b) Wolność osoby w wieku młodzieńczym

Młody człowiek jest w stanie rozpoznawać ontologiczne wartości witalne, wartości osi życiowej i wartości witalne-wspólnotowe, przy realizacji, których potrzebna jest budowa związków i projektowanie wspólnej sfery życiowej.

Przyjmuję „mocne" założenie, zgodnie, z którym hierarchia potrzeb — wartości osoby, która może świadomie decydować o własnym rozwoju wygląda następująco: [1] -potrzeba bezpieczeństwa i zachowania życia; [2]- potrzeba zachowania zdrowia; [3] -potrzeba dobrobytu ekonomicznego (w tym gwarancje ochrony własności łączące punkt 2 i 3), [4] — dążenie do nieśmiertelności — potrzeby i wyobrażenia religijne; [5] — potrzeba poszukiwania i realizacji sensu życia; [6] — realizacja szczęścia w życiu intymnym; [7 ] — potrzeba posiadania potomstwa i wszelkie oczekiwania z nią związane. Czynnik [8] domykający cały układ wartości [patrz schemat 3], to nasza wola, określająca ważność przypisywaną określonym potrzebom w zależności od sytuacji życiowych i osobistych preferencji. W różnych etapach życia cele związane z punktami [4], [5], [6] i punktem [7] mogą wysuwać się na pozycję drugą, trzecią bądź czwartą, a w ekstremalnych sytuacjach lub u jednostek igrających z własnym życiem nawet na pozycję pierwszą. W wielu momentach życia cele rywalizują ze sobą o priorytet. Utożsamienie wartości z potrzebami biologicznymi i społecznymi pozwala na czytelniejszą ich analizę, pozostawiając ich kulturową oprawę poza nawiasem psychologii.

Nader istotne są wybory ze sfery „osi życia". Od tego wyboru będzie zależeć czy młody człowiek będzie przekraczał swoje biologiczne i społeczne ograniczenia, odwołując się do mitologii zbiorowej i organizacji je reprezentujących (religie), czy też poprzez indywidualną aktywność wykreuje swoją biografię, godną, podziwianą, poddawaną egzegetycznym badaniom, wnoszącą trwały wkład do dziejów ludzkości. Możemy powiedzieć, że centralne, organizujące i różnicujące znaczenie ma czynnik [5] — „odnalezienie misji życiowej". W przyrodzie wprowadza on zróżnicowanie funkcji gatunków, w społeczeństwach zaś daje szansę dla indywidualnej samorealizacji.

Schemat 3.

c) Wolność osoby dorosłej

Wolność osoby dorosłej zależała zawsze od kilku czynników zdeterminowanych historią, geografią miejsca pobytu, przynależnością do stanu, klasy czy warstwy społecznej, bądź grupy zawodowej. Taki stan miał miejsce przez stulecia, a również i współcześnie nie należy do rzadkości. Niemniej od końca drugiej wojny światowej wypracowany został powszechny kanon praw i wolności obywatelskich. W ramach tego kanonu wolności obywatelskie zależne są od hierarchii swobód oraz od stopnia, w jakim system prawny w obrębie państw nastawiony jest na rzecz jednostki ludzkiej. Odpowiedni kanon swobód spełniający standard końca XX wieku wygląda następująco: 1), w pełni i bezwzględnie odpowiedzialny za siebie i swoją niekwestionowaną godność oraz za godność innych ludzi w takim stopniu, jak to jest tylko możliwe; 2), członkiem społeczności w której żyje się od urodzenia, bądź z wyboru; 3), podmiotem prawnym państwa, którego obywatelstwo posiada; 4), kooperatywną jednostką pracującą; 5), dobrowolnym uczestnikiem wspólnoty narodowej, z którą zechce się utożsamić; 6), dobrowolnym członkiem wspólnoty religijnej, w której pozostaje w związku z odebranym wychowaniem, lub takiej, do której przystąpi w wieku dojrzałym; 7), ewentualnym partnerem w związkach hetero-bądź homoseksualnych; 8), dobrowolnym uczestnikiem grup, ruchów, partii, stowarzyszeń, klubów, organizacji o charakterze politycznym, środowiskowym lub zawodowym.

Powyższa hierarchia ustalająca poziomy samorealizacji i uczestnictwa jednostek w życiu społecznym, w kolejności zgodnej z ich obiektywną ważnością, mogłaby stać się podstawą deontycznego zbioru — kanonu międzynarodowej etyki obywatelskiej. Proszę zwrócić uwagę, iż jednostkę czyni się odpowiedzialną jedynie za godność własną i innych ludzi, w stopniu, który dla niej jest możliwy. Pozostałe wartości i normy je określające mogą stać się kwestią umowną, a więc mogą podlegać zmianom, elastycznej interpretacji, oraz dwustronnym uzgodnieniom.

3. Modelowanie odpowiedzialności

Odpowiedzialność, jak każdy rodzaj odczuć można przedstawić za pomocą wzoru rozszyfrowującego ten rodzaj poczucia. Poczucie odpowiedzialności polega na uświadomieniu sobie związku przyczynowo-skutkowego i jego kontekstu. Przy związku przyczynowym między A i B musimy brać pod uwagę przeszłość A i przeszłość B, która wpływa na związek A i B (zasada ciągłości). Jednocześnie musimy uwzględnić, że związek przyczynowy między A i B posiada kierunek i on określa dalszy kierunek postępowania A i B lub tylko B, lub tylko A (zasada kierunku).

Zagadnieniem odpowiedzialności zajmują się nie tylko prawnicy-konstytucjonaliści czy teoretycy nauk politycznych, ale także filozofowie w obrębie różnych gałęzi filozofii, od etyki po filozofię nauki. Zagadnienie to jest złożone, ponieważ zawiera w sobie nie tylko problematykę związku przyczynowego, ale także problemy analizy systemów, w których ów związek przyczynowo-skutkowy się realizuje. Należy również wziąć pod uwagę liczne i różne aspekty ludzkiego działania zależne od intencji, świadomości, postrzegania otaczającego jednostkę świata, posiadanych przekonań, nawyków, towarzyszących emocji.

Dla zagadnienia odpowiedzialności strukturalnie istotnym wątkiem jest złożona problematyka związku przyczynowego. Instruktywnym naświetleniem tego zagadnienia jest ukazanie związku przyczynowo-skutkowego w szerszym i węższym rozumieniu ^{[ 2 ]}.

Związek przyczynowo-skutkowy obejmuje trzy zasady:

1. zasadę ciągłości;
2. zasadę logicznego związku między działaniem i efektem działań;
3. zasadę przestrzegania obranego kierunku działań.

Wszystkie trzy zasady stanowią szersze rozumienie związku przyczynowo-skutkowego, zasada druga stanowi węższe rozumienie związku przyczynowego.

W teoriach systemowych (przedstawiających zagadnienia społeczne czy psychologiczne w metajęzyku ogólnej teorii systemów) sformułowano opinię, zgodnie, z którą w okresie gwałtownych zmian konieczne jest utrzymanie obowiązywania zasady drugiej (ścisłego związku) i trzeciej (zasady utrzymania kierunku), natomiast może zostać pominięta, a przynajmniej w znacznym stopniu zredukowana, zasada ciągłości.

4. Wolność i odpowiedzialność. Trzy rozwiązania.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wolność: Isaiaha Berlina głos w dyskusji Wspólnota czy społeczeństwo obywatelskie? Jednostki jako podmioty wyboru

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice