Odwołanie od decyzji ZUS i KRUS

Jeżeli w odwołaniu od decyzji organu rentowego wskazano nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub orzeczenia komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy nie przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje do lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia. Organ rentowy uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe okoliczności i wydaje nową decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu. Przepis ten stosuje się także wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania wskazanych w odwołaniu nowych okoliczności (art. 477⁹ § 2¹ k.p.c.).

Sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (art. 477⁹ § 3¹ k.p.c.) ^{[ 16 ]}.

Ciekawym rozwiązaniem przewidzianym przez przepisy k.p.c. jest obowiązek składania odwołań za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Istotą takiego rozwiązania jest stworzenie możliwości dokonania samokontroli wydawanych przez organy rentowe decyzji. Kontrola ta może mieć wymierne skutki, bowiem w przypadku stwierdzenia, na skutek wniesionego odwołania, iż decyzja jest błędna organ rentowy ma możliwość, w terminie 30 dni, zmiany lub uchylenia zaskarżonej decyzji ^{[ 17 ]}. W tym przypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu ^{[ 18 ]}. Wniesienie odwołania zatem nie może być traktowane jako równoznaczne ze wszczęciem postępowania sądowego. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych uruchamia się dopiero wówczas, gdy organ rentowy nie stwierdzi zasadności odwołania i przekaże je do Sądu celem rozstrzygnięcia sporu.

Należy również wspomnieć słowem o właściwości rzeczowej Sądu, choć należy zauważyć, iż wnoszący odwołanie nie ma obowiązku znać właściwości rzeczowej Sądu. Jednym z obligatoryjnym elementów decyzji jest pouczenie o środku odwoławczym, które musi znajdować się w każdej decyzji. Zatem pouczenie zawarte w decyzji będzie określało jaki Sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia ewentualnego sporu. Stąd też wymienione poniżej uwagi dotyczące właściwości rzeczowej Sądu mają charakter jedynie informacyjny. I tak: do właściwości sądów okręgowych należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy: o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego, o świadczenie rehabilitacyjne, o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej, o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego (art. 477⁸ k.p.c.). Analiza powyższych przepisów upoważnia do wniosku, iż właściwość rzeczowa sądu rejonowego jest jednoznacznie określona za pomocą enumeracji pozytywnej, a co do właściwości rzeczowej sądu okręgowego można postawić wniosek a contrario, iż sąd ten jest właściwym do rozpoznania wszystkich innych spraw, dla których nie została zastrzeżona właściwość sądu rejonowego.

Odwołanie od decyzji pełni rolę pozwu ^{[ 19 ]}, a samo postępowanie przez Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jest typowym postępowaniem cywilnym z zachowaniem odrębności wynikających z działu poświęconego postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia (art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.). W razie uwzględnienia odwołania, sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy (art. 477¹⁴ § 2 k.p.c.).

W przypadku uwzględnienia odwołania i pod warunkiem, iż organ rentowy nie wniesie apelacji wyrok Sądu podlega wykonaniu.

W zakresie świadczeń emerytalno-rentowych stosuje się tutaj art. 118 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl art. 118 ust. 1a przytoczonej powyżej ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego, za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego.

Od chwili wpływu prawomocnego orzeczenia do organu rentowego biegnie trzydziestodniowy termin na jego wykonanie (art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach....).

Zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd — przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony — powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji nie ma wpływu na bieg sprawy (art. 477 § 13 k.p.c.).

Oprócz klasycznego odwołania od decyzji organów rentowych ubezpieczonemu przysługuje także tzw. skarga na bezczynność organu rentowego. Jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu (art. 477⁹ § 4 k.p.c.). W zasadzie złożenie wniosku o świadczenie powinno zostać zakończone wydaniem decyzji, na co wyraźnie wskazuje treść art. 104 k.p.a. Wszelakiego rodzaju pisma o charakterze informującym, kierowane do ubezpieczonego, o braku możliwości pozytywnego załatwienia wniosku w sytuacjach, gdy istnieją przesłanki do wydania decyzji nie jest załatwieniem sprawy w sposób prawem przewidziany ^{[ 20 ]}.

Natomiast w przypadku oddalenia odwołania przez Sąd, ubezpieczonemu przysługuje środek odwoławczy w postaci apelacji. Apelacja jest środkiem dewolutywnym, gdyż przenosi spór do wyższej instancji i renowacyjnym, bowiem wszczęte na skutek jej wniesienia postępowanie zmierza do ponownego merytorycznego osądzenia sprawy ^{[ 21 ]}. Od wyroku sądu pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji (art. 367 § 1 k.p.c.). Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądu okręgowego jako pierwszej instancji — sąd apelacyjny (art. 367 § 2 k.p.c.). Apelacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać: oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości czy w części, zwięzłe przedstawienie zarzutów, uzasadnienie zarzutów, powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie wynikła później, wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia. W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia. Wartość ta może być oznaczona na kwotę wyższą od wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie jedynie wtedy, gdy powód rozszerzył powództwo lub sąd orzekł ponad żądanie (art.368 k.p.c.).

Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia (art. 369 k.p.c.) ^{[ 22 ]}.

Sąd drugiej instancji w zasadzie nie prowadzi postępowania dowodowego. Obowiązuje tutaj wyrażona w art. 381 k.p.c. zasada koncentracji materiału dowodowego przed sądem I instancji, która stanowi, iż sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się, można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy (art. 383 k.p.c.).

Sąd drugiej instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna (art. 385 k.p.c.). W razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy (art. 386 § 1 k.p.c.). Sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

[ 17 ] Regulacja ta jest powieleniem zasad obowiązujących przy wnoszeniu odwołań w trybie administracyjnym, przewidzianych przez przepisy k.p.a. (zob. art. 129 k.p.a.).

[ 22 ] W zasadzie przytoczone powyżej przepisy dają dwie możliwości skarżenia wyroku pierwszej instancji. W pierwszym przypadku, strona w terminie siedmiodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku ma prawo złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku. Od chwili otrzymania wyroku z uzasadnieniem biegnie dwutygodniowy termin na wniesienie apelacji. W drugim zaś przypadku, strona może wnieść apelację bez żądania sporządzenia uzasadnienia. Wówczas termin na wniesienie apelacji wynosi 21 dni od chwili ogłoszenia sentencji wyroku. W tym przypadku mówi się o tzw. apelacji wprost.