Kolejnym ważnym elementem tantry jest celebrowanie mandali. Mandala dosłownie oznacza „krąg", i „koło” – „Jest to rysunek dość złożony, obejmujący krąg zewnętrzny i jedno lub kilka koncentrycznych kół, które zamykają kwadrat podzielony na 4 trójkąty: wewnątrz każdego z tych trójkątów, a także w centrum mandali znajdują się koła zawierające obrazy bóstw albo ich symbole. Ten schemat ikonograficzny poddaje się niezliczonym odmianom: jedne mandale mają wygląd labiryntu, inne pałacu z murami obronnymi, wieżami, ogrodami (...)" ^{[ 31 ]}.

Mandala jest narzędziem stosowanym w rytuale i medytacji. Wchodząc w mandaliczną przestrzeń, praktykujący doświadcza stopniowej transformacji nieświadomości w świadomość. Mandala symbolizuje święty wymiar czasu i przestrzeni. Przedstawienia mitologicznych bóstw i postaci w środku mandali stanowią reprezentacje określonych stanów mentalnych, a sama struktura mandali wyznacza drogę do centrum, które oznacza osiągnięcie integracji indywidualnego „ja" z najwyższą rzeczywistością. Natomiast w medytacji mandala pomaga w wizualizacji symboli – we własnym ciele ^{[ 32 ]}.

W praktykach trantrycznych, nieocenioną rolę pełni ciało. Reprezentuje ono kosmos i cały panteon bóstw, toteż odgrywa kluczową rolę w drodze do wyzwolenia. Tantrycy muszą praktykować medytację i ćwiczenia jogiczne, w celu utrzymania kondycji fizycznej ^{[ 33 ]}. Ciało człowieka bowiem stanowi swoisty instrument, który poprzez odpowiednie zabiegi pomaga w dostąpieniu Absolutu. Jedną z fundamentalnych koncepcji tantrycznych jest tożsamość ludzkiego ciała z wszechświatem na zasadzie jedności mikrokosmosu z makrokosmosem.

Generalnie rzecz ujmując, fizjologia tantryczna wyróżnia ciało fizyczne i subtelne – odpowiednik ciała boskiego. Specyficznymi konstruktami tej fizjologii są kanały, przez które przechodzi energia – nadi oraz centra, w których skupia się energia kosmiczna i boska – czakramy. Najważniejsze z nadi to: ida, pingala i suszumna. Mówi się, że wszystkie z nich istnieją tylko na poziomie symbolicznym – w świadomości jogina ^{[ 34 ]}. Ida – biegnie do lewej dziurki nosa, pingala – do prawej, a suszumna prowadzi do najistotniejszej czakry – sahasrary ^{[ 35 ]}.

Celem praktyk jest skierowanie energii do suszumny, aby osiągnąć stan czystej świadomości. Uważa się, że ida to księżyc, Śiwa i jego nasienie, pingala – słońce, sprawcza moc Śakti oraz, ida przenosi nasienie, a pingala – jajo. Najczęściej spotykane nazwy dla idy i pingali, to odpowiednio – „słońce" i „księżyc" – symbole Śakti i Śiwy ^{[ 36 ]}.

Rytuały tantryczne kładą również nacisk na praktykowanie jogi kundalini (joga wężowa), która dąży do połączenia przeciwstawnych sobie energii: seksualnej i duchowej. Kundalini nazywana jest również „wężową mocą". Jest to boska, kosmiczna moc, która drzemie w ciele każdego człowieka ^{[ 37 ]}. "Joga ta rozwinęła mistyczną fizjologię ciała opisując proces budzenia energii kundalini i jej wznoszenie się przez kolejne centra (czakramy) ^{[ 38 ]}. Kundalini uosabia żeńską energię (śakti), którą należy obudzić i nakierować centralnym kanałem energetycznym (znajdującym się u podstawy kręgosłupa – muladhara) do najwyższego centrum energii – sahasrary (znajduje się na szczycie głowy i stanowi siedzibę Śiwy). Aby pobudzić Kundalini należy wykonywać skomplikowane ćwiczenia jogiczne, które nastawione są na zatrzymanie oddechu. Oprócz tego, częstokroc wykonuje się odpowiednie pozycje ciała, określane mianem asana ^{[ 39 ]} i mudra ^{[ 40 ]}. W ten sposób przeciwstawne sobie pierwiastki jednoczą się.

Na tle rozpatrywanej tantry hinduistycznej, warto wskazać na wyjątkowość tantry buddyjskiej, w kontekście jej erotycznych aspektów. Specyfika tantry buddyjskiej musi być, rzecz jasna, zabarwiona doktryną filozoficzno-religijną samego buddyzmu, gdzie kwestią zasadniczą jest bezpośrednie doświadczenie rzeczywistości. Duży wpływ na późniejszy kształt buddyzmu mają jego początki, tkwiące w skrajnie ascetycznym ruchu śramanów, odrzucających wszystkie przejawy życia materialnego, kondycji ziemskiej, a przede wszystkim – kobiecości ^{[ 41 ]}. Zgodnie z obowiązkiem życia w czystości (bhikkhu), mnichowi nie wolno było odezwać się do kobiety, ani przyjąć czegokolwiek z jej rąk. Kobieta bowiem budziła zbyt wiele namiętności, a zatem była przyczyną cierpienia. Wyzbycie się fałszywych pragnień, stłumienie żądz związanych z seksem, małżeństwem i rodziną było warunkiem koniecznym wyzwolenia się z samsary ^{[ 42 ]}.

Początkowo, zgodnie z ascetyczną doktryną buddyzmu: głównym celem życia ludzkiego powinno być wyzwolenie z cierpienia i osiągnięcie nirwany. Obowiązkiem każdego buddysty było przestrzeganie 5 zakazów: zabijania, kradzieży, kłamstwa, picia napojów upajających i prowadzenie życia nieczystego. Środowisko mnisze natomiast zobowiązane było do respektowania znacznie większej ilości zakazów m.in.: zakazane były wszelkie rozrywki jak tańce, muzyka, teatr, a także obcowanie cielesne ^{[ 43 ]}. Stopniowo jednak buddyzm ulegał ewolucji i przejmował wiele wierzeń ludowych. Konsekwencją tego było pojawienie się tantry.

Już w okresie „Wielkiego Wozu", do panteonu i mitologii buddyjskiej wkroczyły żeńskie bóstwa związane z płodnością i erotyzmem. Jedną z pierwszych takich bogiń była Pradżniaparamita ^{[ 44 ]}, będąca personifikacją cech bodhisattwy. Potem na wzór panteonu hinduistycznego Buddowie i bodhisattwowie otrzymali swoje małżonki kojarzone odtąd jako śakti swoich mężów. Związek taki pojmowano jako seksualny ^{[ 45 ]}.

Jeśli chodzi o teksty tantryczne, ich powstanie datuje się je na okres między IV a X wiekiem. Tradycja tantryczna podaje, iż zostały one objawione mahasiddhom ^{[ 46 ]}przez Buddę, który objawił się im pod postacią energii (Wadżradhara). Źródłem tych objawień jest Pierwotny Budda, który zamanifestował się jako Bóg i Bogini w seksualnym zespoleniu , w „wielkiej błogości" zwanej mahasukhi. Budda nauczając tantr ukazywał się ze swoją małżonką w zespoleniu, dlatego też praktykujący musi ten akt wizualizować ^{[ 47 ]}.

Główna różnica miedzy tantrą buddyjską a hinduską zasadza się na sposobie traktowania rzeczywistości zjawiskowej, jak i tej absolutnej. Zarówno jedną, jak i drugą cechuje niesubstancjalność – pustka ^{[ 48 ]}. W tantrze buddyjskiej podkreśla się, iż świat widziany jest jako zewnętrzna manifestacja wewnętrznego oświecenia, a proces transformacji polega przede wszystkim na przemienieniu substancji takich jak: ignorancja i namiętność w oświeconą świadomość. Natura namiętności nie jest stłumiona i zanegowana, ale jest zbierana i transformowana przez tantryka. Tantrycy buddyjscy zwracają uwagę, iż jednostronne wywyższenie ducha i zaprzeczenie ciała – jak dzieje się w ortodoksyjnych nurtach – w ostateczności prowadzi do autodestrukcji, ponieważ negujemy pewną część naszej istoty ^{[ 49 ]}.

Kolejnym, istotnym aspektem różnicy między omawianymi rodzajami tantr jest sposób postrzegania żeńskich i męskich mocy, które w hinduizmie oznaczają odpowiednio: aktywność i statyczność, podczas gdy w buddyzmie aspekt żeński związany jest z działaniem i mądrością, a męski z energią. Ponadto, specyficznym rysem buddyzmu tybetańskiego jest ogromny szacunek w stosunku do odmiennej płci ^{[ 50 ]}.

Jednakże, w każdym z tantryzmów, podstawowa zasada sprowadza się do idei, iż zespolenie seksualne między kobietą i mężczyzną polega na przepływie energii i najlepiej, kiedy odbywa się bez wzajemnej stymulacji. Poprzez akt seksualny dokonuje się zrównoważenie biegunowości, a co za tym idzie – zaistnienie więzi i harmonii pomiędzy człowiekiem a światem.

Tantra, zarówno na płaszczyźnie ideologicznej, jak i rytualnej posługuje się symboliką i praktykami seksualnymi, ponieważ są one doskonałym sposobem przekroczenia poczucia dualizmu świata, poprzez doświadczenie dwóch odrębnych i złączonych ciał, w rezultacie stanowiących Jedność. Ta swoista „rozpusta" seksualna tantryków stanowi niejako katharsis od grzesznych skłonności i uczynków ^{[ 51 ]}.

Podsumowując, należy zwrócić uwagę na istotny fakt, iż motyw erotyzmu żeńsko-męskiego na terenie Indii pojawia się od niepamiętnych czasów. Już nawet w sferze mitologicznej zjednoczenie seksualne między bogami jest aktem sakralnym. Natomiast późniejszy akt seksualny jest po prostu powtórzeniem tej świętej czynności.

Bibliografia

• Ł. Trzciński, Tantra Śiwaicka, w: Filozofia Wschodu, pod red. B. Szymańskiej, Kraków 2001
• M. Czerniak – Drożdżowicz, Tantryczne tradycje Indii, w: Hinduizm, „Znak", nr 553, Kraków 1999
• M. Jakubczak, M. Sacha-Piekło, Między wiarą a gnozą. Doświadczenie mistyczne w tradycjach Orientu, Kraków 2003
• Tulku Thondup Rinpocze, Ukryte nauki Tybetu, Kraków 1999
• M. Eliade, Mity, sny i misteria, Warszawa 1999
• Ł. Trzciński, Tantra buddyjska, w: Encyklopedia religii świata, T.1, pod red. W. Żakowskiego, Warszawa 1997
• Padoux A., Tantryzm, w: Encyklopedia religii świata T.1, pod red. W. Żakowskiego, Warszawa 1997
• Kudelska M., Hinduizm, Kraków 2006
• Kudelska M., Hinduizm – jedność w różnorodności, „Znak", nr 533, Kraków 1999
• Jakimowicz – Shah M., Jakimowicz A., Mitologia indyjska, Warszawa 1982
• Giaco, XIV Dalajlama Tenzin, Świat buddyzmu tybetańskiego, Kraków 2002
• Eliade M., Joga: nieśmiertelność i wolność, Warszawa 1984
• Eliade M., Mity, sny i misteria, Warszawa 1999
• D'Onza Chiodo M., Buddyzm, Kraków 2005
• Czerniak – Drożdżowicz M., Tantryczne tradycje Indii, w: „Znak", Hinduizm, nr 553, Kraków 1999
• Basham Arthur L., Indie od początku dziejów do podboju muzułmańskiego, Warszawa 1964
• Brockington J.L., Święta nić hinduizmu: hinduizm w jego ciągłości i różnorodności, Warszawa 1990

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kobieta w hinduizmie Konfucjanizm

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word