[6] Szkocja ma jednostopniowy podział terytorialny. Zarządy działają w większości w granicach wcześniejszych hrabstw.

[7] Po bezpotomnej śmierci Elżbiety Wielkiej na tron powołano panującego w Szkocji lokalnego władcę Jakuba VI , a dla Anglii przybierającego imię Jakuba I z dynastii Stuartów. Katolicki władca z północy czuł się źle w stolicy nad Tamizą. Sprawy państwowe uważał za żmudne i odwodzące od tego, co jego zdaniem było w życiu najważniejsze — religii. Do historii kultury przeszedł ze względu na zorganizowanie gremium uczonych, którzy podjęli się kompleksowego tłumaczenia Biblii Starego i Nowego Testamentu na język angielski (będący mieszanką staro normandzkiego z słownictwem celtyckim). Gdy sprzysiężenie Braci Polskich zawiozło do Londynu, wydany w Rzeczpospolitej, Katechizm Rakowski (ze wstępem F. Socyna), Jakub I (VI) jako ówczesny władca i gorliwy papista zorganizował publiczne spalenie książki w 1605 r. Za to pół wieku później independenci z O. Cromwellem i J. Miltonem uczynili z tej 44 lata wcześniej spalonej pozycji podręcznik intelektualnych inspiracji. Więcej na ten temat. S. Zabieglig, Historia Szkocji, Wyd. Gdańskie, Gdańsk 2000, P. E. Bartoszewicz, Konstytucja dla Szkocji. Droga, projekty i tło historyczne, wyd. A. Marszałek, Toruń, 2016. Zob. też mego autorstwa Idea praw jednostki w pismach Braci Polskich. U narodzin nowożytnej koncepcji praw człowieka. wyd. UW, Warszawa 2009.

[8] A. Węglińska, B. Węgliński, Szkocja po dewolucji - państwo, bezpieczeństwo, media, wyd. Atut, Wrocław 2016., s. 48.

[9] S. Kubas, Parlament szkocki, Dewolucja - wyzwanie dla Zjednoczonego Królestwa, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2004, s. 98.

[10] V. Bogdanor, The devolution in the United Kingdom, Oxford University Press, Oxford, 2001. Zob. też R. Deacon, Devolution in Britain Today: Second Edition Manchester University Press, 2006.

[11] K. Rudzik-Maruszak, Samorząd terytorialny w Wielkiej Brytanii w latach 1979 — 2010. Od nowego zarządzania publicznego do współrządzenia, wyd. UMCS, Lublin 2012, s. 153. (Uzupełniające szczegóły J. Kolarzowski).

[12] Dla Londynu jako stolicy brak jest najwyższego szczebla samorządowego, szczebel pośredni jest jedynym. Było to efektem decyzji politycznej partii konserwatywnej. Wobec krytyki tego stanu rzeczy rząd T. Blaira zaproponował w roku 1999 powołanie jednoosobowego obieralnego w powszechnych wyborach burmistrza całej metropolii. K. Rudzik-Maruszak, Samorząd terytorialny w Wielkiej Brytanii w latach 1979 — 2010, wyd. cyt., s. 149. Zob. też. A. Szmytt, Ustrój metropolii stołecznej, Londynu, „Samorząd Terytorialny" 2001, nr 7-8.

[13] M. Kardas, C. Kucharska, Analiza porównawcza modeli samorządu terytorialnego Niemiec, Wielkiej Brytanii i Szwecji [w:] Colloquium WNHiS nr 3 /2011 pismo wydawane przez Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej; Tytuł rozdz. o Wielkiej Brytanii „Wielka Brytania utrata wolności", s. 109 i nast.

[14] Geneza obywatelstwa angielskiego ma ogromne znaczenie w historii Zjednoczonego Królestwa. Wraz z powszechnością tytułu państwowego przyjęto podmiotową a nie miejscową właściwość czynu karalnego. Przestępstwem w myśl przyjętej zasady nie był czyn per se ale czyn dokonany na terytorium jurysdykcji królewskiej. Tak więc nie miały znaczenia akty piractwa na morzu jeżeli ich ofiarami nie byli Anglicy (F. Drake). Następnie w koloniach można było wykazać pozostawanie na obszarze nie wystarczającej jurysdykcji królewskiej i zachowywać się podług swego uznania.

[15] S. Faliński, Warszawski samorząd terytorialny w latach 1990-2002. Geneza, ustrój, idee ustrojowe, aktywność, wyd. Dififn Warszawa 2013.

[16] W Wlk. Brytanii zatrudnionych jest 2 500 000 pracowników samorządu oraz organów administracji lokalnej i 500 000 pracowników apolitycznej służby cywilnej.

[17]Seumas Milne, The Enemy Within: The Secret War Against the Miners, Constable Publishers, Lomdon 2009.

[18] Por.: „Brytyjczycy — tak Anglicy, Walijczycy, czy Szkoci — często definiują siebie samych jako protestantów, w opozycji do katolicyzmu, szczególnie zamorskich sąsiadów Francji i Hiszpanii. Katolicyzm mistyczny i nieco dekadencki, często przeciwstawia się pragmatycznemu protestantyzmowi". A. Węglińska, B. Węgliński, Szkocja po dewolucji — państwo, bezpieczeństwo, media, wyd. cyt. s. 34.

[19] W sporze jaki wiedli ze sobą przedstawiciele fakultetów uniwersyteckich nazwanym później sporem nominalistów z anty-nominalistami z deontologii uczynili swój oręż ci pierwsi — nominaliści z angielskim filozofem i logikiem Wiliamem Ockhamem na czele (1285 — 1347 lub 1349). Stawiając znak równości miedzy deontologią jako zasadą — metodą a Dekalogiem Mojżesza nominaliści podnieśli przykazania do rangi rozkazów nie wymagających jakiegokolwiek uzasadniania. Zabieg tego rodzaju miał w ich przekonaniu chronić łamiący się na wielu odcinkach porządek społeczny, chronić własność i pomóc w rozwoju nauk, uwalniając je od spekulacji teologicznych i aksjologicznych. Rzecznikami nominalizmu w etyce i deontologii w metodzie byli wszyscy przywódcy i intelektualni współtwórcy Reformacji na Zachodzie Europy.

[20] Można powiedzieć, iż Brytyjczycy przestrzegają zasad tym bardziej im bardziej pozostają na rodzimym gruncie: wewnątrz rodziny, w lokalnej wspólnocie, grupie zawodowej. Czym bardziej opuszczają swoje terytorium, w tym większym stopniu stają się pragmatystami, podejmując tak jak w koloniach nierówną często walkę z przeciwnościami świata natury i we wrogim otoczeniu etnicznym. Problematykę brytyjskich osadników oraz ich walkę z przeciwnościami losu zaczął jako pierwszy pokazywać J. Conrad. Wzbogacenie i rozwiniecie tej tematyki można znaleźć w wielu powieściach i opowiadaniach Doris Lessing, laureatki literackiej nagrody Nobla za rok 2007.

[21] W roku 1746 Anglicy stłumili krwawo rebelię szkockich górali w większości katolików „]...] 16 kwietnia 1746 r. żołnierze Cumberlanda wycięli w pień Szkotów, na których czele stał książę Karol Edward Stuart, popierany przez klany szkockich górali: MacDonaldów, MacPhersonów, MacKintoshów, MacGregorów, MacDonellów i wiele, wiele innych.[...]. Żołnierze księcia Cumberlanda przeczesywali Szkocję, mordując jak leci, gwałcąc kobiety i konfiskując broń. Kultura szkockich górali została na długo zdławiona - Anglicy zakazali im m.in. używania języka celtyckiego, noszenia stroju narodowego, którego najbardziej znaną częścią jest plisowana spódnica, gry na kobzie".; Zob. A. Stempin, Klęska pod Culloden [w:] Gazeta Wyborcza z dn. 22. 09.2014, magazyn Ale Historia http://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,16671528,Kleska_pod_Culloden.html

[22] Rywalizacja, która zakończyła się w XVI wieku w Europie kontynentalnej w przypadku Anglików przeniosła się na morza i oceany — w rejony trzeciego świata — w walce o terytoria kolonialne, możliwe do przekształcenia w zaplecze żywnościowe i źródło surowców pochodzących z plantacji w imperium obejmującym całą rozpiętość równika.

[23] Np. Edinburgh Review, w którym publikowali filozofowie był periodykiem ale w Mercurius Calcedonia to najstarsza szkocka gazeta założona w 1661 r. Edinburgh Evening Coursant był przeznaczony dla mniej wymagającego odbiorcy, wychodził jako popołudniówka i reprezentował postępową linię, do której także współcześnie odwołuje się Partia Pracy. Zob. A. Węglińska, B. Węgliński, Szkocja po dewolucji — państwo, bezpieczeństwo, media, wyd. cyt. s. 121.