Różnorodność problemów u progu czwartej fali modernizacji

1. Osiągnięcia polityki socjalnej w państwach Unii Europejskiej

Historia kontynentu europejskiego, poczynając od epoki Renesansu stanowi cywilizacyjny fenomen rozwojowy. Wychodzeniu z ograniczeń ustroju feudalnego towarzyszył niezwykły rozwój technologiczny, poszerzanie obszarów tolerancji i możliwości rozwoju jednostek utalentowanych. W tych trzech zakresach Europa z jej różnorodną kulturą górowała nad innymi obszarami cywilizacji pozaeuropejskich. Względnie pokojowy wiek, XIX-e stulecie prawie bez wojen, między kongresem wiedeńskim a wybuchem I wojny światowej spowodował, że w wielu państwach na pierwszy plan wysuwano postulaty bezpieczeństwa socjalnego. Osiągnięcia w tym względzie nie były trwałe ani jednolite. Zwrócenie uwagi na ekonomiczne podłoże wszelkich procesów społecznych, z jednej strony przez liberałów a z drugiej przez Marksa i jego wyznawców, doprowadziło do uruchomienia zróżnicowanych trendów, prowadzących do sprzecznych rozwiązań. Liberałowie postulowali wycofywanie się państw z przysługujących im ról aż na pozycję przysłowiowego „nocnego stróża". Po stu kilkudziesięciu latach dyskusji nadal wielu uważa, że główną rolą państwa jest wyłącznie bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne — co powoduje, iż rządy widzą swe prerogatywy w polityce zagranicznej, utrzymaniu armii i zarządzaniu policją. Z kolei doktryna Marksa z wieloma rozgałęzieniami i niuansami przekształciła się w ideologię rewolucyjną, przypominającą system wierzeń. Na terenach, gdzie przez czas dwóch pokoleń panował realny socjalizm doszło do zniszczenia elit kulturotwórczych. Po początkowych sukcesach w zakresie likwidacji analfabetyzmu i inwestycji industrializacyjnych realny socjalizm doprowadził do niemożliwego do nadrobienia zapóźnienia cywilizacyjnego. Pomimo zwycięstwa demokracji w wielu częściach Europy środkowo-wschodniej — postulat zrównania pracy fizycznej i umysłowej — po dziś dzień wywołuje skutki w skali, przekraczającej możliwości naprawcze kilku pokoleń.

Przyjęcie powszechnego prawa wyborczego dla wszystkich mężczyzn i kobiet postawiło rządzących wobec konieczności regulacji prawnych w zakresie praw socjalnych obywateli: zabezpieczenia ich na wypadek utraty pracy, tworzenie towarzystw emerytalnych, kontroli systemu ubezpiecz zdrowotnych, pomocy społecznej dla wdów, sierot i inwalidów.

Przywódcy UE wielokrotnie analizowali doświadczenia i rozwiązania z zakresu polityki socjalnej tych państw, które sprawdziły się i działają najlepiej. Przoduje, podobnie jak i w zakresie budowy instytucji demokratycznych Wielka Brytania, z najstarszą klasą robotniczą. Spośród trzech ustaw: o emeryturach z 1908 r., o ubezpieczeniach bezrobotnych i ubezpieczeniach chorych z 1911 roku ^{[ 1 ]}, dwie pierwsze okazały się możliwe do dźwignięcia przez ówcześnie najbogatsze państwo świata. Niemniej, (ponieważ wszystkie trzy reformy miały być sfinansowane z podatków od spadków i darowizn), wywołało to kryzys parlamentarny, polegający na stosowaniu permanentnego weta przez Izbę Lordów. Kryzys zażegnano, uchwalając konstytucyjną ustawę proceduralną, wprowadzającą ograniczenie liczby wet izby wyższej oraz zakazując lordom wetować ustawy w zakresie finansów publicznych. Mimo tych rozstrzygnięć natury konstytucyjnej, system ochrony zdrowia w Wielkiej Brytanii ewoluował między prywatnym a państwowym i żadne z przyjętych przez Anglików rozwiązań własnościowych, w zakresie polityki zdrowotnej, nie przyniosło zadowalających rezultatów.

Niemcy jako pierwsze państwo świata zaczęło budować swój system emerytalny w latach 70-tych dziewiętnastego wieku. W tym zakresie Bismarck korzystał ze znakomicie przygotowanych prawników, zarówno na uniwersytetach pruskich jak i (po 1871) we wszystkich rejonach zjednoczonych Niemiec. Po II wojnie światowej Niemcy Zach. stworzyły system opieki zdrowotnej oraz ochrony prawnej osób niepełnosprawnych oparty w połowie na instytucjach państwa a w połowie na instytucjach pozarządowych — fundacjach społecznych i prywatnych. Niemcy okazały się państwem, w którym tzw. partnerstwo publiczno-prywatne rozwinęło się najlepiej, chociaż system ten po raz pierwszy wprowadzono w Stanach Zjednoczonych. ^{[ 2 ]} Szwecja podobnie jak i inne państwa Skandynawii przoduje w zakresie najbardziej wszechstronnego systemu emerytalno-rentowego (zabezpieczenia na starość i na wypadek utraty zdrowia).

W ostatnich dwóch stuleciach Francja jest państwem, w którym ścierają się ze sobą prądy ortodoksyjno-liberalne z socjaldemokratycznymi. Ta druga tendencja dążyła do jak największego skrócenia czasu zatrudnienia, w tym do wprowadzenia pięciodniowego tygodnia pracy oraz rozbudowy korzystnych systemów emerytalnych. W wielu dziedzinach francuskiej gospodarki udało się stworzyć rozbudowane systemy zabezpieczenia na starość oparte zarówno o składki zatrudnionych jak i zasilane przez system akcjonariatu pracowniczego. System, który satysfakcjonował wielu Francuzów, umożliwiając wczesne przechodzenie w stan spoczynku, okazał się mało odporny na zmiany koniunktury i długotrwałe kryzysy gospodarcze (zarówno ten z końca lat dwudziestych XX stulecia, jak i obecny).

Wprowadzając powyższe rozwiązania w poszczególnych państwach UE zachodzi potrzeba poprzedzenia ich kompleksowymi badaniami społecznymi i makro-ekonomicznymi. Uniknięcie błędów w związku z istotnymi różnicami potencjałów ekonomicznych i odmienności kulturowych jest wymogiem przetrwania cywilizacyjnego, stabilizującym sytuację społeczno-polityczną. Antropologia kulturowa dostarcza wielu przykładów wskazujących, iż pewne cechy charakterystyczne dla społeczeństw i wspólnot lokalnych, w zależności od prowadzonej polityki, mogą mieć negatywne, neutralne, bądź pozytywne, czy niekiedy wręcz bardzo pozytywne znaczenie dla wysiłków prorozwojowych. Prawnicy nie są antropologami, ale wiedza i odpowiedzialność tworzących prawa polega na świadomości stanu, w którym rozwiązań prawnych nie należy wprowadzać na próbę.

Niemniej tego rodzaju regulacje „na próbę" zaczęto stosować w ruchu transgranicznym, dotyczącym przepływu ludności w państwach UE oraz w zakresie rozszerzania ich uprawnień w państwach-stronach umów wzajemnych. Ostatecznie kwestie przemieszczania się obywateli Europy uregulowano w układzie z Maastricht o utworzeniu Unii Europejskiej i wynikającym z niego porozumieniu z Shengen. ^{[ 3 ]} Porozumienie to, z Ośrodkiem Rejestracji Danych i archiwum, ustanawia i reguluje strefę swobodnego poruszania się, ruch transgraniczny w skali niemal całego kontynentu (z Norwegią i Szwajcarią nie wchodzących w skład UE). Porozumienie to jest wielkim dobrodziejstwem dla mieszkańców wszystkich stowarzyszonych państw Układu z Shengen, ale nie jest wystarczające.

Pomysł wprowadzenia podwójnego obywatelstwa nie jest na naszym kontynencie czymś nowym. Wypływa z tradycji polskich i niemieckich. Na potrzeby Unii Europejskiej możemy wymagać zaadoptowania pojęcia indygenatu, polegające na uznaniu za krajowca obywatela państwa obcego. Pojęcie to było znane już w I Rzeczpospolitej, Prusach Książęcych, występowało także w konstytucji II Rzeszy Niemieckiej. ^{[ 4 ]} Można będzie je zastosować do podwójnego obywatelstwa w państwach Unii Europejskiej — jeżeli zostanie wypracowana możliwość udzielania pomocy każdemu mieszkańcowi UE, zwłaszcza w sytuacjach nadzwyczajnych, zarówno na terenie państw Unii jak i poza jej granicami.

Inicjatywa Węgier z marca 2011, polegająca na objęciu na terenie całej Unii szczególną ochroną ofiary przestępstw, zmierza w dobrym kierunku. Wypracowanie tego rodzaju dokumentu w przyszłości umożliwi w skoordynowany sposób niesienie pomocy mieszkańcom Europy na wypadek sytuacji nadzwyczajnych, np. klęsk żywiołowych, czy też obywatelom państw Wspólnoty przebywającym poza Unią w sytuacjach zagrożeń życia, jak miało to ostatnio miejsce (pierwszy kwartał 2011) w Libii.

Problematykę praw socjalnych w skali globalnej po II wojnie światowej zaczęto regulować w paktach i konwencjach zarówno w systemie ONZ-u jak i w porozumieniach kontynentalnych. Opracowując Pakty Praw Człowieka zdecydowano się rozdzielić je na: Pakt Praw Cywilnych i Obywatelskich i Pakt praw Socjalnych i Gospodarczych. Rozdzielenie katalogu praw człowieka na dwa dokumenty o fundamentalnym znaczeniu w skali ogólnoświatowej powoduje niekiedy odmienne ich traktowanie. Uważa się, że o ile Pakt Praw Cywilnych i Obywatelskich ma charakter niezbywalny to Pakt Praw Gospodarczych i Społecznych można traktować jako wytyczony kierunek dążeń, w zależności od potencjału gospodarczego poszczególnych państw i ich aktualnych możliwości w tym zakresie. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu usiłuje przeciwstawić się tej interpretacji. Przyjęcie tej linii orzecznictwa na kontynencie europejskim jest tym bardziej uzasadnione, iż w roku 1961 w Turynie 28 państw przyjęło Europejską Kartę Praw Socjalnych (ang. European Social Charter ESC) będącą konwencją międzynarodową Rady Europy chroniącą podstawowe prawa społeczne i ekonomiczne obywateli państw sygnatariuszy). Dokument ten zaczął obowiązywać od roku 1965 po ratyfikacji przez dwie trzecie państw sygnatariuszy. Polska ratyfikowała Europejską Kartę Praw Socjalnych już w roku 1961. Zabezpiecza ona dziewiętnaście podstawowych praw, m.in. prawa do: pracy (art. 1), godnych warunków pracy (art. 2), bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 3), godnego wynagrodzenia (art. 4), organizowania się (art. 5), ochrony dzieci i młodzieży (art. 7), ochrony zatrudnionych kobiet (art. 8), poradnictwa zawodowego (art. 9), szkolenia zawodowego (art. 10), bezpieczeństwa socjalnego (art. 12), pomocy socjalnej i medycznej (art. 13), korzystania z pomocy opieki społecznej (art. 14), a także prawo osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji i zabezpieczenia społecznego (art. 15).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Jak Internet nas zmienia? Przed czym stoi świat?

See comments (4)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Number of texts in service: 51  Show other texts of this author  Newest author's article: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice