Neutralność państwa

Zasada neutralności światopoglądowej państwa jak i samo pojęcie państwa neutralnego światopoglądowo jest terminem wypracowanym w drugiej połowie XX wieku jako konsekwencja doświadczeń historycznych, dorobku orzecznictwa sądowego i potrzeb wyrażających określone interesy polityczne państw demokratycznych. Na zmianę akcentów w charakterystyce państwa świeckiego wpłynęły rozwiązania prawne i praktyka organów państwowych polegająca na angażowaniu się państwa w prowadzenie polityki antyreligijnej przy równoczesnym głoszeniu własnych koncepcji filozoficznych i narzucaniu ich swoim instytucjom, funkcjonariuszom i obywatelom. Zasada neutralności państwa zabezpiecza najpełniej gwarancję wolności sumienia i wyznania jednostki oraz prawa kolektywne związane ze swoboda wypełniania funkcji religijnych przez Kościoły i związki wyznaniowe stanowiąc również ochronę prawną innych praw człowieka jak poszanowanie godności, równouprawnienie, prawo do milczenia art.53 ust7 Konstytucji RP niezależnie od faktycznego stanu państwa polskiego, które możemy zasadnie określać mianem państwa wyznaniowego .

"Neutralność światopoglądowa państwa ( jak twierdzi dr Ryszard M. Małajny) oznacza jego politykę polegająca na niepromowaniu ani też niedyskryminowaniu żadnych poglądów należących do tej sfery. Idzie tu zwłaszcza o poglądy filozoficzne i religijne. Tak pojmowana neutralność kojarzy się z obojętnością, brakiem zainteresowania, indyferentyzmem lub z niezaangażowaniem. Prawdziwa neutralność nie może być zatem przyjazna lub nieprzyjazna, ścisła lub nieścisła, życzliwa bądź nieżyczliwa, pełna względnie niepełna itp. Takie twierdzenie polega na błędzie logicznym. Dany podmiot albo jest neutralny, albo nie — tertium non datur. Innymi słowy neutralność nie podlega kwalifikowaniu. Neutralność z przymiotnikiem będzie więc zawsze neutralnością w sensie fantazyjnym, ale nigdy w ścisłym tego słowa znaczeniu. Neutralność po to, aby była neutralnością realną, musi być jak najbardziej indyferentna."

Zasada neutralności światopoglądowej nie wyczerpuje jednak pojęcia „państwo laickie czy świeckie", nie definiuje go ani się w nim nie zawiera stanowi jedynie podstawę na jakiej nowoczesne państwo świeckie może najpełniej się urzeczywistnić przestrzegając zasady oddzielenia strukturalnego, finansowego i prawnego, nie używania i nie odwoływanie się do symboliki religijnej, nie prowadzenia indoktrynacji teistycznej jak i ateistycznej, przestrzegania przed uchwalaniem jakichkolwiek aktów normatywnych wypływających z inspiracji religijnej lub materialistycznej

Sędziowie Sądu Najwyższego USA w celu należytego interpretowania zasady neutralności światopoglądowej państwa skonstruowali specjalne zestawy umożliwiających to testów, spośród których największym uznaniem cieszy się test świeckiego celu i zasadniczego efektu aktu prawnego, którego treść przytoczę za opracowaniem dr Pawła Boreckiego zamieszczonym w numerze 5 „Państwa i Prawa" z z 2005 r. nr 5 str. 3-17.

Test ten polega na sprawdzeniu treści aktu prawnego według czterech kryteriów obejmujących odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy akt prawny odzwierciedla świecki cel ustawodawczy ?

2. Czy zasadniczym efektem tego aktu prawnego nie jest popieranie lub zwalczanie religii?

3. Czy wykonywanie tego aktu prawnego nie doprowadzi do nadmiernego wplątania organów państwowych w sprawy religii?

4. Czy wykonanie tego aktu prawnego nie doprowadzi do ograniczenia wolności religijnej obywateli?

Neutralność światopoglądowa państwa nie oznacza jednak kompletnej obojętności wobec wyznań i ich ignorowania szczególnie w wymiarze praw obywatelskich, lecz zakłada uznanie ich za trwały element życia publicznego i aktywne w sferze prawodawczej tworzenie gwarancji dla wolności praktyki religijnej w systemie pluralizmu wyznaniowego i kulturowego . W sferze realnej działalności państwa jest to np. umożliwienie posługi religijnej w szpitalach, więzieniach, wojsku itp. albowiem ten obowiązek wywodzi się z gwarantowanej zasady swobody wykonywania praktyk religijnych wynikającej z zasady wolności sumienia i wyznania.

Niezależnie od zaprzeczenia religijnej wizji świata państwo budujące swoją tożsamość na zasadzie neutralności światopoglądowej, nie wywierając wpływu na istnienie i rozwój wierzeń czy aktywności Kościołów i związków wyznaniowych, zapewniając wolność sumienia i wyznania jednostce, w żaden sposób nie uwalnia człowieka od religii, gdyż uwolnienie od religii państwa nie oznacza automatycznie laicyzacji społeczeństwa. Taka współzależność nie istnieje. Istnieje natomiast historycznie potwierdzona nieskuteczność wszelkich prób ograniczania bądź rozszerzania zasięgu oddziaływania religii bądź innego światopoglądu poprzez różne środki przymusu w tym państwowego. Procesy laicyzacyjne następują z reguły w warunkach pełnej swobody w zakresie praw jednostkowych (wolności sumienia i wyznania) jak i kolektywnych tj. równouprawnienia organizacji religijnych, ich autonomii i niezależności. Demokratyczne państwo neutralne światopoglądowo stanowi zatem współcześnie bezsporną wartość polityczną odpowiadając najlepiej pluralizmowi religijno-światopoglądowemu nowoczesnych społeczeństw, tworząc zróżnicowany system gwarancji dla indywidualnych i zbiorowych uprawnień wynikających z wolności sumienia i wyznania. Uznając wszelkie opcje światopoglądowe jednostek jednocześnie odrzuca je jako przesłanki różnicowania praw politycznych i cywilnych obywateli, a zapewniając równość traktowania i swobodę działania uznaje niezależność i autonomię związków wyznaniowych. Pozwala to na stworzenie przesłanek do uznania takiego państwa za wspólne dobro wszystkich obywateli , niezależnie od ich przekonań zapewniając im pełny katalog uprawnień wynikający z zasady wolności sumienia i wyznania.

Comment on this article..   See comments (7)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mirosław Woroniecki Adwokat, specjalista prawa gospodarczego, cywilnego i prawa karnego gospodarczego, historyk doktryn politycznych i prawnych, doradca organizacji pozarządowych. Przewodniczący Rady Stowarzyszenia Dom Wszystkich Polska  Number of texts in service: 52  Show other texts of this author  Newest author's article: Dwie lewice