Z definicji wynika, że Utopia jak i Antyutopia są elementami, z których science fiction czerpie inspiracje. Spotkałam się z definicją, gdzie Antyutopia występowała jako podgatunek literatury science fiction. Jednak należy podkreślić, iż Utopia nie jest jedynie określeniem literackim, bowiem znaczy coś więcej, choć powieść utopijna jest odmianą powieści fantastycznej, przedstawiającej życie w idealnym urządzonym, fikcyjnym państwie.

„Utopia jest jednym z najstarszych zjawisk literackich, w których pojawiają się elementy fantastyczne w świecie fikcyjnym. Ich funkcja w utopii jest nieraz tak znacząca, że często uznaje się ją nawet za "gatunek fantastyczny. [...]Świat Utopii to nie świat literacki. Jest to rzeczywistość, która dla uważnego czytelnika wyłonić się może z opisów podręcznika geograficznego, omawiającego także strukturę polityczną i społeczną państwa. Literackość więc utworu nie jest kształtowana głównie przez te partie dzieła, których czytelnik przyzwyczaił się odnajdywać elementy fantastyki. Jest ona formowana przede wszystkim przez sama ramę Utopii.[...] Podstawowy kontrast Utopii (a sf) nie jest zawarty w opozycji fikcja — fantastyka, lecz w przeciwstawieniu literatura stosowana — fikcja literacka." ^{[ 21 ]}

Kolejno autor pisze:

„Mimo iż element fantastyki w Utopii nie kształtuje fantastycznego świata literackiego, pełni on jednak ważną funkcję w kreowaniu płaszczyzny fikcyjności i dzięki temu przesuwa utwór w sferę literatury jako sztuki." ^{[ 22 ]}

Science fiction to gatunek literacki opisujący zdarzenia w przyszłości, czerpiący z osiągnięć technologicznych. Utopia przedstawia się w tej dziedzinie jedynie jako wizja idealnego społeczeństwa w przyszłości. Obie dziedziny opisują zjawiska, które mają szansę na realizacje przyszłości, jednak Utopia znaczy więcej niż science fiction. Fantastyka przewiduje nie istniejące jeszcze rzeczy, które prawdopodobnie zostają osiągnięte dzięki wiedzy. Utopia to działanie mające na celu zmianę istniejącego stanu rzeczy. To nie tylko fantazje o lepszym życiu, ale pierwsze kroki stawiane ku jej realizacji. Fakt, że obecny w danej epoce stan technologiczny nie pozwala na jej realizację ale jedynie snucie jej, nie oznacza, że jest to fantazjowanie. Science fiction narodził sie dopiero w XX wieku. Utopia obecnie jest nie tyle opisem lepszego świata co krokiem, początkiem w realizacji tej wizji.

„Poszukiwanie w utopii źródeł zjawiska, które krytyka określa mianem science fiction, wydawać by się mogła dość powierzchowną hipotezą. Niemniej pamiętać należy, iż związki pomiędzy długowieczną tradycją utopii i tymi gatunkami dwudziestego stulecia, które chętnie operują fantastyką, winny być niezwykle silne, skro to utopia właśnie wypracowuje w swym rozwoju cały aparat zabiegów służących do przekazania obrazu społeczeństw i krajów obdarzonych fantastycznością." ^{[ 23 ]}

Podsumowując: pojęcia mitu, Utopii oraz science fiction czerpią z siebie nawzajem. Na wielu płaszczyznach pokrywają się z sobą. Mit jest inspiracją dla fantastyki, szczególnie drugiego jej działu — fantasy. Różni go od fantastyki przede wszystkim jego znaczenie dla społeczeństwa, bowiem mit to przedmiot wiary. Można by podciągnąć kwestię wiary w pojęcie Utopii, jednak w Utopii mamy do czynienia przede wszystkim z nadzieją — a to dwa różne pojęcia.

„Posiadanie nadziei oznaczapewien stan. Jest to wewnętrzna gotowość intensywnej, lecz nie spełnionej jeszcze aktywności. Funkcjonujące w obrębie zachodniej kultury pojęcie [...] "działać" to „być zajętym robieniem czegoś, krzątać się" (na przykład wokół prowadzonego przez siebie interesu).

[...] Obok nadziei, bez której niemożliwe jest prawdziwe życie, innym istotnym elementem jego struktury oraz dynamiki ludzkiego ducha jest wiara. Nie jest ona uboczną formą wyznania czy wiedzy ani też wierzeniem w to czy tamto, lecz przekonaniem o tym, co jeszcze nie dowiedzione, wiedzą o rzeczywistych możliwościach, świadomością brzemienności. Jest racjonalna, jeśli odwołuje się do wiedzy o realnym, choć jeszcze nie narodzonym. Oparta zaś na potencjale wiedzy i wnikliwym rozumowaniu nie jest, podobnie jak nadzieja, przewidywaniem przyszłości, lecz wizją teraźniejszości w stanie oczekiwania. [...] Jest to zatem pewność ludzkiego wyobrażenia i zrozumienia realnej możliwości, nie zaś niepodważalnego przewidywania ostatecznego rezultatu." ^{[ 24 ]}

W nowym pojęciu rzeczywistości, z jakim mamy do czynienia, mit na nowo zyskuje znaczenie, przejawia się jako jeden z elementów które nadbudowują rzeczywistość. Również science fiction staje się owym elementem.

"Science-fiction: ta najczęściej nie jest niczym więcej, jak przesadną projekcją rzeczywistego świata produkcji, która nie jest jednak jakościowo od niego różna. Mechaniczne bądź energetyczne przedłużenia, prędkości i moce podniesione zostają do potęgi n-tej, jednak schematy i scenariusze pozostają takie same jak w dziedzinie mechaniki, metalurgii itp. Projekcyjna hipostaza robota. (Ograniczonemu światu epoki preindustrialnej utopia przeciwstawiała świat alternatywny i idealny. Do potencjalnie nieskończonego świata produkcji, science-fiction dołączazwielokrotnienie własnych możliwości). [...] Otwarte zostaje pole dla symulacji w sensie cybernetycznym, to znaczy dla wielokierunkowej manipulacji owymi modelami (scenariusze, inscenizacje symulowanych sytuacji itp.), jednak wówczas nic nie odróżnia już owej operacji sterowania od operacji samej rzeczywistości: nie istnieje już fikcja. ^{[ 25 ]}

Pojęcie Utopii jest bardziej rozbudowane i powiązane z innymi dziedzinami. Realizacja Utopii wiąże się z nowym pojęciem rzeczywistości, gdzie mit oraz science fiction stają się materiałem do jej budowy. Są elementami przynależnej Utopii, dlatego we współczesnym rozumieniu Utopii jest ona również bliska pojęciu nauki. Ideologia przekształca się w Utopię, w chwili realizacji, dlatego na równi z pojęciem mitu oraz science fiction snuje wizje przyszłości, w której zrealizują się wizje utopijne.

Utopia to w pewien sposób również forma światopoglądowa.

„Jedno wydaje się pewne: człowiek nie może żyć bez marzeń i ideałów, bez tworzenia utopii i bez prób ich urzeczywistnienia, które nadają sens jego egzystencji w obu wymiarach — duchowym i materialnym, jednostkowym i zbiorowym." ^{[ 26 ]}

Jako część świadomości ludzkiej, jako realizacja mitycznych wierzeń, jako nadzieja objawiająca się w fantastycznych wizjach, Utopia jest poniekąd historią ludzkości, obrazem jej marzeń wyrosłych na cierpieniu. Społeczeństwa żywią się tymi wyobrażeniami utopijnymi. Jak pisał Emil Cioran:

„społeczeństwu niezdolnemu do wytworzenia utopii i poświęcenia się jej grożą skleroza i ruina." ^{[ 27 ]}

Czy jednak nadmiar mrzonek nie jest równie zgubny dla społeczeństwa? Współczesna rzeczywistość przepełniona jest takimi wizjami, lecz nie wszystkie można uznać za utopijne. Wiąże się to właśnie z nowym pojmowaniem tego słowa.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Z ziemi egipskiej Czy i w jaki sposób nauki przyrodnicze opisują świat?

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word