Termin „tantra" wywodzi się od sanskryckiego „tan" i oznacza „rozciąganie". Pojęcie to odnosi się głównie do ciągłości "istotnej, podstawowej, niezniszczalnej świadomości, stanowiącej zasadniczą kategorię ontologiczną tego systemu" ^{[ 1 ]}. Tantry nie należy traktować jako odrębnego nurtu hinduizmu czy buddyzmu, lecz jako kompendium specyficznych idei i praktyk obecnych we wszystkich niemal tradycjach, w tym: śiwaickiej, wisznuickiej oraz buddyjskiej ^{[ 2 ]}.

Tantryzm pojawił się w okresie powedyjskim, kiedy myśl filozoficzno-religijna stopniowo odstępowała od dominacji braminów i rytuałów. Ważnym rysem tego nurtu była egalitarność, która przewidywała zbawienie i szczęście dla każdego wyznawcy, żyjącego według dyscypliny i rytuału ^{[ 3 ]}.

Dla samych tantryków natomiast, tantra daje moc bezpośredniego wyzwolenia z samsary ^{[ 4 ]}, za pomocą odpowiedniej wiedzy i rytuału. To, co stanowi cel tantryka, to wielowymiarowa transformacja, szczególnie zaś pożądana jest transformacja duchowa ^{[ 5 ]}.

Początków tantry większość badaczy upatruje w V wieku. Natomiast w przypadku buddyzmu, tradycja podaje, że tantra miała być wprowadzona w II w. przez Nagardżunę ^{[ 6 ]} i w IV przez Asangę ^{[ 7 ]}.

Ze względu na obszerność tematu, niniejsza praca stanowi tylko wprowadzenie w najważniejsze i najbardziej charakterystyczne założenia tantry. Przyjrzyjmy się zatem zagadnieniom, które stanowią jej kwintesencję.

Praktyki tantryczne pojawiły się w okresie, kiedy transformacji podlegać zaczął paradygmat dotychczasowej religijności. Nowe ruchy religijne miały niebramiński charakter, a ich pierwszorzędnym celem było stworzenie systemu rytualnego i etycznego, który umożliwiłby uzyskanie zbawienia bez względu na pochodzenie i status społeczny. Jednak kluczową kwestią było poddanie się odpowiednim rytuałom wtajemniczenia i przejścia specyficznych inicjacji (diksza) ^{[ 8 ]}.

Zasadniczym założeniem tantry jest koncepcja, która mówi, że wszelki byt powstaje z połączenia pierwiastka żeńskiego i męskiego. Pierwiastek męski to nasienie, umysł i bierność, w stosunku do aktywnej i płodnej siły tkwiącej w pierwiastku żeńskim ^{[ 9 ]}. Bez udziału sprawczej mocy Bogini, nie jest możliwa manifestacja żadnej z form świata. To, co wyróżnia tantrę od ortodoksyjnego nauczania to swoiste „odwrócenie ładu". Mam tutaj na myśli przesłanie, które głosi, że motywy prowadzące zwykłego człowieka ku zatraceniu, tantrykowi pomagają w osiągnięciu zbawienia ^{[ 10 ]}. Zatem, nie jest obowiązkiem tantryka przestrzeganie nauk braminów, mało tego – należy wykraczać poza nie, poprzez odwrócenie tych zasad, które dla klasyków myśli hinduskiej są fundamentalne. Najbardziej adekwatnym przykładem tej zależności jest „kult zmysłów", skąd pochodzi rytualne picie alkoholu, akty seksualne, czy nieprzestrzeganie reguł czystości. Specyficzną cechą tantry jest także obietnica wyzwolenia już w tym wcieleniu, dostępnego dzięki odpowiednim środkom i technikom ^{[ 11 ]}.

Aby praktyki były efektywne, adept musi przejść długą drogę przygotowań i inicjacji pod okiem guru ^{[ 12 ]}. Tylko wiedza przekazana przez niego ma rację bytu i tylko taka może doprowadzić do wyzwolenia. To właśnie guru, podczas rytuału inicjacji przekazuje adeptowi indywidualną mantrę, dzięki której otrzymuje możliwość i zdolność wglądu w naturę rzeczywistości. Podczas inicjacji adept zostaje wprowadzony do społeczności religijnej, poprzez przekazanie zestawu praktyk, dzięki którym może osiągnąć zbawienie ^{[ 13 ]}.

Centralnym elementem tantryzmu stał się rytuał, doceniany ze względu na moc transformacji, jaką posiada. U podstaw tantrycznej filozofii rytuału leży idea ekwiwalencji symbolicznej, zgodnie z którą każda substancja czy relacja może być uobecniona ^{[ 14 ]}. Składniki tych praktyk tworzą swoisty system materialnych odpowiedników rzeczywistości transcendentnej. Stosowanym w rytuale formułom czy gestom odpowiadają poszczególne aspekty bóstwa i Absolutu ^{[ 15 ]}. Charakterystycznym rysem tantrycznych praktyk jest symbolika żeńsko-męska, a co za tym idzie – liczne odwołania seksualne.

Rytualne praktyki o seksualnym zabarwieniu znane już są od czasów wedyjskich, aczkolwiek wówczas pełniły funkcję hierogamicznego przedstawienia ^{[ 16 ]} i służyły zapewnieniu płodności ^{[ 17 ]}.

Odmienny sens erotycznego rytuału odnajdujemy w nurtach tantryzmu, w których akt zespolenia postrzegany jest jako sposób odtworzenia aktu kreacji. Do najbardziej znanych rytuałów tantrycznych, korzystających i transformujących cielesność człowieka należy tzw. pańcatattwa – rytuał „5 pierwiastków". Praktyka ta polega na ceremonii „nieczystych" substancji, których nazwa rozpoczyna się od litery "m". Są to: mamsa – spożywanie mięsa, matsya – spożywanie ryby, madya – spożywanie alkoholu, mudra – spożywanie ziarna, majthuna – stosunek seksualny ^{[ 18 ]}.

Rytuał ten jest niezwykle złożony, a przy tym tajemniczy, bo dostępny tylko dla wybrańców. Aby ceremonia miała swój sens i była efektywna, należy się do niej odpowiednio przygotować. Adept zobowiązany jest do prowadzenia stosownego trybu życia i oddawania się zalecanym praktykom (sadhana) ^{[ 19 ]}. Odnosi się to do całego spektrum zachowań, przestrzegania pewnych reguł i zwyczajów.

Tantryzm oferuje szereg narzędzi wspomagających integrację z bóstwem, przy użyciu których tantryk oswaja i sakralizuje świat, nadając sens każdemu aspektowi życia ^{[ 20 ]}. Najważniejsza jednak jest świadomość jedności wszystkich rzeczy. Dzięki temu kontakt z zakazanymi substancjami może być przemieniony w czynność uświęcającą. Praktyki te należy rozumieć jako formę przełamywania konwencji ^{[ 21 ]}.

Ze względu na sposób stosowania powyższych substancji wyróżnia się: wamaćarę („ścieżka Lewej Ręki") oraz dakszinaćarę („ścieżka Prawej Ręki"). Pierwszy z nurtów wykorzystuje technikę rzeczywistego używania i interpretowania sakramentów tantrycznych, natomiast szkoła druga, odwołuje się do substytutów tych sakramentów np.: zamiast wina tantrycy stosują sok grejpfrutowy, a zamiast realnego aktu seksualnego – jego wizualizację ^{[ 22 ]}.

W tantryzmie, wstępnym warunkiem, koniecznym do zrealizowania majthuny jest przekonanie, iż naga kobieta w swoim mistycyzmie i potędze stanowi integralną część kosmicznego misterium. W rytuale tym kobieta staje się Śakti, a mężczyzna Śiwą, natomiast jednoczący ich akt seksualny przemienia parę – w parę boską. Tak mówi Pańczakrama ^{[ 23 ]}, a ogólnie rzecz biorąc, tantryzm lubuje się w zdeprawowanych kobietach. Tendencję tę można poczytać jako reakcję przeciwko bramińskiej ideologii kast oraz wyraz tantrycznej idei integrującej dwa opozycyjne bieguny. Praktykom tym przyświeca idea jednoczesnego unieruchomienia oddechu, myśli i nasienia. Celem tych ćwiczeń jest zahamowanie procesów biologicznych i psychomentalnych, co pozwoli adeptowi przekroczyć kondycję ludzką ^{[ 24 ]}. Gdyby próba zatrzymania nasienia nie powiodła się – tantryk stałby się zwykłym śmiertelnikiem i rozpustnikiem. Tantrycy wierzą, że zatrzymanie owych zjawisk fizjologicznych, zagwarantuje im nieśmiertelność ^{[ 25 ]}.

Rzeczywistość absolutną dla tantryków stanowi połączenie w stan zupełnej jedności wszelkiej biegunowości. Owa biegunowość jest właśnie przyczyną stworzenia, czyli rozdzielenia zasad męskiej i żeńskiej ^{[ 26 ]}.

Ponadto, w praktykach tantrycznych istotne miejsce zajmuje ikonografia, symbolizująca religijny świat, który należy rytualnie wizualizować. Wizualizacja ta polega na wewnętrznym odtworzeniu obrazu boskiego. W późniejszych etapach natomiast możliwa jest identyfikacja z bóstwem ^{[ 27 ]}.

Narzędziami rytualnymi, którymi posługują się tantrycy są mantry „dźwięki mistyczne" oraz ich odmiana – dharani. Mantry są „dźwiękami mistycznymi", wyrazem działania kosmicznej siły stwórczej Absolutu. Uznaje się je za dźwiękową formę bóstwa, przez którą objawiają się moce Boga. Wśród wyznawców hinduizmu, mantra jest boskim dźwiękiem, posiadającym moc twórczą, natomiast w buddyzmie akcent kładzie się na jej pustą naturę ^{[ 28 ]}. Z drugiej strony, w hinduizmie mantra sama z siebie posiada moc, zaś w przypadku mantry buddyjskiej, zyskuje ona ową moc za sprawą recytacji. Posługiwanie się tym tajemnym słownictwem ma również na celu powtórne odkrycie języka, w wyniku przewartościowania normalnego, codziennego doświadczenia, aby osiągnąć stan pierwotnej świadomości i pełni, poprzedzającej powstanie języka i świadomości czasu. Recytując mantrę człowiek przywłaszcza sobie istotę ontologiczną bóstwa ^{[ 29 ]}.

Praktykujący wierzą, że mantry posiadają siłę oczyszczającą od splamień i zanieczyszczeń materialnych. Niejednokrotnie, mantry składają się z niezrozumiałych dźwięków i nie mają żadnego sensu. Specyficznym rodzajem mantry jest dharani – jest ona dłuższa od mantry, ale w przeciwieństwie do niej zawsze posiada znaczenie. Stanowi wyraz stanu mentalnego, który jest niemożliwy do werbalizacji ^{[ 30 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kobieta w hinduizmie Konfucjanizm

See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word