|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Religions and sects » Islam
Islam w Rosji [1] Author of this text: Radosław S. Czarnecki
Przeklęci ! Gdziekolwiek się znajdują zostaną
schwytani i zabici bez litości
Koran — Sura XXIII/61
Wierzymy w eksport rewolucji islamskiej
Szejk Mohammed H.Fadlallah (libański Hezbollah)
Islam jest obecny w Europie od niemalże 1300 lat
[ 1 ].
Docierał do Europy z dwóch stron
[ 2 ] — poprzez Iberię od zachodu oraz z Azji Centralnej i od stepów
wschodnioeuropejskich na wschodzie Starego Kontynentu. Nad Wołgą i Kamą
osiedleni tam Bułgarzy Kamscy (Nadwołżańscy) stworzyli w końcu I tysiąclecia
państwo gdzie panującą religią stał się islam. W XII w. ulegli jednak nawale
mongolskiej. Na gruzach ich państwa powstała najpierw tzw. Złota Orda, a później — w wyniku walk wewnętrznych i rozpadu — szereg chanatów, m.in. astrachański,
kazański czy syberyjski. Tak zaczyna się historia islamu na terenach
współczesnej Rosji
[ 3 ].
Bezsprzecznie obecność muzułmanów na tych obszarach i przez to ich wkład w rozwój cywilizacyjno-kulturowy Wschodu Europy jest olbrzymi. Islam bowiem jest
tu jakby „odwieczny". Można stwierdzić, iż religia Proroka Mahometa to
integralna część cywilizacji prawosławnej, której centrum od chwili upadku
Konstantynopola (1453) pozostaje Rosja (S.Huntington). Koegzystencja tych dwóch
wielkich religii przebiegała różnie — prześladowania (ze strony władzy), które
były częstsze, przeplatały się jednak z okresami wzajemnego znoszenia się i tolerancji. Ale to wzajemne, wielowiekowe współistnienie na pewno miało i ma
wpływ na dzisiejszą twarz obu wyznań — zwłaszcza islamu wschodnioeuropejskiego
(trochę inaczej ma się sprawa z Kaukazem, ale to też wpływ historii, zagadnień
społecznych i politycznych, nawet etniczno-rasowych)
Wyznawcy religii Proroka Mahometa są rozsiani dziś na terenie całej
Federacji Rosyjskiej. Szacuje się, że jest ich ponad 20 milionów (niektóre
źródła podają liczbę25-28 mln)
[ 4 ].
Na terytorium Rosji można wyróżnić trzy wielkie skupiska muzułmanów. Są to:
aglomeracja Moskwy (rejon gdzie islam jest wyznaniem absolutnie napływowym
głównie z terenów b. ZSRR, często nie wchodzących dziś w skład Federacji Rosyjskiej -
dopiero współcześnie następują tu konwersje rodowitych Rosjan na religię
Mahometa), rejon środkowo-dolnej Wołgi i jej dopływów oraz północny Kaukaz.
Powołże i Kaukaz to tereny gdzie islam można uznać absolutnie za wyznanie
autochtoniczne.
Trzeba tu zaznaczyć, iż aglomeracja moskiewska (ponad 15 mln mieszkańców)
jest aktualnie — nie licząc Istambułu — największym skupiskiem muzułmanów wśród
miast Europy (jest to — w zależności od danych — od 2,3 do nawet 3,5 mln ludzi).
Głównie są to Czeczeni — największe skupisko tej narodowości — oraz inni
reprezentanci narodów Kaukazu, a także Azerowie, przedstawiciele republik
środkowo-azjatyckich (Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Tadżykistan i Uzbekistan) i Afgańczycy.
Rejon szeroko pojętego Powołża — przedpole Uralu Środkowego oraz obszar
między środkowym i dolnym biegiem Wołgi a Morzem Kaspijskim — to przede wszystkim
republiki zamieszkałe od wieków przez Bułgarów Kamskich, Tatarów, Baszkirów,
Czuwaszów, Maryjczyków, Mordwinów, Czeremisów, Kałmuków, a nade wszystko -
Rosjan (przynajmniej od XVI wieku — zdobycie przez Iwana IV Groźnego Kazania w 1552). Mozaika religii — prawosławni Rosjanie i Czuwasze, muzułmanie -
Baszkirzy, Czeremisi i Tatarzy oraz wyznawcy buddyzmu — Kałmucy (niewielkie
grupy etniczne praktykują także szamanizm) sprzyjały w miarę zgodnej
koegzystencji na przestrzeni wieków
[ 5 ].
Po upadku ZSRR następuje intensywny wzrost zainteresowania religią — zwłaszcza
obserwuje się to w islamie (tu renesans to studiowanie teologii, otwieranie i napływ uczniów do medres, masowy import z krajów arabskich Koranu, później na
fali pieriestrojki i głosnost'i dozwolono druk zarówno Koranu jak i i innej,
religijnie zorientowanej literatury islamskiej w samym ZSRR i w Rosji — po 1991
r.) np. odbudowa meczetów — dało się zaobserwować już w końcu lat 80-tych XX
wieku.
Trzeba zaznaczyć, iż Tatarzy i Baszkirzy oraz inne, mniejsze wspólnoty
etniczne wyznające religię Proroka Mahometa a żyjące w dwóch republikach
federacyjnych leżących nad środkową Wołgą — Tatarstanie i Baszkirii (oraz na terenach
przyległych) — praktykują zazwyczaj islam sunnicki z uwzględnieniem zasad tzw.
naqszbandiji
[ 6 ].
Tatarstan to federacyjna republika o największej (obok Czeczenii) autonomii w ramach Federacji Rosyjskiej. Podstawową grupą narodowościową są Tatarzy (48 %
ludności czyli ok. 2 mln)
[ 7 ].
Zresztą w skali całej Rosji naród tatarski jest drugą liczebnie — po Rosjanach
wspólnotą Federacji (ok. 7 mln, co stanowi ok. 4,8 %). Z tego
tytułu pojawiają się m.in. głosy (np. podczas demonstracji Tatarów w Niżnym
Nowgorodzie w 2005 r.) środowisk nacjonalistycznych i fundamentalistycznych aby
vice-prezydentem Rosji był a priori Tatar. Zupełnie skrajne
islamistycznie zorientowane, grupy (nieliczne do tej pory wśród Tatarów
nadwołżańskich) opowiadają się za walką zbrojną z chrześcijaństwem w ramach
ogólnoświatowego dżihadu ( członkowie tych grup uczestniczą w wojnie
partyzanckiej na Kaukazie licząc ją jako starcie islamu z Zachodem — ten
proceder jest wg takiego stanowiska wojną z cywilizacją „białego człowieka" i „chrześcijanina" do której zaliczają Rosję)
[ 8 ].
Jak wspomniano Tatarzy praktykują przeważnie islam sunnicki, z silnym
przywiązaniem do narodowej tradycji (mimo wielowiekowej presji ze strony
prawosławia — zwłaszcza w niektórych okresach władzy carów — oraz rządów KPZR)
[ 9 ].
Islam jest tu związany z językiem, tradycją i specyficzną, lokalną kulturą.
Kazań — miasto nad Wołgą, ponad 1,3 mln. mieszkańców, stolica Tatarstanu,
centralny ośrodek cywilizacyjno-kulturowy „Tatarii" — posiada jeden z największych w Europie meczetów — poza Istambułem; znany z historii, sławny
wielkością i znaczeniem intelektualnym (medresa, muzeum, biblioteka, siedziba
muftiego itd.), a zburzony przez Rosjan po zdobyciu Kazania przez Iwana IV
Groźnego, Kul-Szarif (odbudowany po 1991 roku na kazańskim Kremlu). W Kazaniu
otwarto także pierwszy w Rosji (1998) Islamski Uniwersytet Państwowy (za
pieniądze z Arabii Saudyjskiej), funkcjonuje również Tatarska Akademia
Zarządzania, na obu uczelniach językiem wykładowym jest tatarski (równoprawny
język urzędowy na terenie Tatarstanu — obok rosyjskiego), znajdują się 3 medresy i liczne muzułmańskie szkoły średnie.
Kazań z racji swej wielkości, roli kulturowo-cywilizacyjnej, położenia oraz
zaplecza gospodarczo-intelektualnego Tatarstanu (i diaspory ludów tatarskiego
pochodzenia na obszarze poradzieckim) uchodzi nie bez racji za „trzecią stolicę
Rosji" (po Moskwie i St. Petersburgu).
Dwujęzyczność napisów oraz billboardów nie wystarcza Tatarom — Konstytucja
Tatarstanu (z 6.11.1992) ustalała, iż przejście z tzw. „grażdanki" na alfabet
łaciński w języku tatarskim (co miało miejsce przed Rewolucją Październikową)
winno nastąpić do roku 2011 (także ustawa Parlamentu Tatarstanu z dn. 15.09.1999
mówi o tej dacie). W tej materii istnieją liczne i narastające systematycznie
napięcia między Kazaniem, a Moskwą. Przy tej okazji środowiska nacjonalistyczne
wysuwają postulaty, aby tatarski został uznany jako urzędowy język na całym
terytorium Federacji Rosyjskiej — argumentują to tym, że językiem tatarskim i dialektami pochodnymi posługuje się wiele wspólnot etnicznych, zwłaszcza na
Syberii. Jednak „ulica" Kazania i większych miast Tatarstanu mówi po rosyjsku.
Złożoność etniczna, religijna, społeczna i kulturowa ma swoje uniwersalne prawa.
Dla właściwego oglądu kazańskiej rzeczywistości należy dodać, że w mieście
istnieją — oprócz soboru i cerkwi (prawosławnych) — spora synagoga (7 tys.
wyznawców judaizmu), kaplice katolickie (dla kilkuset wyznawców), świątynia
staroobrzędowców oraz liczne zbory protestanckie. Czyli pełna multi-religijność i wielokulturowość.
1 2 3 Dalej..
Footnotes: [ 2 ] W wiekach późniejszych
infiltracja i nacisk islamu (polityczny, kulturowy, religijny itd.) na
chrześcijańską Europę postępował także poprzez Sycylię i południową Italię (Berbero-maurowie z rejonów dzisiejszej Tunezji i Algierii), a po zdobyciu Konstantynopola (przez
Turków Osmańskich) również poprzez Bałkany. [ 3 ] Warto jest wspomnieć, że
istniejące od VII w. państwo Chazarów (tzw. kaganat) w dolnym biegu rzek:
Dniepru, Donu i Wołgi, ze stolicą Itil w delcie tej ostatniej - mimo panującego w nim judaizmu było niesłychanie tolerancyjnym tworem
polityczno-społeczno-narodowościowym. Pewnym jest, że islam przenikał na te
tereny od VIII w poprzez Kaukaz - co związane było z podbojami Arabów na
Bliskim Wschodzie. [ 4 ] Łączna liczba
obywateli Federacji Rosyjskiej to 142 mln mieszkańców. [ 5 ] Na
południu Powołża, w Republice Mordwińskiej żyjące narodowości i wspólnoty etniczne
(jest to w zasadzie zespół wspólnot lub narodowości klasyfikowany wg kryterium
językowego) praktykowały w przeszłości szamanizm. Obecnie większość tzw.
Mordwinów wyznaje prawosławie i posługuje się językiem rosyjskim. Islam to wyznanie
mieszkających tu Tatarów, Baszkirów i Czeremisów. [ 6 ] Naqszbandija — bractwo, droga (tarik), sposób interpretacji prawa islamskiego oraz
odniesienie do tradycji, konserwatywnej proweniencji, jedno z najbardziej
rozpowszechnionych na świecie (wśród muzułmanów); dotyczy zarówno sunnitów jak i szyitów (Z.Landowski, Islam: nurty, odłamy, sekty, Warszawa
2008 — klasyfikuje je jako "sunnickie bractwo sufickie" s. 157). [ 7 ] Rosjanie stanowią 43 %
ludności Tatarstanu. Stosunek procentowy islamu do prawosławia w republice jest
wyrównany i wynosi po 35 % ogółu wiernych. [ 8 ] W
tym miejscu wypada także dodać, że podstawą poborowych żołnierzy w Armii
Rosyjskiej są właśnie .… rosyjscy muzułmanie (procentowa nad-reprezentacja tych
środowisk w armii). Jest to paradoks wojny na Kaukazie, że rosyjskie siły
interwencyjne — zarówno w I jak i II wojnie czeczeńskiej — składały się w dużej
części z muzułmanów. Różnice wewnątrz religijne, w interpretacji Koranu czy
historii, stosunek do tradycji itd. są wystarczającymi powodami dla tej sytuacji
(dotyczy to nie tylko Rosji, ale całej ummy) — współcześnie i w minionej
historii. [ 9 ] W
okresie prześladowań — zwłaszcza w czasach stalinowskich — Tatarzy nadwołżańscy
kultywowali swą wiarę religijną w ramach pół-tajnych i tajnych bractw islamskich
(często bliższych tradycji sufizmu niż klasycznym wymogom sunny).
Niezwykle kompatybilnym okazało się w tym wypadku znane z historii islamu
znaczenie i praktyka tzw. takkiji — koncepcji religijnej bractw sufickich
zezwalającej na ukrywanie swej przynależności religijnej w razie zagrożenia
życia wiernego. Klasyczny sunnizm nie dozwala takich odstępstw. « Islam (Published: 04-01-2010 )
Radosław S. CzarneckiDoktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu. Number of texts in service: 129 Show other texts of this author Newest author's article: Return Pana Boga | All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.page 7061 |
|