Poważnym problemem, z jednej strony, okazał się stan, w którym sędziowie mylili pojęcia takie jak: cele kary, cele wymiaru sprawiedliwości oraz funkcje sądowego stosowania prawa. Z drugiej jednak strony B. Wróblewski i W. Świda zwracali uwagę na to, że ciasność spojrzenia ograniczająca rolę sądu wyłącznie do wymierzania kar, widzenie w sądzie jedynie instrumentu polityki karnej prowadzi do obniżenia rangi wymiaru sprawiedliwości. ^{[ 8 ]}

Badani przez B. Wróblewskiego i W. Świdę sędziowie, wykorzystywali stworzoną przez ankietę możliwość wypowiedzenia się do pisania skarg na przeciążenie pracą (około 600 spraw rocznie), złe warunki pracy (niedogrzane pomieszczenia), niemożność zdobycia literatury fachowej w małych ośrodkach. Sędziowie w swej codziennej praktyce wiedzę prawniczą czerpali przede wszystkim z komentarzy do kodeksu karnego, co ankieterzy uznali za wysoce niewystarczające.

W podsumowaniu referatu B. Wróblewski i W. Świda formułują szereg postulatów dotyczących reformy kształcenia prawników i zmian w organizacji wymiaru sprawiedliwości: 1), zreformować studia prawnicze, tak aby wyrabiały one sprawność umysłową i kulturę prawną oraz szereg uwzględniały dyscypliny wspierające prawo karne, 2), powołać Instytut Kryminologii, 3), wprowadzić specjalizację sędziów, w tym specjalizację sędziów karnych, 4), tak zreorganizować aplikację, by zharmonizować odbywany tam proces kształcenia z wyższymi studiami prawniczymi.

6. Charakterystyka metodologii i znaczenie ankiety

Trudno mówić o bezpośrednim znaczeniu ankiety ze względu na czas, w którym ją przeprowadzono (1939 r.). Natomiast pośrednie znaczenie tego merytorycznego sondażu jest wielorakie. Ankieta B. Wróblewskiego i W Świdy nie została wtedy dobrze przyjęta w środowisku prawniczym. Krytykowali ją sędziowie i inni pracownicy wymiaru sprawiedliwości. Sędziowie niejednokrotnie skarżyli się na niemożność udzielenia zwięzłych, nie wchodzących w szczegóły i zarazem wyczerpujących odpowiedzi. Wielokrotnie podkreślali swe trudności przy konstruowaniu odpowiedzi. Obawiali się wypowiedzi zbyt ogólnych i zbyt konkretnych, podkreślali także znaczny stopień abstrakcyjności postawionych im pytań. Ponadto w opinii środowiska prawniczego B. Wróblewski opracowując założenia teoretyczne ankiety rozmijał się czasami z realiami wymiaru sprawiedliwości i tak zwaną ekonomią procesową.

Ankieta wileńskich prawników dla wymiaru sprawiedliwości była w powojennej Polsce oceniana jako dokument świadczący o instrumentalizacji, upolitycznieniu czy nawet ideologizacji sanacyjnej Temidy. Dawała obraz środowiska, które można było utrzymać, wykorzystać i skierować po krótkich przeszkoleniach ideologicznych (marksizm-leninizm) do celów politycznych w pierwszych latach Polski Ludowej. A więc sprzyjał idei kontynuacji pewnej rutyny wprawdzie niedoskonałej, ale mimo wszystko lepszej niż czysta recepcja radzieckiej praktyki w wymiarze sprawiedliwości czy też obejmowania aparatu sądownictwa przez radzieckich sędziów ubierających togi sędziów polskich. Sytuacja taka miała miejsce w sądach wojskowych w Polsce, a w praktyce innych krajów, na przykład w Bułgarii zdarzała się też w sądach powszechnych.

Kiedy po 1956 r. odradzała się polska socjologia, a w tym i socjologia prawa, przypominano dorobek okresu międzywojennego. Do ankiety z 1939 r. nawiązywali uczniowie W. Świdy ^{[ 9 ]} a także ci, którzy usiłowali znaleźć merytoryczne narzędzia badania empirycznego zjawisk prawnych ^{[ 10 ]}.

Z punktu widzenia metodologii badań społecznych ankieta na temat sędziowskiego wymiaru kary stała się obiektem krytyki ze strony wybitnych polskich socjologów. Ich zarzuty merytoryczne były nader poważne. Wśród nich wytykano autorom ankiety to, że skoro dwóch badaczy opracowuje dane jednej ankiety według dwóch różnych systemów kryteriów, nie jest możliwe jednolite podsumowanie uogólniające wynik badania. Poza tym ankietujący badacze nie zdawali sobie sprawy, iż odpowiadający na otwarte pytania, na które nie daje się udzielić odpowiedzi pisząc wyłącznie „tak" lub „nie", mogli posługiwać się językiem metafor i wszystkimi dostępnymi w języku „grami" znaczeniowymi ^{[ 11 ]}.

W latach czterdziestych i pięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej metodolodzy badań społecznych doszli do ustalenia ścisłych reguł, które były owocem wielu prac, co pozwoliło im na sformułowanie następujących wytycznych: konieczność dokładnego ustalenia faktów społecznych, które się chce badać, ze względu na obrany cel badań, konieczność rozdzielnia badań, w których chodzi o wiedzę na temat faktów, od tych w których interesujemy się jedynie opiniami na temat tych faktów, konieczność przestrzegania by w badaniach socjologicznych stawiać pytania, na które znajdujemy określoną w samym kwestionariuszu grupę odpowiedzi (tak zwane pytania zamknięte), potrzeba rozdzielenia badań, w których interesujemy się pracą zawodową ankietowanych od badań na inne tematy. Przytoczone reguły stały się podstawowymi dyrektywami w zachodniej socjologii empirycznej lat pięćdziesiątych i początkach lat sześćdziesiątych.

Ankieta B. Wróblewskiego i W. Świdy wymogów tych jeszcze nie mogła spełnić. Potwierdziła braki metodologiczne i niewielką przydatność praktyczną z powodu zastosowania wyłącznie pytań otwartych i półotwartych.

Minęło 20 lat, przyszło nowe pokolenie socjologów-badaczy i te sztywne reguły lat poprzednich zostały zakwestionowane. Nowe tendencje współczesnej socjologii humanistycznej postawiły szereg kwestii zupełnie na nowo ^{[ 12 ]}. Mówiono nawet o całkowitym zrewidowaniu dotychczas wypracowanej metodologii badawczej i doszukiwano się wartości w równoczesnym stosowaniu wielu różnorodnych metod. Również i z tej perspektywy ankieta B. Wróblewskiego i W. Świdy, chociaż niewątpliwie nieco anachroniczna, to jednak nie może być traktowana wyłącznie jak przyczynek do historii nauki. Można z niej wydobyć wątki interesujące dzisiejszego prawnika.

Załącznik: Kwestionariusz ankiety opracowanej przez B. Wróblewskiego i W. Świdę

I

1. Czy obecnie Pan Sędzia sądzi (merytorycznie) w sprawach karnych, ewentualnie, do jakiego roku sądził (merytorycznie) Pan Sędzia w sprawach karnych? ^{[ 13 ]}
2. W jakim okręgu apelacyjnym sądzi Pan Sędzia ?
3. W jakim województwie (województwach) leży teren sądzenia Pana Sędziego?
4. Jakie stanowisko sędziowskie zajmuje lub jaką funkcję (delegację) spełnia obecnie Pan Sędzia?.....…… (sędziego grodzkiego, okręgowego, apelacyjnego).
5. W jakiej instancji (I-szej czy II-ej) sądzi obecnie Pan Sędzia?
6. Ile lat sądzi Pan Sędzia?
7. Ile lat sądzi Pan Sędzia w sprawach karnych?
8. Ile lat sądzi Pan Sędzia w sprawach karnych na ostatnim stanowisku?
9. Jaka ludność (miejska czy wiejska) przeważa na terenie sądzenia Pan Sędziego?
10. Jaka narodowość przeważa na tym samym terenie?

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Hegemoni i ich prawo w czasach polskiego komunizmu Kryminalna Karolina

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice