Autarkia jako koło zamachowe III Rzeszy

Riese odsyła nas poza Góry Sowie, w inną część Sudetów. Zarówno projekt Riese jak i Kronos nawiązują do dwóch różnych określeń Karkonoszy: Riesengebirge (niem. Góry Olbrzymie) oraz Krkonos (czes.). Karkonosze to było pierwsze miejsc, gdzie naziści zaczęli wydobywać uran (Kowary). W Kowarach rudę żelaza odkryto już ok. 1148, od dawna notowano tutaj także liczne kamienie szlachetne. Kowary to także znane złoża magnetytu. Okolice Wałbrzycha to swego czasu jedyne w Polsce miejsce wydobycia antracytu, niemal najczystszej formy węgla. W 1700 w Karpaczu powstał Cech Laborantów, w tym okresie był znany głównie jako osiedle laborantów trudniących się produkcją lekarstw.

Karkonosze to najbardziej niezwykłe polskie góry, w których rejestruje się szereg ciekawych zjawisk, takich jak miraż, widmo brokenu, Ognie św. Elma. Widmo brokenu zwane jest mamidłem górskim, to możliwość zaobserwowania własnego cienia w chmurach poniżej obserwatora, na dodatek otoczony obwódką tęczową zwaną glorią, a przypominającą często aureolę. Ileż świętych uniesień musiało to przez wieki wywoływać! ^{[ 1 ]} Ognie św. Elma to serie niewielkich wyładowań elektrycznych na krawędziach przedmiotów, którym czasami towarzyszy syczenie. Najbardziej niezwykłe zjawisko notuje się u podłoża Karkonoszy, w Karpaczu, przy ul. Strażackiej, gdzie występuje tzw. anomalia magnetyczna lub grawitacyjna: obiekty na szosie toczą się swobodnie pod górę. Na ogół tłumaczy się to jako złudzenie optyczne (szosa wygląda jakby się wznosiła, lecz w istocie opada), niemniej na niemieckojęzycznych stronach można odnaleźć także pomiary wysokości w tym miejscu, wskazujące na to, że szosa jednak się wznosi. Być może mamy więc do czynienia ze zjawiskiem odkształcenia pola grawitacyjnego w związku z zaleganiem w pobliżu złóż minerałów o bardzo dużej gęstości lub innych właściwościach.

Nie tylko okoliczny uran może to uprawdopodobniać. Tuż obok mamy bowiem Krucze Skały, czyli odsłonięcie zmetamorfizowanych granitognejsów z żyłami pegmatytów, w których od średniowiecza wydobywano kamienie szlachetne, zwłaszcza szafiry, ale i turmaliny — bardzo rzadkie minerały, których nazwa wywodzi sie z syngaleskiego turmali (przyciąganie). Jedną z ich cech jest pleochroizm, czyli zdolność do zmiany barw w zależności od temperatury, pojawiają się w nich efekty kociego oka, aleksandrytu (zmiana barw w zależności od oświetlenia). Turmalin łatwo się elektryzuje, jest piro- i piezoelektryczny. Stosowany był więc jako filtr polaryzacyjny (np. mikroskopia polaryzacyjna) i w elektronice. Pod Karpaczem stwierdzono największe występowanie korundu w Polsce. do korundów zaliczają się szafiry i rubiny. W średniowieczu szafir zwano „Kamieniem Zwycięstwa". Korund to tlenek glinu (Al₂O₃) i cechuje się bardzo dużą twardością: 9 w dziesięciostopniowej skali Mosha, może więc ciąć szkło. W Kruczych Skałach obecne są także: fluoryt, dumortieryt, ilmenit, biotyt, muskowit.

Wokół Karpacza sporo jest także formacji odwołujących się do sowy, np. Sowia Dolina, gdzie obecne są łupki krystaliczne, a w nich granaty, tzw. piropy i anatazy, rudy miedzi, ołowiu, złota, więc pewnie także i uranu. Niemało argumentów do anomalii grawitacyjno-magnetycznych, zakładając, że między bajki wkładamy jakoby żyły pegmatytowe zostały już „wyeksploatowane". Podobnie zresztą jak „wyeksploatowany" został uran sudecki.

Karkonosze już w swojej nazwie odsyłają do swych skarbów. Źródłosłów krk związany jest z krukiem (->Krucze Skały). ^{[ 3 ]} Krkonos to duch gór związany z Karkonoszami — takie legendy pojawiały się w górach zawierających szczególnie cenne surowce. W Polsce, w tradycji ludu śląskiego i krakowskiego, zwał się on Skarbkiem lub Skarbnikiem, był bowiem duchem kopalnianym „nad kruszcami i skarbami przełożonym" (Linde).

W polskiej wersji Krkonos przełożony został jako Liczyrzepa, natomiast w niemieckiej Rübezahl (Rabe 'kruk'; zählen 'liczyć'). Jego pierwsze znane przedstawienia pochodzą z 1561 od niemieckiego kartografa, Martina Helwiga, przypomina stojącego na tylnych nogach jelenia lub gryfa. Sam kruk też związany został z liczeniem, w systemie zwanym wielką liczbą słowiańską (XVII w.), w kruk oznacza „leodr leodrów", czyli oktylion (10^48), o którym pisano, że „ponad oną nie sposób poymować" ^{[ 4 ]}.

Czy naziści zdawali sobie sprawę z zamożności Liczyrzepy? Wydaje się to bardzo prawdopodobne, gdyż instytuty zajmujące się badaniem potencjalnych naturalnych zasobów gleb i skał miały wówczas kluczową rangę. Z pewnością ważną rolę odgrywał w tym uran. Charakterystyczne jest, że powojenne, rzekomo dopiero wówczas odkryte radzieckie kopalnie uranu, stosowały także niemieckie nazwy, np. Redensglück, Rübezahl. Ta ostatnia przemianowana została na Liczyrzepę.

Autarkia Franco

W 1939 na autarkię „skazany" został także reżim Franco. ^{[ 5 ]} Hiszpania nie uważała się za stronę wojny światowej. Pomyśleli wówczas o kosmosie: Instituto Nacional de Técnica Aeroespacial powstał już w 1942 (NASA: 1958). Amerykanie przejęli później hiszpańskich naukowców programu kosmicznego. Również tutaj ruszają szeroko zakrojone poszukiwania geologiczne (m.in. uranu). Powstały takie jednostki, jak Junta de Energía Nuclear (1951). W latach 1954-57 powstaje Torre de Madrid, najwyższy wieżowiec świata, którego wysokość w zachodniej Europie udało się przewyższyć dopiero w 1967. Franco jeszcze wcześniej niż III Rzesza zaczął eksperymentować z biopaliwami. Do Hiszpanii w czasie wojny zawijały ubooty III Rzeszy celem uzupełnienia paliwa.

Chińska autarkia

By autarkia nie kojarzyła się głównie z nazizmem, frankizmem i Canudos, podajmy zupełnie inny jej przykład: Polska dostała cenną, lecz okrutną lekcję spotkania z autarkią jeszcze w XIII w.: w czasie najazdu tatarskiego. W opisach historycznych tego wydarzenia przewijają się uwagi o istotnym udziale wojsk chińskich, którzy wnieśli broń nieznaną jeszcze w Europie. Chińska była zarówno nowa broń, jak i taktyka. Mało wiadomo o korzeniach Czyngis-chana, podawane daty urodzenia różnią się o kilkanaście lat, najstarsze i podstawowe źródło wiedzy o tej wczesnej historii imperium mongolskiego to Tajna historia Mongołów — tyle że najstarszy zachowany egzemplarz zapisany jest w języku chińskim. Mongołowie reprezentowali wówczas niezbyt wysoki poziom cywilizacyjny, mieli natomiast masę. Owo równie wielkie, co i efemeryczne imperium Mongołów z chińską duszą, zaczęło się być może od ambitnego i utalentowanego Chińczyka, który zapragnął władzy w ówcześnie wysoko rozwiniętych Chinach i wykorzystał do tego celu siłę mongolską, której dał organizację i technikę. Wówczas Mongołowie podbijają Chiny, ich przywódcy przyjmują nazwiska i kulturę chińską (zabraniając tego reszcie Mongołów), a w 1266 stolica jest już w bliższym Pekinu — Karakorum. Wraz z najeźdźcami władza propaguje buddyzm, który po kilku dekadach skutecznie wypycha najeźdźców, po zamęcie, jaki wywołują — uwaga — fanatyczne sekty buddyjskie na czele z mesjanistycznym Białym Lotosem. Na końcu mnich buddyjski Zhu Yuanzhang ogłasza się cesarzem i zaczyna się długie panowanie dynastii Ming. Cała rozgrywka religijna zwana jest Powstaniem Czerwonych Turbanów (1351-1368). Polacy doświadczyli wówczas spotkania z cywilizacją, której nie znali, a która dysponowała bronią i taktyką, której rodzimymi sposobami nie było jak dorównać.

[ 1 ] Piękne zdjęcie tego zjawiska jest m.in. w albumie Andrzeja Raja i Andrzeja Stachurskiego: Karkonosze (1995).

[ 3 ] Podobnie jak Kraków — gród Kraka/Kruka. Również Poznań związany jest z krukiem w swoich legendach: Poznańska legenda o królu kruków, w związku z którą wszystkie poznańskie jednostki lotnictwa mają kruka w swoich znakach.

[ 4 ] Inne reprezentacje: ćma — milion (10^6); „ćma ciem" — „legion" — bilion (10^12); „legion legionów" — „leodr" — kwadrylion (10^24). Za największą uważano liczbę „kłoda" = 10 „kruków" (10^49), o której podano, że „od oney liczby nie masz więtszey".

[ 5 ] Herran Néstor, Xavier Roqué, An Autarkic Science: Physics, Culture, and Power in Franco's Spain, Historical Studies in the Natural Sciences, Vol. 43, No. 2 (April 2013), pp. 202-235.