4. Kampania alfabetyzacyjna w ChRL

Dopiero po ostatecznym przejęciu władzy w 1949 roku przez komunistów z Mao Zedongiem na czele, uczynienie oświaty powszechną stało się jednym z celów nowego reżimu. Wynikało to z założeń chińskiego komunizmu, głoszącego potrzebę odrodzenia Chin w duchu egalitaryzmu, który miał być alternatywą dla podziału narodu chińskiego na wąską grupę elit oraz upośledzone społecznie i politycznie masy, co było pozostałością po starożytnym konfucjańskim porządku. Kampanię alfabetyzacyjną w ChRL można podzielić na trzy fazy: pierwszy etap przypada na okres pierwszych 17 lat istnienia Chińskiej Republiki Ludowej; drugi etap to dekada Rewolucji Kulturalnej, kiedy to nastąpił regres na polu edukacji w ogóle, natomiast trzeci etap rozpoczął się w 1976 roku, wraz ze śmiercią Mao Zedonga i odejściem od polityki poprzedniego dziesięciolecia ^{[ 21 ]}.

4.1. Etap pierwszy

We wczesnych latach istnienia Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL) oficjalna propaganda dokonała podziału społeczeństwa chińskiego na cztery klasy społeczne: klasę robotniczą, chłopstwo, drobną burżuazję oraz burżuazję narodową, z czego za podstawę dyktatury „demokracji ludowej" uznani zostali robotnicy i chłopi, jako odpowiednik marksistowskiego proletariatu ^{[ 22 ]}. Nie było w tym nic dziwnego, jeśli wziąć pod uwagę, że nowe elity zostały wyniesione do władzy dzięki mobilizacji tych właśnie grup społecznych, które stanowiły wówczas niebagatela 80-90% całej ludności Chin ^{[ 23 ]}. Słusznie uznano, że alfabetyzacja jest podstawą i początkiem dalszej edukacji robotników i chłopów, a dodatkową jej zaletą, w mniemaniu nowych władz, było to, że stwarzała możliwość ideologicznej indoktrynacji uczniów. Poza tym opanowanie trudnej sztuki czytania i pisania w sposób naturalny dawało szansę na kontynuowanie nauki w liceach oraz szkołach wyższych. Według Johna Fairbanka, Mao Zedong miał nadzieję, iż robotnicy i chłopi entuzjastycznie skorzystają z tej szansy, co w efekcie doprowadziłoby do wykształcenia się nowej inteligencji wiernej linii partii, której część administrowałaby krajem, a reszta, posiadająca wykształcenie techniczne, przyczyniłaby się do rozwoju i zwiększenia efektywności gospodarki ^{[ 24 ]}. Tak więc podniesienie poziomu wykształcenia mas było koniecznością, jeśli na nich nowa władza chciała oprzeć swoje rządy.

Zaległości do nadrobienia w tej dziedzinie były ogromne. W roku powstania Chińskiej Republiki Ludowej odsetek analfabetów wynosił około 80% całej populacji, wówczas liczącej ponad 541 milionów ^{[ 25 ]}, z czego większość stanowili robotnicy i chłopi. Na obszarach wiejskich, stanowiących zdecydowaną większość ziem ChRL, tylko 5% mieszkańców umiało czytać i pisać ^{[ 26 ]}. Chcąc zwalczyć niepiśmienność społeczeństwa chińskiego, należało nie tylko edukować dorosłych obywateli, ale także nie dopuścić do poszerzenia się tej grupy ludzi, poprzez uczynienie szkolnictwa podstawowego powszechnym. A było to wyzwanie tym pilniejsze, iż w pierwszych latach istnienia ChRL tylko około 20% dzieci w wieku szkolnym uczęszczało do szkoły podstawowej ^{[ 27 ]}. Co do pozostałych 80% dzieci, można było z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, iż o ile nie objęłoby się ich systemem oświaty, większość z nich zasiliłaby w przyszłości liczne szeregi chińskich analfabetów.

Tak więc rządzący stanęli wobec nie lada zadania, którego wykonanie wymagało zapewnienia co najmniej kilkuletniego nauczania dla około 80% społeczeństwa, a także objęcia edukacją elementarną prawie wszystkich dzieci. W rzeczywistości jednak osiągnięcie takich efektów było niemożliwe. Na przeszkodzie stał przede wszystkim ogromny przyrost naturalny. W 1952 roku liczba ludności była szacowana już na prawie 575 milionów ^{[ 28 ]}. Również wielkość terytorium Chin utrudniała dotarcie z oświatą do każdego odległego zakątka kraju. Kolejnym problemem było zacofanie gospodarcze. Przejmując władzę w 1949 roku, Mao Zedong dziedziczył po poprzednikach państwo wyniszczone czterdziestoletnimi niemal wojnami, w którym szalała inflacja, dopiero co powstający przemysł był zdewastowany, a bandyci terroryzowali wieś ^{[ 29 ]}.

Należy też w tym miejscu wspomnieć o stanie systemu szkolnego z tamtego okresu. Był on znacznie uproszczony i okrojony, co dokonało się w czasie wojny wyzwoleńczej z Japonią (1937-1945) oraz równolegle trwającej wojny domowej między rządzącym Guomindangiem a Komunistyczną Partią Chin. W całym kraju działało wówczas jedynie 205 szkół wyższych, 1.171 średnich szkół zawodowych, 4.045 średnich szkół pierwszego stopnia, 346.800 szkół początkowych i 1.300 przedszkoli, a łączna liczba nauczycieli zatrudnionych w szkolnictwie wynosiła zaledwie 937 tysięcy ^{[ 30 ]}.

Wbrew przeciwnościom bardzo szybko rozpoczęto odbudowę systemu edukacji, w tym wiele uwagi poświęcono kwestii alfabetyzacji oraz potrzebie upowszechnienia szkolnictwa elementarnego . W 1949 roku Centralny Rząd Ludowy zapoczątkował walkę z niepiśmiennością, wzywając do „rozwijania umiejętności czytania i pisania oraz stopniowej redukcji analfabetyzmu" ^{[ 31 ]}. Rok później zwołano ogólnokrajową konferencję poświęconą edukacji robotników i chłopów. Niepiśmienni obywatele w wieku 15-40 lat mieli nie tylko prawo, ale wręcz obowiązek pobierania lekcji czytania i pisania. Dostęp do nauki miał być z założenia równy dla wszystkich, bez względu na płeć, przynależność etniczną czy rasę ^{[ 32 ]}.

Kampanię alfabetyzacji dorosłych postanowiono prowadzić na dwa sposoby. Pierwszy zakładał nauczanie w ramach struktur oświaty, takich jak szkoły dla analfabetów, klasy dla dorosłych prowadzone w regularnych szkołach, a także szkoły zimowe dla chłopów, które prowadziły zajęcia w czasie, gdy mniejsze było natężenie pracy na wsi. Do nauki używano podręczników opracowanych przez rządowe organy edukacyjne. Można stwierdzić, że podręczniki te przesycone były treściami ideologicznymi, co miało na celu przywiązanie uczniów do partii rządzącej. Wykorzystywano także materiały nawiązujące treścią do lokalnych warunków życia oraz potrzeb miejscowej ludności ^{[ 33 ]}. Z jednej strony ułatwiało to dotarcie do uczniów i zainteresowanie ich nauką, z drugiej, powiązanie tematyki zajęć z życiem oraz produkcją miało za zadanie łączenie alfabetyzacji ze zwiększeniem wydajności pracy społeczeństwa oraz podnoszeniem jego ogólnej kultury.

Drugim sposobem alfabetyzacji dorosłych była nauka wzajemna, która opierała się na przeświadczeniu władz, że nauczycielem analfabety powinien być każdy kto umiał czytać i pisać. Nierzadko więc rolę tę pełnili członkowie rodziny, sąsiedzi oraz współpracownicy ^{[ 34 ]}. Niełatwe zadanie organizowania oświaty dorosłych w jakimś stopniu ułatwiały zapewne doświadczenia okresu Wielkiego Marszu z lat 1934-1935, kiedy to zakładano szkoły chłopskie, wieczorowe, a także organizowano kursy alfabetyzacji dla żołnierzy wojsk komunistycznych, robotników i chłopów, których uczono czytać i pisać metodą opracowaną w latach 20. przez Yana Yangchu ^{[ 35 ]}.

Wartym wspomnienia jest, iż geneza powstania oświaty dorosłych w ChRL wiąże się bezpośrednio właśnie z kampanią alfabetyzacji społeczeństwa chińskiego. Pierwsze szkoły dla dorosłych były zakładane ad hoc, w celu nauczania, głównie robotników i chłopów, czytania i pisania. Wkrótce zaczęły powstawać szkoły wyższych stopni, które umożliwiały byłym analfabetom dalszą edukację. Pierwsze regulacje prawne, określające status szkolnictwa dorosłych, pochodzą z 1955 roku. Choć przepisy z tamtego okresu nie wprowadzały nowych elementów do praktyki organizowania oświaty dorosłych (przewidywały funkcjonowanie regularnych szkół podstawowych, średnich oraz wyższych, jak i specjalnych klas ^{[ 36 ]}), to ich znaczenie polega na sankcjonowaniu dotychczasowych działań na tym polu, poprzez oficjalne włączenie szkolnictwa dorosłych do państwowego systemu edukacji.

Nowe władze wykazały też sporo zapału, jeśli chodzi o kwestię popularyzacji edukacji elementarnej. We wrześniu 1951 roku, Ministerstwo Edukacji zwołało pierwszą ogólnopaństwową konferencję na temat szkolnictwa podstawowego oraz edukacji nauczycieli ^{[ 37 ]}. Na tejże konferencji padło hasło, aby upowszechnić edukację elementarną w ciągu 10 lat, a także w ciągu 5 lat przeszkolić nauczycieli dla tego poziomu nauczania. Jednakże na przeszkodzie do realizacji tych ambitnych celów stała ówczesna sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju. W efekcie tempo popularyzacji szkolnictwa początkowego nie było tak szybkie jakby sobie tego życzono, lecz mimo to postęp był widoczny. W ciągu trzech lat, poczynając od powstania ChRL, liczba uczniów szkół podstawowych podwoiła się z 24 milionów w roku 1949, do 51 milionów w 1952 roku ^{[ 38 ]}.

Z kolei w 1957 roku już ponad 64 miliony dzieci kształciło się w ramach szkolnictwa elementarnego ^{[ 39 ]}. Równolegle wzrastała też liczba samych szkół, z czego dane chińskie mówią o istnieniu w tym czasie 547.306 szkół podstawowych ^{[ 40 ]}. Oznacza to, iż w ciągu ośmiu lat istnienia ChRL liczba placówek nauczania początkowego wzrosła o ponad połowę, natomiast liczba uczących się w nich dzieci o ponad 163%. Co umożliwiło osiągnięcie tak znacznych sukcesów na polu alfabetyzacji? W pierwszej kolejności należy to wiązać ze zlikwidowaniem skutków wojny. Oczywiście nie od razu uporano się ze wszystkimi problemami. Pomimo znacznego tempa rozwoju, potencjał przemysłowy Chin stanowił w 1952 roku jedynie 70% potencjału brytyjskiego z roku 1900, a PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca było niższe niż przed wojną ^{[ 41 ]}. Mimo to, nowa władza mogła pochwalić się znacznymi sukcesami, co stwarzało pomyślne perspektywy na przyszłość. Do marca 1950 roku udało się zdławić inflację, a zakrojone na szeroką skalę prace irygacyjne przyczyniły się do wzrostu plonów, które w 1952 roku osiągnęły poziom sprzed 1937 roku ^{[ 42 ]}. W odrodzeniu agrarnym chińskiej wsi, swój udział miała nie tylko reforma rolna, ale też poczucie odzyskanej stabilizacji, wynikające również z wytępienia bandytyzmu, co skutkowało usprawnieniem komunikacji, a przez to zakończeniem przymusowej izolacji wielu regionów.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ateista na religii Chiny

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word