stanowi przejaw wiecznie zmieniającej się Rzeczywistości (w istocie swej — sakralnej). Dlatego New Age sięgnął po koncepcję reinkarnacji, która jest swoistym „procesem w procesie" (kosmicznym) dotyczącym ludzi.

To, co wydaje się najbardziej charakterystyczne dla N.E, to powtarzający się w każdej niemal publikacji postulat doskonalenia się, samorealizacji, samowiedzy, a pojęcie transformacji świadomości to jedna z czołowych tez swoistej wodnikowej antropologii. Dlaczegóż miałoby być inaczej? — ewoluujący ku doskonałości świat (por. punkt Omega u T. de Chardin) implikuje obraz ewoluującego, „wzrastającego" człowieka… Człowiek zaś zyskał wymiar wieloaspektowej istoty, przenikniętej świadomą energią, niebędącej tylko połączeniem ducha i ciała, lecz całym kompleksem składników. Niejednorodna dusza, ale raczej wielopoziomowa jaźń ma stanowić jego nową charakterystykę.

Era Wodnika — feminizacja opisu uniwersum

Jest zatem New Age pewną alternatywą i jednocześnie krytyką stanu rzeczy. Z punktu widzenia omawianego tematu najistotniejsze jest to, że w ramach tej krytyki pojawia się problem kobiecości deprecjonowanej dotychczas, a mającej zyskać godne siebie miejsce w nowej rzeczywistości. Dobrze będzie przywołać w tym miejscu jeden z terminów już wyżej nadmienionych, a kojarzonych z New Age — „Era Wodnika", choć przyznać należy, że nie każdy sympatyk Nowej Ery skłonny jest zgodzić się na konotacje, jakie ten termin przywołuje. Jest to bowiem termin astrologiczny, związany z widzeniem dziejów ludzkich złączonych z fazami Kosmosu. Istnieje zatem przekonanie wyrażone m.in. w książce Paula Le Cour'a z 1937 r. o bezpośrednim związku między fazą zodiaku w jakiej znajduje się Słońce a panującymi na Ziemi ideologiami, religiami, hierarchią wartości itd. Synchroniczność taka — warto zauważyć — jest możliwa wtedy, gdy przyjmuje się zasadniczą jedność Wszechświata. Pisał też o tym, nadając temu swoistą treść Carl Gustaw Jung. Nie ma potrzeby omawiać wszystkich faz, istotna wydaje się ostatnia — era Ryb, po której właśnie nastąpić ma nowa epoka — Era Wodnika. Poprzez podanie cech przypisywanych obu erom łatwiej będzie zrozumieć szczególną rolę kobiet, jaką mają ponoć do odegrania w ramach Nowej Ery. O ile zatem w Erze Ryb, łączonej notabene z panowaniem chrześcijaństwa, motywem przewodnim był motyw „skłóconych braci" (termin Junga), patriarchalny system wartości, rywalizacja, racjonalizm, represjonowanie kobiecości i seksualizmu, mechanistyczny obraz świata, o tyle w nadchodzącej epoce cechy te będą zastąpione ^{[ 1 ]}. Nie wszyscy teoretycy tak pojętej przemiany uniwersum sądzą, że nastąpi czas prostego odwrócenia tych cech, mówią raczej o harmonijnym ich łączeniu. Epoka Wodnika bowiem ma być epoką łączącą przeciwieństwa na zasadzie komplementarności, jak w obrazie jin i jang z tradycji taoistycznej (obraz ten zresztą to jeden z ważniejszych graficznych znaków New Age). To dlatego w erze Wodnika dąży się do zniesienie kategorialnej przepaści np. między nauką a mistyką, wierzeniami orientalnymi i zachodnimi, wreszcie — między biegunami męskości i kobiecości.

Jakby nie było, wartości istotne dla Nowej Ery łączone są z kobiecością. Jak pisze jeden z prekursorów Nowej Ery, rosyjski buddysta Aleksander Klizowski: „Trzeba jeszcze powiedzieć kilka słów o tym, kto przede wszystkim powinien zająć się przebudową i odrodzeniem życia. Otóż zadanie to powierza się kobiecie. Nowa Epoka, zwana Epoką Macierzy Świata, to epoka kobiety. Wyprowadza ona kobietę ze stanu poniżenia i nierównoprawności, w którym ta dotąd się znajdowała i przydziela należne jej miejsce. Ponieważ nadejście Nowej Epoki wiąże się z opanowaniem świata niewidzialnego, przeto główna pomoc kobiety ma polegać na tworzeniu warunków ułatwiających zbliżenie się i zespolenie się świata widzialnego z niewidzialnym. Nie zapominajmy, że do każdego ważnego osiągnięcia niezbędny jest pierwiastek żeński jako podstawa i istota (...) Zaprawdę, Epoka Macierzy Świata oparta jest na pojmowaniu sercem" ^{[ 2 ]}. Wtóruje mu francuski astrolog Alain, stwierdzając przy okazji opisywania czym mianowicie ma być Era Wodnika skontrastowana z Epoką Ryb, że właśnie kobieta dzięki swej intuicji i wrodzonej mądrości posiądzie niezwykły potencjał i w epoce Wodnika zrówna się z mężczyzną pod względem filozoficznym, a nawet go przewyższy. ^{[ 3 ]}

W tym kontekście, kontekście wręcz kosmologicznej wizji świata kobiecość nabiera cech szczególnych, można by powiedzieć nawet o feminizacji obrazu uniwersum. Cechy opisujące go są waloryzowane pozytywnie. Korelaty kobiecości, dodajmy - tradycyjne korelaty kobiecości: intuicjonizm, „pojmowanie sercem", zdolność do współpracy, itd. służą tu do opisu wartości nadchodzącej epoki.

Równowaga pierwiastków: męskość/żeńskość w kategoriach społecznych i indywidualnych

Niemniej, nawet jeśli ktoś z kręgu New Age nie jest przekonany co do trafności ujmowania dziejów ludzkości w kategoriach tak pojętych epok, to i tak przyznaje zazwyczaj, że kultura Zachodu idealizując jeden pierwiastek — męski, tłumiła przez całe stulecia pierwiastek kobiecy, co przyczyniło się do sytuacji kryzysu. Stąd nawoływanie do afirmowania tych wartości, które kojarzone są z kobiecością, co ma mieć cel terapeutyczny w skali ogólnokulturowej.

Charakterystyczne dla ducha New Age jest postrzeganie świata jako pola działania energii (energia to jeden z najczęściej przywoływanych terminów) — stąd częstokroć pisze się o konieczności dowartościowania energii żeńskiej. Oto znamienny cytat: „Patriarchalny system społeczny, który panował, oparty był na hierarchii, autokratyzmie i dominacji. Wyrazem tego był system wartości społecznych preferujących określone postawy, dążenia, zachowania i zdolności. Dzisiaj istnieje pilna potrzeba przywrócenia wartości społecznych takim cechom jak słabość, pasywność, kontemplatywność - cechom potocznie uznanym za kobiece. Dewaluacja społeczna tego aspektu świata sprawia, że aktywne energie stają się niezrównoważone, gwałtowne, destruktywne i nieludzkie (...) Taka destrukcja może następować zarówno na poziomie społeczeństw, jak i we wnętrzu samej jednostki" (cytat pochodzi z broszury pod znamiennym tytułem Rozkwitający kwiat lotosu. Energia żeńska w praktyce duchowej). ^{[ 4 ]}

Z żeńskością łączone są również takie zdolności, jak twórczość i wyobraźnia, przeciwstawione skłonności do zbytniego porządkowania i kontroli (a w konsekwencji — do dominacji). Co ciekawe, spostrzeżenia takie wiąże się czasem z tzw. teorią chaosu, rozważaną na gruncie nauk ścisłych, a chaos (w pozytywnym sensie tego słowa) koreluje się z kobiecością, upatrując w nim remedium na bolączki współczesności, zduszenie bowiem chaosu stanowiło przewinę kultury patriarchalnej. „Chaos jest żeński, jest intuicyjny", a „(...) potęga chaosu, żeńska, nieobliczalna, nie objęta przez racjonalne pojmowanie" jest kluczem do uratowania planety, życia i miłości — zgodnie zdają się uważać uczestnicy rozmów prowadzonych w słynnym Instytucie Esalen w Kaliforni, jednym z pierwszych new age’owych ośrodków — R. Abraham, R. Sheldrake i T. McKenna ^{[ 5 ]}. Warto dodać, że każdy z rozmówców zajmuje się inną dziedziną badawczą, a ich trialog prowadzony jest w specyficznym języku Nowego Wieku, w ramach którego łatwo przechodzi się od terminologii naukowej do mitologicznej, od przykładów z fizyki współczesnej do starożytnych wykładni boskości; np. chaos pojawia się w kontekście teorii matematycznej, ale i jako żeńska postać mityczna — Tiamat z mitu babilońskiego, pokonana przez boga Marduka, uosobienie cech patriarchalnych.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Filozofia New Age? - Zarys New Age w Polsce

See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word