Wielu dziejopisów od czasów najdawniejszych, aż po współczesną historiografię określało Bolesława Chrobrego mianem „Wielkiego". Pierwszy uczynił to już Anonim zwany Gallem na początku XII wieku ^{[ 1 ]}, a po nim m.in. Stanisław Zakrzewski, w tytule po dziś dzień cennej monografii poświęconej sylwetce pierwszego polskiego króla ^{[ 2 ]}. Przydomek ten nadawali oni w uznaniu sukcesów Chrobrego, odnoszonych przede wszystkim na polu militarnym. Na szczycie listy tych sukcesów zawsze widniało zdobycie Kijowa w 1018 roku, które już współczesnym wydawało się czynem niezwykłym, a z czasem przeszło do legendy.

Ze słynną wyprawą ruską wiąże się fakt wysłania przez Bolesława dwóch poselstw ze zdobytego miasta. Pierwsze skierował on do cesarza niemieckiego, Henryka II, drugie natomiast do basileusa wschodu, Bazylego II. Tradycyjnie poselstwa te interpretowano, jako widoczny symbol potęgi polskiego króla, który pragnął donieść o swym tryumfie dwóm najważniejszym monarchom chrześcijańskiego świata. Tak też zasadniczo przedstawia się pierwsze z posłań. Bolesław informuje swojego sojusznika o odniesionym sukcesie, być może jednocześnie zwalniając uzyskane od niego oddziały posiłkowe. Jest to typowe, kurtuazyjne zawiadomienie o osiągnięciu celów wyprawy i ciężko interpretować je w inny sposób. Znacznie więcej wątpliwości budzi drugie z poselstw. Biskup merseburski Thietmar przekazał nam jego treść w następujący sposób:

„[Bolesław] wysłał także posłów do pobliskiej Grecji, którzy mieli zapewnić tamtejszego cesarza o jego życzliwości, jeżeli cesarz ze swojej strony zechce dotrzymać wierności i przyjaźni. W przeciwnym wypadku — mieli mu oświadczyć — Bolesław stanie się jego zdecydowanym i nieustępliwym wrogiem". ^{[ 3 ]}

Jak widać, Bolesław wprawdzie zapewniał cesarza o swojej przyjaźni (łac. amicitia), zarazem jednak nie cofał się przed wyraźną groźbą skierowaną do Bazylego, gdyby ten nie dotrzymał polskiemu księciu wierności. Pogróżkę tą, co warto podkreślić, Bolesław kierował do władcy jednego z dwóch najpotężniejszych państw Europy, na początku XI wieku przeżywającego okres swej największej świetności. Przekaz Thietmara jest niestety niezwykle lakoniczny i nie zawiera podstawowych informacji — przed czym przestrzegał Bolesław Bazylego, czego od niego oczekiwał i jakie posiadał przeciw niemu argumenty. Dotąd zaledwie kilku historyków głębiej analizowało kwestię niniejszego poselstwa, dochodząc w różnych punktach do sprzecznych wniosków. Pewne novum do badań nad kontaktami polsko-bizantyńskimi, które zadzierzgnąć miały działania Chrobrego, wniósł artykuł Macieja Salamona z początku lat 90. ^{[ 4 ]} Przed nim problem ten analizowali m.in. Stanisław Zakrzewski ^{[ 5 ]} i A.F. Grabski ^{[ 6 ]}. Najnowszy, choć raczej skromny komentarz do dyskusji wniósł w 1999 roku Jerzy Strzelczyk ^{[ 7 ]}.

Relacja Thietmara

Zanim przejdziemy do analizy celów i przyczyn wysłania tego niezwykłego, a zarazem niezwykle butnego poselstwa, warto przyjrzeć się źródłu, które przekazało nam o nim informacje. Niestety treść posłania nie zachowała się w formie pisanej. Nic w tym dziwnego, bowiem uwzględniając realia epoki należy bez większych wątpliwości przyjąć, że było to poselstwo wyłącznie ustne ^{[ 8 ]}. Nie utrwaliło go także żadne z polskich czy bizantyńskich źródeł kronikarskich ^{[ 9 ]}. Jedyna wzmianka pochodzi ze współczesnej kroniki biskupa niemieckiego Thietmara, który u zarania XI wieku przedstawił kompleksowy pejzaż niemieckiej polityki i stosunków cesarza z sąsiadami, w tym przede wszystkim Słowianami ^{[ 10 ]}. Thietmar wiele miejsca w swej kronice poświęcił Polsce, w głównej mierze współczesnemu mu panowaniu Bolesława Chrobrego. Na lata, w których pisał swoje wielkie dzieło przypadła seria wojen polsko-niemieckich na pograniczu połabskim. Nic dziwnego, że kronikarz saski miał o władcy polskim niezwykle złą opinię i niemal przy każdej okazji starał się go pokazać od jak najgorszej strony — czy to w kontekście barbarzyńskich obyczajów, czy buty lub nieuczciwości. Mimo to, Kronika Thietmara stanowi najważniejsze, bo najpełniejsze i jedyne współczesne źródło narracyjne do czasów Chrobrego. Na samym jej końcu znajduje się opis wyprawy ruskiej polskiego księcia. Ekspedycja ta jest jedną z lepiej znanych inicjatyw Bolesława — informacje o niej zachowało kilka późniejszych źródeł, zarówno polskich jak i ruskich. Thietmar pisał rzecz jasna z perspektywy niemieckiej. Ponieważ w wyprawie brały udział posiłki cesarskie, to jej sukces przypisał swoim rodakom. To od nich zapewne zyskał dokładniejsze wiadomości o przebiegu kampanii, a także o poselstwach wysłanych przez Chrobrego. Przyjmuje się, że polski książę wkrótce po zdobyciu Kijowa zwolnił oddziały posiłkowe, a któryś z członków tych wojsk był informatorem Thietmara. Wśród historyków wątpliwości wzbudziło to, jak szerokie informacje o poselstwach Chrobrego mógł mieć jakiś niemiecki żołdak. Jerzy Strzelczyk przestrzegł, że przekaz Thietmara niekoniecznie jest wiarygodny. Zwrócił on uwagę, że polski władca nie musiał wtajemniczać niemieckich żołnierzy w arkana podejmowanych działań dyplomatycznych ^{[ 11 ]}. Znaczyłoby to, że biskup merseburski mógł w jakimś stopniu samodzielnie wykoncypować informację o poselstwie lub przynajmniej jego treści. Jak sądzę taka dedukcja idzie o wiele za daleko. Niemieckie posiłki stanowiły według tego samego źródła 300 rycerzy. Oprócz nich Bolesław uzyskał wsparcie 500 Węgrów, prawdopodobnie wysłanych przez króla Stefana I na prośbę Henryka. Nie sposób określić, jaką część armii Chrobrego stanowiły te oddziały, ale mogła to być nawet jej jedna trzecia ^{[ 12 ]}. Przy tym jedna trzecia najlepiej uzbrojona i wyszkolona ^{[ 13 ]}. Wydaje się oczywistym, że Bolesław musiał przynajmniej informować o swoich działaniach dowódców sojuszniczego oddziału. W przeciwnym razie nie mógłby raczej liczyć na ich wsparcie. Przy tym wysłanie poselstwa, szczególnie tak butnego, do samego cesarza wschodu było niewątpliwie dobrym krokiem propagandowym. Pokazywało siłę polskiego władcy i mogło budować jego autorytet ^{[ 14 ]}. Nie wykluczałbym, że decyzja o wysłaniu poselstwa została ogłoszona publicznie. Dużo bardziej wątpliwe, by stanowiła ona jakiś rodzaj tajemnicy. Zresztą informacje, które przekazał Thietmar są na tyle skąpe, że należy przyjąć, iż także jego informator nie posiadał ich z pierwszej ręki. To z jednej strony pozwala nam wierzyć, że do poselstwa rzeczywiście doszło i że zawierało ono wspomniany „warunek przyjaźni", z drugiej znacznie utrudnia poznanie dokładnych arkanów polityki Bolesława. Zapewne posłowie ściśle przekazali warunki stawiane przez Bolesława, o których to Thietmar nie miał możliwości się dowiedzieć. Na wiarygodność relacji niemieckiego kronikarza wpływa też fakt, że informacja o poselstwie stawiała Chrobrego w dobrym świetle. Do tego Thietmar mógł dopuścić właściwie tylko z kronikarskiej przyzwoitości, nakazującej trzymać się rzeczywistych faktów.

Bolesław w trybach polityki niemieckiej

Poselstwo wysłane do basileusa wydaje się jakby zwieńczeniem wyprawy kijowskiej, nic więc dziwnego, że badacze starali się łączyć je z przyczynami całej wojny. Według klasycznego poglądu, przeważającego w polskiej historiografii, ekspedycja na Ruś była efektem inicjatywy Chrobrego ^{[ 15 ]}. Miała na celu osadzenie na tronie sprzyjającego Bolesławowi i poślubionego jego córce Świętopełka, co rozciągnęłoby wpływy polskie na Ruś. Zarazem wyprawa miała pozwolić przyłączyć pewne terytoria na wschodnich rubieżach państwa i zdobyć łupy konieczne do utrzymania systemu drużynniczego ^{[ 16 ]}. Posiłki niemieckie uczestniczące w wyprawie miałyby wynikać z przegranej przez Henryka II wojny na pograniczu połabskim i zawartego w 1018 roku pokoju budziszyńskiego.

Odmienną koncepcję przedstawił S. Zakrzewski, a rozwinął A.F. Grabski. Zgodnie z nią, wyprawa ruska mogła w pewnym przynajmniej stopniu wynikać z inicjatywy cesarskiej i być na rękę Henrykowi II. Ruś już od 971 roku była blisko związana militarnie z Bizancjum. Nie był to sojusz w klasycznym znaczeniu, a raczej dwustronna umowa, która w zamian za przywileje handlowe pozwalała władcy bizantyńskiemu werbować rzesze najemników wareskich, których następnie sam utrzymywał, podobnie jak inne wojska zaciężne. Oddziały te odgrywały za czasów Bazylego II rolę kluczową ^{[ 17 ]}: w 986 roku przy ich pomocy stłumione zostało powstanie Bardasa Sklerosa, przez szereg lat uczestniczyły one w walkach przeciw Bułgarii, ich udział militarny potwierdzony jest także podczas wypraw do Syrii i przeciw Chazarom. O wadze, jaką Bazyli II przywiązywał do tych oddziałów świadczy sposób podziału zdobyczy wojennych. Ze słynnego skarbu w Ochrydzie połowa łupu trafiła w ręce najemników wareskich, reszta została natomiast rozdzielona pomiędzy wszystkie oddziały bizantyńskie. Podobnie z łupów pochodzących z wyprawy przeciw Chazarom aż trzecią część otrzymali najemnicy ruscy.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Reakcja pogańska w Polsce My Euroazjaty

See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Kamil Janicki Student historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jeden z administratorów polskiej Wikipedii  Private site  Numer GG: 4811914  Number of texts in service: 4  Show other texts of this author  Newest author's article: Pierwsze Damy, żony, kobiety. Zapomniane bohaterki II RP