Nowela konstytucyjna z 1996 r. ^{[ 63 ]} wzmocniła władzę Prezydenta Republiki. Jego kompetencje, określone głównie w art. 84 i 85 Konstytucji, zaliczyć można do kompetencji ustawodawczych, wykonawczych, elekcyjnych, nadzorczych i kontrolnych. De facto żaden akt prawny lub działanie parlamentu, rządu lub samorządów nie może powstać, jeśli są sprzeczne ze zdaniem Prezydenta. Zwróćmy uwagę na art. 84 pkt 24-26. Prezydent posiada prawo do odesłania ustawy do Izby Reprezentantów (pkt 24). Posiada prawo do uchylania aktów Rządu (pkt 25). Ma prawo do zawieszania decyzji lokalnych rad deputowanych lub miejscowych organów administracyjnych lub wykonawczych (pkt 26). Zgodnie z art. 85 Prezydent wydaje dekrety i rozporządzenia oraz dekrety mające moc ustawy. Wśród innych uprawnień mających wpływ na funkcjonowanie organów państwowych wymienić trzeba powoływanie i odwoływanie np. członków Centralnej Komisji ds. Wyborów, urzędników administracji państwowej, członków Sądu Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, Zarząd Banku Narodowego, Przewodniczącego Komitetu Kontroli Państwowej, kierowników republikańskich organów administracji państwowej, a także oczywiście, premiera i ministrów. Dwuizbowy Parlament posiada charakterystyczne dla władzy ustawodawczej kompetencje (art. 97 i nast. — uchwalanie ustaw, inicjatywa ustawodawcza, kontrola działań rządu, funkcje kreacyjne), ale w praktyce nie korzysta z wielu tych uprawnień, jako że składa się tylko z przedstawicieli obozu prezydenckiego. Art. 90 Konstytucji dumnie stanowi, że Parlament — Zgromadzenie Narodowe jest organem przedstawicielskim i prawodawczym Republiki Białoruś. Władzę wykonawczą – zgodnie z art. 106 – sprawuje Rząd – Rada Ministrów. Prowadzi ogólną i bieżącą politykę. Władzę sądowniczą sprawują sądy (art. 109), a według art. 110 „sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom”, co również w związku z naciskami władzy może być iluzją. Kontroli konstytucyjności aktów prawnych dokonuje Sąd Konstytucyjny (art. 116). Akty takie (np. dekrety, ustawy) tracą moc w wyniku orzeczenia Sądu. Na wniosek Prezydenta może Sąd orzec o fakcie systematycznego albo poważnego naruszania Konstytucji przez parlament (wówczas prezydent może rozwiązać parlament – zob. art. 94). Lokalne rady deputowanych wybierane są przez obywateli (art. 118), ale już kierowników lokalnych organów administracyjnych i wykonawczych mianuje Prezydent (art. 119). Istotne jest usytuowanie prokuratury, która wedle art. 125 sprawuje nadzór nad ścisłym i jednolitym wykonywaniem ustaw, dekretów i innych aktów prawnych przez organy i jednostki państwowe, przedsiębiorstwa czy obywateli. Co do hierarchii aktów prawnych, to kwestię tę normuje art. 137, określając konstytucję jako najwyższe prawo i ustanawiając nadrzędność dekretów nad ustawami. Tryb zmiany Konstytucji jest dość trudny do zastosowania w praktyce, a zmiany dotyczące podstaw ustroju, praw i wolności, parlamentu i obowiązywania konstytucji dokonać można tylko w drodze referendum republikańskiego, którego zwołanie jest wszak prerogatywą prezydencką.

Rola prezydenta Łukaszenki w państwie nie jest li tylko pochodną zapisów prawnych czy konstytucji, ale wynika z niepisanego prawa, faktycznych relacji politycznych i realizacji idei hegemona w praktyce. Prawo pisane, państwowe nie determinuje zatem tylko i wyłącznie pozycji Łukaszenki, która, niewątpliwie, ma głównie źródło w realnej konceptualizacji idei hegemona poprzez wykreowany i rozbudowany system władzy. Łukaszenko stworzył system strachu, terroru i różnego rodzaju zależności. Ograniczeniami praktycznymi jego władzy są zależności od gospodarki rosyjskiej, związek z Federacją Rosyjską (ZbiR) i pozycja polityczna Kremla. Łukaszenko kontroluje organy władzy wykonawczej, rząd, władze terenowe, a nawet – podobno „niezawisłe” sądy ^{[ 64 ]}, karzące nieustannie kilkunastoma dniami aresztu licznych desydentów, jak również wyjątkowo potulny i „przyjazny” parlament oraz służby specjalne! Kontroluje nawet organy kontrolujące inne organy. Ośrodek prezydencki, swoisty „dwór” i „świta” pomaga hegemonowi Łukaszence w wypełnianiu tej „misji”. Kontrolą ścisłą, na zasadzie faktycznego podporządkowania państwu i Hegemonowi, objęte są nawet organizacje społeczne (np. Związek Polaków na Białorusi i jego prześladowani działacze, wsadzani nieustannie do aresztu pod pozorem drobnych uchybień prawnych). ^{[ 65 ]}

Art. 7 Konstytucji wyraża zasadę nadrzędności prawa. Organy i osoby urzędowe działają w ramach Konstytucji i przyjętych w oparciu o nią aktów prawnych. Art. 6 mówi o zasadzie podziału władzy (jak u Monteskiusza) i balansowaniu (równoważeniu) się władz. Trudno o taki wniosek na podstawie zapisów szczegółowych, z których wynika, że to Prezydent jest organem najważniejszym państwa. Zasady prawne z art. 1 (demokratyczne i praworządne państwo socjalne), art. 3 (naród jako jedyne źródło władzy państwowej), art. 4 (demokracja jako różnorodność instytucji politycznych) i art. 5 (swoboda działalności partii politycznych) dla zachodniego obserwatora mają charakter li tylko deklaracji. Prezydent Łukaszenko w specyficzny sposób interpretuje przepisy art. 79, mówiące, iż prezydent jest „Głową Państwa, gwarantem Konstytucji Republiki Białoruś, praw i swobód człowieka i obywatela (…) uosabia jedność narodu (…) podejmuje środki w celu ochrony suwerenności Republiki Białoruś (…) zabezpiecza stabilność polityczną i gospodarczą (…) korzysta z prawa nietykalności, jego cześć i godność chronione są przez prawo”.

Nie zgadzam się z opinią jednego z publicystów interesujących się kwestią Białorusi (S. Pastuszewski ^{[ 66 ]}), że patriarchalno-autorytarne rządy są wyborem Białorusinów i ich pragmatyzmu, a droga „między-między” stanowi wyraz suwerenności narodowej i obrony przed zgnilizną Zachodu i podporządkowaniem się Rosji. Wręcz przeciwnie – uważam, że rządy oparte na systemie strachu, terroru i pogwałcenia prawa człowieka prowadzą do nikąd. Z czasem okazuje się, że upadają, jako że marny, acz stabilny w dużym stopniu, system zabezpieczenia społecznego i socjalnego nie jest najważniejszą „kartą przetargową” wobec wolności: osobistej, intelektualnej, politycznej i gospodarczej. Sytuacja na Białorusi przypomina poniekąd rządy komunistyczne w Polsce.

4. Wnioski

Podkreślmy, że instrumentalizm prawa i realizacja idei Hegemona są niebezpieczeństwem dla demokracji, szczególnie młodych demokracji. „Ucieczka od wolności” społeczeństwa – jak pokazuje historia i praktyka – jest drogą do nikąd. Społeczeństwa nie mogą być bezkrytyczne wobec manipulacji społecznych, instrumentalizmu prawnego czy tendencji autorytarnych. Polityka władzy musi spełniać warunki racjonalności, jawności i przejrzystości działania. Musi unikać quasi-monarchiczno-feudalno-mistycznej atmosfery tajemniczości, niepewności i magii, tworzonej przez tendencje hegemońskie, gdyż stoi to w sprzeczności z istotą demokracji, w której władza odpowiada przed narodem, ale w której wiadomo, kto i jak długo rządzi oraz za co i kiedy odpowiada. Przejrzystość życia publicznego jest wielką wartością demokratyczną. Podobnie, jak przyzwoitość etyczna władzy. Bez tych wartości nie ma mowy o demokracji. Czas absolutnych władców minął bezpowrotnie. Wolność człowieka polega też na tym, że ma prawo wziąć udział w uczciwych wyborach władz, które kierują wspólnotą polityczną, przestrzegając praw człowieka i ochraniając wolność człowieka. Są czasy i sytuacje, w których budowniczy państwa, wielki wódz i obrońca przed wrogimi wojskami oraz dzierżyciel idei niepodległości, może sięgnąć po władzę hegemona. Taką legitymację posiadał Józef Piłsudski. Czy takie prawo moralne posiadł jednak Aleksander Łukaszenko kreujący się na nowego Piotra Maszerawa ^{[ 67 ]} i dobrotliwego, acz surowego niekiedy, pater familias ^{[ 68 ]}Republiki Białoruś?

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Prawo hegemona w Polsce piłsudczykowskiej po 1935 Socynianie a idea sprawiedliwości Grotiusa

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word