Dla religijności typu ludowego charakterystyczny jest mistycyzm. Według autorki tekstu Mistyka typu ludowego… , jest on czymś powszechnym, bo doświadczenie mistyczne organizuje życie mieszkańców wsi, ponieważ obecne jest i ujawnia się w wielu jego aspektach. Kobiety, które doświadczeniami mistycznymi nie mogą się poszczycić, czują się pominięte. ^{[ 41 ]} Nie można ukryć faktu, że „przedwojenne pokolenia chłopów uważały ziemię i pracę na roli za najwyższą wartość. Postawa taka, wynikająca ze struktury ekonomicznej wsi polskiej, wyznaczała dokładnie rolę kobiety. Podporządkowując ją bezwzględnie "reżimowi gospodarki", czyniąc z niej element produkcji". ^{[ 42 ]}

To właśnie dla tych kobiet partnerką w codziennym życiu staje się Maria - Matka Boga. Jest ich duchową przewodniczką, opiekunką i przyjaciółką. M. Bierca pisze, że Maryja „przyczynia się do pogłębienia ich wiary, (...) pomaga wyznawczyniom odnaleźć się w świecie, zadbać o otaczającą je rzeczywistość. Ta solidarność z Matką Bożą to przejaw budowania feminizmu wokół pobożności maryjnej". ^{[ 43 ]}

Jeżeli pojawiają się feministyczne nastroje, rośnie bunt. Uległe kobiety, drżące z obaw zarówno „przed bezdzietnością jak i przed brakiem męskiego potomstwa" ^{[ 44 ]} zaczynają zmieniać się w kobiety pełne energii i obdarzone dużym temperamentem. Charewiczowa pisze, że obok „cichych i łagodnych trusi" w dawnej Polsce wiele było kobiet, które jeździły na koniach po męsku, piły po męsku i nie cofały się przed zabijaniem ludzi własną ręką. ^{[ 45 ]}

Dla kultury typu ludowego charakterystyczny jest także obraz zielarki, wiedźmy i czarownicy. „(...) pierwsze próby poznania przyrody (...) idące głównie w kierunku zielarstwa, ściągały na kobietę zarzut czarownictwa, łączności ze złem duchem i wykorzystywanie wiedzy leczniczej na niekorzyść bliźnich. Czarownica, wieszczyca, striga, hexa ( z niem. Die Hexe — czarownica — przyp. K.P), to we wszystkich wyznaniach i światopoglądach przede wszystkim kobieta". ^{[ 46 ]}

Dość ciekawy obraz kobiety w kulturze ludowej wyłania się z ludowych anegdot i opowiadań. Tego rodzaju źródła bywają niekiedy jak najbliższe prawdy. W tym momencie posłużę się dość interesującym cytatem: „ Możemy sadzić, że według ludowej tradycji złość i kłótliwość leżały w kobiecej naturze, bowiem w analizowanych tekstach (są to opowiadania komiczne — przyp. K.P.) małżeńskie scysje rzadko mają tak konkretną motywację (...) na ogół żony wymyślają (a także biją!) bez przyczyny lub też dlatego, że mąż jest: stary, brzydki, chorowity, leniwy i chciałyby zamienić go na kogoś bardziej im odpowiadającego. (...) Niewiasty są równie złośliwe, co niewierne i wiarołomne. W humoreskach zdradzają swoich mężów z parobkami, księżmi, organistami, panami, sąsiadami. Robią to przy tym tak sprytnie, że mężowie niczego nie podejrzewają i jeśli w ogóle dowiadują się o swym "rywalu", to jedynie przypadkiem. (...) Kłamstwem są też kobiece zapewnienia o miłości. Możemy się o tym przekonać na podstawie anegdot, w których żona, mimo wcześniejszych próśb małżonka, wyjawia rzekomej śmierci (...) jego kryjówkę". ^{[ 47 ]}

Oczywiście niektóre opowiadania fałszują prawdziwy obraz kobiety. Gadulstwo kobiet i ich kłótliwość bardzo często były ośmieszane i krytykowane. „Kobiecy upór, kobieca wymowność, kobiece gadulstwo znajdują w przysłowiach ostre napiętnowanie: "kobiecie sekret wierzchem głowy wyłazi", „wół rogami a baba językiem kole". ^{[ 48 ]}

Swoje rozważania dotyczące kobiety w kulturze typu ludowego rozpoczęłam od ukazania jej ambiwalencji. Zwróciłam uwagę na jej fizyczność, z której wynika z kolei nieczystość. Z tą zaś wiążą się ściśle określone sposoby zachowania wobec „nieczystej kobiety". Pokazałam, jak ważna była dla ludu wiejskiego religia. Kobiety utożsamiały się z Maryją i głównie do niej kierowały swoje modlitwy. Od ukazania nieczystości kobiety, tabu, jakie zostało na nią nałożone, poprzez liczne nakazy i zakazy, jakim płeć piękna podlega doszłam do buntu i próby zmiany sytuacji społecznej i rodzinnej, w jakiej kobiety tkwiły od lat.

Jak słusznie zauważa Aldona Ossowska „status związany z płcią ma swoje uzasadnienie biologiczne, z którym łączy się wiele treści kulturowych i wynikających z nich obyczajów, zaleceń, oczekiwań i zakazów. Analiza interakcji w rodzinie oraz indywidualnych sytuacji wskazuje wielokrotnie na symetrię relacji, zwłaszcza w odniesieniu do płaszczyzny mąż — żona, podczas gdy w społeczeństwie istniały ciągłe przesłanki asymetrii relacji mężczyzna — kobieta. Odmienność ról społecznych, wynikająca nie tylko z przesłanek biologicznych, nie daje jednak uzasadnienia dla stopnia zróżnicowania statusu kobiety i mężczyzny". ^{[ 49 ]}

Barbara Tryfan kwestię kobiet i kwestię kobiecości, pojmowanej ogólnie, oddziela od siebie w zasadniczy sposób. Tłumaczy to w następujący sposób. Pisze: „Podczas gdy w odniesieniu do kobiet miejskich problem dotyczy emancypacji w dziedzinie równouprawnienia zawodowego i intelektualnego, dla kobiet wiejskich oznacza jeszcze wcale nie sporadycznie walkę o przełamywanie tradycyjnych barier uprzedzeń i norm, dążenie do wydobycia się niekiedy z feudalnych wprost układów zależności". ^{[ 50 ]}

BIBLIOGRAFIA

• Bakke M., Ciało otwarte. Filozoficzne reinterpretacje kulturowych wizji cielesności,Poznań 2000
• Biegeleisen HMatka i dziecko, Lwów
• Bierca M., Mistyka typu ludowego. Kobieca pobożność maryjna w świetle teologii feministycznej (W:) Kobiety i religie, pod red. Katarzyny Leszczyńskiej i Agnieszki Kościeńskiej, Kraków 2006
• Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI — XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998
• Bystrń J.S.,Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka, Kraków 1935
• Charewiczowa Ł., Kobieta w dawnej Polsce. Od okresu rozbiorów, Poznań 2002
• Ciszewski S., Ognisko, Kraków 1903
• Czarnowski S.,Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego (w:) Dzieła, t. 1, 1956
• Dargiewicz L., Kobieta w ludowych opowiadaniach komicznych (w:) „Literatura ludowa", nr 6, 2002
• Ehrenreich B., Rytuały krwi. Namiętność do wojny. Geneza i historia, Białystok 1997
• Elliade M., Traktat o historii religii, Warszawa 1966
• Gilmore D.D., Mizoginia, czyli męska choroba, Kraków 2003
• Kozakiewicz M.,Kobieto, ty wieczna istoto, Warszawa 1988
• Krzywicki L., Baba jako wróżba nieszczęścia, Wisła, 1989, t.3
• Kuchowicz Z., Postawa wobec kobiet w kulturze szlacheckiej polskiego baroku (w:) Kobieta w kulturze i społeczeństwie, pod red. B. Jedynak, t.1, Lublin 1990
• Michera W., Kobieta — wąż. O feminizacji zła (w:) Kobiety i religie, pod. red. Katarzyny Leszczyńskiej i Agnieszki Kościeńskiej, Kraków 2006
• Ossowska A., Rola małżeńska i macierzyńska kobiety w pogladach moralistów I wieku — Diona Chryzostoma, Plutarcha i Pliniusza Młodszego, (w:) Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w starożytności i średniowieczu, pod red. Juliusza Jundziłła, Bydgoszcz 1999
• Staroweyski M., Kobieta w starożytności chrześcijańskiej (w:) Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy, pod. Red. Antoniego Gasiora, Poznań 1995
• Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa 1986
• Tomiccy J.R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1985
• Tryfan B., Pozycja społeczna kobiety wiejskiej. Studium badawcze na przykładzie rejonu płockiego, Warszawa 1968
• Zadrożyńska A., Powtarzać czas początku. O polskiej tradycji obrzędów, cz.2, Warszawa 1988

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Bóg nie lubi kobiet Kobieta w hinduizmie

Comment on this article..   See comments (7)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Katarzyna Płóciennik Ur. 1983. Absolwentka etnologii i antropologii kulturowej w Łodzi, a także dziennikarstwa w Radomiu. Poza tym studiuje również dziennikarstwo w Radomiu. Pracuje w lokalnym tygodniku woj. świętokrzyskiego (miasto Końskie, niedaleko Kielc). Współpracuje z pismem antropologicznym "Gadki z Chatki", z magazynem studenckim "Slajd" i pismem artystyczno-kulturalnym DEDAL w Kielcach. Mieszka w Łodzi. Jej pasją są również podróże i fotografia.  Numer GG: 11480847  Number of texts in service: 11  Show other texts of this author  Newest author's article: Sztuka szczęścia – czyli dlaczego lubimy kicz?