Warto też zwrócić uwagę na istotny argument, który jak się zdaje uszedł uwadze Salamona. Jak sam ten badacz stwierdził, między Henrykiem II i Stefanem węgierskim stosunki były dobre, a nawet dochodziło do współpracy militarnej ^{[ 66 ]}. Wydaje się w związku z tym, że bardziej prawdopodobne byłoby, gdyby to Henryk II, a nie Bolesław Chrobry, próbował wykorzystać Stefana węgierskiego przeciw Bizancjum. Tak samo dla Stefana manifestacja sojuszu z cesarzem niemieckim byłaby chyba znacznie lepszym argumentem przeciw Bazylemu, niż wskazanie na związki z nieznanym i odległym władztwem słowiańskiego księcia.

Nie bez znaczenia jest także analiza interesów polskich. Zdaniem Salamona dla Polski obie opcje: z Węgrami przeciw Bizancjum lub z cesarstwem przeciw Węgrom, były opłacalne ^{[ 67 ]}. Nie sposób zgodzić się z tym stwierdzeniem. Po pierwsze wspólny najazd na ziemie cesarstwa nie mógł przynieść Bolesławowi większych korzyści. Gdyby do niego doszło, a zapewne taką perspektywę uwzględnia Salamon, celem ekspedycji byłyby ziemie serbskie lub bułgarskie. Tereny te, co słusznie podkreśla w swoim opracowaniu historii politycznej cesarstwa M. Angold ^{[ 68 ]}, już w czasie wojen bułgarsko-bizantyńskich nie przynosiły większych łupów. Uniemożliwiał to niski stan gospodarki i naturalnego bogactwa ziem bałkańskich. Tym bardziej zysków nie przyniosłaby wyprawa na tereny zdewastowane długoletnią wojną. Podkreślmy ponownie, raz już wspominaną tezę Zakrzewskiego ^{[ 69 ]}, z którą zresztą zgadza się większość historyków ^{[ 70 ]}. Wyprawy Bolesława miały na celu m.in. utrzymanie drużyny, a to wymagało najeżdżania możliwie bogatych terytoriów. Ekspedycja w odległy o przeszło 300 km od granic Polski, do tego ubogi rejon, nie przedstawiałaby raczej dla polańskiego władcy większego sensu. Czym innym byłby wspólny z Bizancjum sojusz przeciw Węgrom, który niewątpliwie mógłby interesować Bolesława. Tyle tylko, że źródła nie wskazują w żaden sposób na próbę jego nawiązania, a jak już wspomniałem powyżej, sytuacja Bizancjum raczej wykluczała dalszą ekspansję na północ bezpośrednio po podboju Bułgarii.

Podsumowując, hipoteza Salamona jest wprawdzie ciekawa i nie można jej odrzucić, wydaje się jednak, że więcej argumentów przemawia przeciw niej, niż za nią. Zarówno stan stosunków polsko-węgierskich, węgiersko-bizantyńskich, jak i węgiersko-niemieckich, zaproponowaną przez krakowskiego bizantynistę konstelację polityczną czyni mało prawdopodobną.

Może jednak megalomania?

Maciej Salamon przyjął a priori, że poselstwo Bolesława nie wynikało z jego megalomanii bądź przeceniania swojej wartości ^{[ 71 ]}. Ja sądzę nad stwierdzeniem tym należałoby się głębiej zastanowić. Jest ono, jak się zdaje, przykładem częstego w historiografii niedostrzegania faktu, że również wielcy władcy byli jedynie ludźmi — wraz z wadami charakteru i słabościami. Tendencja ta wynika z tego, że dla okresu wczesnego średniowiecza bardzo niewiele mamy źródeł dotykających kwestii charakteru władców. Przeważają tendencyjne utwory, zakrawające na panegiryki bądź krytykanckie źródła obce. W oparciu tak o pierwsze, jak i drugie niezwykle ciężko przeanalizować osobowość książąt w rodzaju Bolesława Chrobrego, choć oczywiście próby takie podejmowano ^{[ 72 ]}. W interesującym nas przypadku, jak sądzę, sporo wskazuje, że Bolesław był człowiekiem dumnym, nieustępliwym i przekonanym o swojej wartości. Wystarczy wspomnieć fakt odmowy złożenia hołdu z Czech ^{[ 73 ]}, czy porywczej reakcji na obrazę ze strony ruskiego woja podczas bitwy nad Bugiem ^{[ 74 ]}. Nie wykluczałbym, że po tak świetnym zwycięstwie jak zdobycie Kijowa, Bolesław czuł się na tyle pewnie, by wysłać butne poselstwo do cesarza wschodu, nie przeanalizowawszy swoich rzeczywistych możliwości. Poselstwa takie, jak już wspomniałem na samym początku niniejszej pracy, mogło być też wymierzone w budowę autorytetu władzy. Również Salamon zauważył, że pośród zysków, jakie mogła Bolesławowi przynieść przyjaźń Bazylego znajdował się wzrost jego autorytetu ^{[ 75 ]}. Uważam, że twierdzenie to można posunąć nawet dalej. Chyba już samo wysłanie poselstwa tego rodzaju mogło wpłynąć na posłuch i szacunek, jakim książę cieszył się wśród swoich wojów i poddanych.

Spróbujmy podsumować powyższy wywód. Po przeanalizowaniu zarówno starszych prac Zakrzewskiego i Grabskiego, jak i artykułu Macieja Salamona, skłaniałbym się do uznania w szerszym stopniu tez drugiego z badaczy. Wydaje się, że Bolesław mógł rzeczywiście po części działać we współpracy z Henrykiem. Dla niego samego wyprawa miała przynieść oczywiste i już wymienione zyski — osadzenie sprzyjającego kniazia na kijowskim stolcu, cenne łupy i zyski terytorialne. Henryk mógł natomiast liczyć przynajmniej na destabilizację Rusi i ograniczenie wsparcia Waregów dla Bizancjum. Twierdzenie to jak sądzę nie jest tak bardzo pozbawione podstaw, jak starał się wykazać Salamon. Walki wewnętrzne na Rusi angażowały również najemników wareskich, czego dowody przynosi analiza składu wojsk Jarosława Mądrego ^{[ 76 ]}. Dalsze starcia mogły dawać cesarzowi nadzieję, że nordyccy żołdacy w większym stopniu będą zainteresowani udziałem w wojnie domowej na Rusi, niż wyprawą do odległego Bizancjum. Dodać należy, co już zresztą zasygnalizowałem, że dla Henryka interwencja ta przynosiła więcej potencjalnych korzyści niż strat. Szczególnie, jeśli uwzględnić jego niewielki udział militarny w niej. Być może sam cesarz zasugerował wysłanie odpowiedniego poselstwa do Bazylego i rzeczywiście zawierało ono jakiegoś rodzaju groźbę, warunkującą zmianę polityki włoskiej Bazylego. Taka petycja, nawet jeśli nie była podparta zbyt silnymi argumentami, mogła zaniepokoić basileusa. Hipoteza Salamona, jakoby Bolesław występował w imieniu sojuszu polsko-węgierskiego nie wydaje się prawdopodobna, choć może poselstwo miało pokazywać siłę szerszej koalicji polsko-węgiersko-niemiecko-ruskiej, w której Węgrzy odgrywali raczej rolę sojuszników cesarza niż Bolesława Chrobrego.

Skutki poselstwa. Czy nawiązano wzajemnie relacje?

A.F. Grabski skwitował swoją analizę kontaktów polsko-bizantyńskich stwierdzeniem, że „wszystko, jak się wydaje, spaliło na panewce, przede wszystkim chyba w związku ze zmianą sytuacji politycznej na Rusi" ^{[ 77 ]}. Rzeczywiście wyprawa kijowska Bolesława nie przyniosła długofalowych efektów. Już po kilku miesiącach Chrobry wycofał się do Polski, prawdopodobnie ze względu na powstanie ludowe i zaogniającą się sytuację na Rusi ^{[ 78 ]}. Wkrótce upadły także rządy Świętopełka, jak się zdaje od któregoś momentu skłóconego z polskim księciem. Analiza chronologii wskazuje, że jeśli poselstwo miało bronić niemieckich interesów, to było ono znacznie spóźnione. A.F. Grabski wykazał, że z Kijowa wyruszyło między połową sierpnia, a połową października ^{[ 79 ]}. Do Konstantynopola najwcześniej dotrzeć mogło w drugiej połowie października ^{[ 80 ]}, czyli jak się zdaje już po bitwie pod Cannae, w której Bizantyńczycy zmietli siły włoskiej rebelii Melesa. Jeśli poselstwo miało więc zapobiec takiemu rozwojowi wypadków, to siłą rzeczy w żaden sposób nie mogło wywiązać się ze swojego zadania. Natomiast wydaje się prawdopodobnym, że nie zostało ono zignorowane, choć źródła milczą na ten temat. Zakrzewski był przekonany, że Bazyli niewątpliwie z uwagą słuchał posłów od Lachów ^{[ 81 ]}. Badacz ten, jak już wspomniałem uprzednio, podkreślał rolę sojuszu polsko-pieczyńskiego i fakt słabej pozycji Bolesława na Rusi nie miał dla niego większego znaczenia. Podobnie jak później Grabski ^{[ 82 ]}, zwrócił on także uwagę na występowanie na terenach polskich wyznania prawosławnego, co miało rzekomo zachęcać księcia Polan do kontaktów ze stolicą patriarszą wschodu. Twierdzenie to dzisiaj nie może już być traktowane nazbyt poważnie, szczególnie po badaniach Gerarda Labudy, które wykazały nikły stopień dyfuzji kultury bizantyńskiej na tereny Polski oraz nieprawdopodobieństwo istnienia słowiańskiej bądź greckiej organizacji kościelnej nad Wisłą ^{[ 83 ]}. Grabski, dla którego poselstwo reprezentowało Bolesława jako protektora Rusi, przyjmował, że mogło zostać ono kompletnie zignorowane ^{[ 84 ]}. Do innych wniosków doszedł Salamon, opierając się przy tym na odmiennych niż Zakrzewski przesłankach ^{[ 85 ]}. Badacz ten podkreślił istnienie śladów bądź kontaktów, bądź przenikania kultury greckiej na tereny Polski. Mowa tu przede wszystkim o znaleziskach archeologicznych z terenu Ostrowa Lednickiego, źródłowo potwierdzonej znajomości greki przez Mieszka II ^{[ 86 ]} oraz przybyciu wraz z Bolesławem Chrobrym do Polski Anastazego Korsunianina ^{[ 87 ]}. Przyjrzyjmy się kolejno tym argumentom.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Reakcja pogańska w Polsce My Euroazjaty

See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Kamil Janicki Student historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jeden z administratorów polskiej Wikipedii  Private site  Numer GG: 4811914  Number of texts in service: 4  Show other texts of this author  Newest author's article: Pierwsze Damy, żony, kobiety. Zapomniane bohaterki II RP