|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Catholicism » History of Church » General history » The Inquisition »
Zarys historii inkwizycji [1] Author of this text: Adam Marek Bryszkowski
Inkwizycja (od łac. inquisitio — śledztwo,
dochodzenie, przesłuchiwanie; prowadzenie śledztwa, dochodzenia lub przesłuchania)
była w Kościele rzymskokatolickim instytucją, której zadaniem była ochrona
ortodoksyjnej myśli teologicznej oraz doktrynalnej jedności Kościoła. Instytucja
ta miała charakter policyjno-prokuratorsko-sądowy. Zajmowała się ona zwalczaniem
herezji, wszelkich praktyk magicznych, a nawet alchemii. Wielekroć inkwizycja
zajmowała się także osobami, które w sposób niewłaściwy zachowywały się w czasie obrzędów religijnych oraz w obiektach sakralnych (n.p. używanie
wulgarnych słów w tych miejscach, uczestniczenie w obrzędach po spożyciu
znacznej ilości alkoholu, przedrzeźnianie i wyśmiewanie pewnych obrzędów,
formuł i gestów liturgicznych). Również osoby dostępujące objawień lub
szczególnych przeżyć mistycznych mogły się stać „podopiecznymi" inkwizycji. Postanie nowych ruchów religijnych w XII i XIII wieku
zapoczątkowało doktrynalny ferment w obrębie Kościoła rzymskokatolickiego. W owym czasie Kościół ten borykał się również z rozmaitymi problemami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Wielu historyków nazywa to kryzysem Kościoła łacińskiego w XII i XIII wieku. Niektóre z owych ruchów religijnych obróciły się przeciwko
oficjalnemu Kościołowi i stały się niezależnymi organizacjami. Zwolennicy
oficjalnego Kościoła nazwali je herezjami.
Sukcesy owych heretyków zaczęły niepokoić oficjalny Kościół,
toteż establishment kościelny przystąpił do walki o odzyskanie utraconych
wpływów. Walka ta miała początkowo charakter polemiczno-apologetyczny,
odbywała się na płaszczyźnie prawa kanonicznego, czasami też w porozumieniu z władzami świeckimi podejmowane były doraźne akcje policyjne.
Z czasem władze kościelne zauważyły, iż doraźne, spontaniczne i sporadyczne działania nie przynosiły oczekiwanych rezultatów. Postanowiono
zatem powołać specjalną instytucję, której zadaniem byłoby zwalczanie wszelkich
działań wymierzonych w doktrynalną jedność Kościoła. Nie można tutaj również
wykluczyć przypuszczenia, iż wielu dostojników kościelnych zamierzało wykorzystać
tę instytucję do zwalczania wszystkich, którzy byli im w jakikolwiek sposób
niewygodni.
Zgodnie z deklaracjami kościelnych dostojników inkwizycja
miała za zadanie nawrócenie błądzących, nie zaś ich skazanie, wedle zasady:"Ecclesia
non sitit sanguinem." ("Kościół nie pragnie krwi"). Inkwizytor
powinien przekonać heretyka, iż herezja jest grzechem, który zasługuje
na karę. Grzesznik (i.e. heretyk), który odmawiał nawrócenia się, nie znajdował
się więcej pod ochroną Kościoła. Na mocy ówczesnych regulacji prawnych i zwyczajów oskarżony był porzucany przez Kościół i przekazywany władzom
świeckim ("iudicio saeculari relinquuntur"). Teoretycznie sytuacja
taka była duszpasterską porażką inkwizytora, albowiem jako duchowny nie
zdołał on przyprowadzić „zaginionej owieczki" do „owczarni Kościoła".
W procesie inkwizycyjnym wielekroć uwzględniano zeznania
świadków, którzy w każdym innym procesie uznani byliby za niewiarygodnych, a ich oświadczenia zostałyby odrzucone. Teoretycznie oskarżony był na początku
przesłuchania proszony o podanie listy swoich „śmiertelnych wrogów". Zeznania
ich nie powinny być brane pod uwagę. Realizacja tego przepisu w praktyce
zależała od poszczególnych inkwizytorów. Nie zawsze musiało to działać
na korzyść oskarżonego, ponieważ inkwizytor miał bardzo szerokie uprawnienia i mógł zawsze znaleźć przepisy prawne interpretujące fakty na niekorzyść
oskarżonego.
Zorganizowane, mające charakter policyjno-prokuratorsko-sądowy,
zwalczanie doktrynalnych przeciwników Kościoła było do wieku XIII nieznane.
Wręcz przeciwnie, wielu myślicieli i duchownych, zwłaszcza w pierwszych
wiekach, uważało, iż stosowanie przemocy w utrwalaniu wartości religijnych
jest na wskroś sprzeczne z duchem chrześcijaństwa. Kiedy jednak chrześcijaństwo
stało się religią panującą i powoli zaczęło zdobywać wpływy polityczne,
opór przeciwko stosowaniu siły w umacnianiu religii stawał się coraz słabszy
tak, iż w wieku XIII doszło do powołania „policji kontroli myśli", czyli
inkwizycji (inquisitio haereticae pravitatis — śledztwo w sprawie heretyckiego
wypaczenia).
W miarę wzrostu wpływów politycznych, społecznych i ekonomicznych
Kościoła rzymskokatolickiego jego prawo kanoniczne stało się wszechobowiązującym
systemem prawnym średniowiecznej Europy. Podlegali mu duchowni, monarchowie,
rycerze, mieszczanie i chłopi. Również innowiercy, czyli Żydzi, muzułmanie
oraz prawosławni, zamieszkujący kraje łacińskiej Europy musieli respektować
określone przepisy i zalecenia prawa kanonicznego. [ 14 ]
Wystąpienie z Kościoła rzymskokatolickiego i przyjęcie
innej religii było zabronione i niezwykle surowo karane, bardzo często
nawet śmiercią. Dozwolonym natomiast było porzucenie innej religii i nawrócenie
się na katolicyzm. Innowiercy wspierający działania wymierzone w Kościół
katolicki narażali się na poważne kary. Również innowiercy, których zmuszono
do przejścia na katolicyzm, nie mieli prawa powrotu do swojej wcześniejszej
religii, mimo iż takie nawrócenie było w świetle rzymskokatolickiego prawa
kanonicznego nieważne [ 15 ]. Ilustrują to tłumaczenia następujących fragmentów
zaczerpniętych z dzieła Bernarda Gui.
Formuły wyrzeczenia się błędów:
Sposób wyrzeczenia się działań na szkodę Kościoła rzymskokatolickiego
dokonywanego przez Żydów , którzy zostali aresztowani oraz przyznali się
do tego, iż zgrzeszyli niezmiernie przeciwko wierze katolickiej
Modus abjurandi (Klasyczna forma abiurandi) Judeorum (Klasyczna forma:
Iudaeorum.) qui deprehensi sunt et confessi se contram fidem catholicam
enormiter deliquisse.
Ja, (imię), Żyd, mieszkaniec miejscowości (nazwa), w diecezji (nazwa), postawiony w sądzie przed Wami (imię), inkwizytorem,
przyrzekam i przysięgam na księgę Prawa Mojżeszowego przede mną położoną,
poprzez położenie na niej mojej ręki oraz ucałowanie jej, że od tego momentu
nie będę nakłaniał oraz przekonywał żadnego chrześcijanina do judaizowania,
czyli do przestrzegania obrządku żydowskiego, a także nie będę przekonywał
ani nakłaniał w jakikolwiek sposób żadnego ochrzczonego Żyda do rejudaizowania,
czyli do powrotu do religii żydowskiej oraz do odstąpienia od wiary otrzymanej
na chrzcie.
Obiecuję również i przyrzekam na ową księgę Prawa, iż w przyszłości żadnego chrześcijanina, który po odstąpieniu od wiary chrześcijańskiej
zachowuje nakazy judaizmu, ani żadnego Żyda, który powrócił do judaizmu,
nie będę świadomie podejmować gościną ani przyjmować w moim domu, żadnemu
spośród nich nie udzielę również rady, pomocy ani wsparcia, lecz zdemaskuję
lub ujawnię ich inkwizytorom do spraw heretyckiego wypaczenia, jeżeli wiedziałbym,
iż ktoś z wyżej wspomnianych gdziekolwiek by przebywał; oraz, że uczynię
wszystko, co jest w mojej mocy [ 16 ], aby oni zostali schwytani oraz przekazani
inkwizytorom.
To wszystko co do jednego przyrzekam pod groźbą kar ustanowionych
przeciwko Żydom ponownie wykraczającym przeciwko wyżej wspomnianym (zakazom).
Obiecuję również oraz przyrzekam, że tak będę żyć oraz
strzec się i całkowicie powstrzymywać się od bluźnierstw przeciwko Panu
Jezusowi, Jego Matce oraz wierze chrześcijańskiej.
Sposób wyrzekania się dokonywanego przez owych, którzy
po odrzuceniu żydowskiej perfidii oraz przyjęciu chrztu ponownie przeszli
na „rzygowinę" judaizmu
Modus abjurandi (Klasyczna forma: abiurandi) illorum qui conversi a perfidia Judeorum (Forma klasyczna Iudaeorum) ad fidem baptismi redierunt
ad vomitum iudaysmi (Forma klasyczna: Iudaismi)
Ja , (imię), mieszkaniec (nazwa miejscowości), w diecezji
(nazwa), postawiony w sądzie przed Wami, (imię), inkwizytorem, wobec położonej
przede mną przenajświętszej Ewangelii Boga całkowicie wyrzekam się wszelkiej
herezji głoszonej przez jakąkolwiek potępioną sektę, w sposób zaś szczególny i wyraźny wyrzekam się obrządku żydowskiej przewrotności, od którego przecież
przedtem odszedłem po przyjęciu łaski płynącej z przyjęcia chrztu, a do
którego z własnej winy ponownie wróciłem.
Wyrzekam się również wszelkich poglądów głoszonych przez
heretyków należących do jakiejkolwiek potępionej sekty, kontaktów z nimi,
sprzyjania im, udzielania im gościny oraz bronienia ich, a w sposób szczególny i wyraźny wyrzekam się (wszelkich tego rodzaju związków) z odstępcami od
wiary chrześcijańskiej lub ochrzczonymi Żydami przechodzącymi do obrządku,
czyli „rzygowiny" judaizmu, pod groźbą kary, która na mocy prawa jest wymierzana
osobom popadającym ponownie w wyrzeczoną w sądzie herezję.
Również obiecuję i przyrzekam, że stosownie do moich
możliwości [ 17 ] będę demaskować lub ujawniać oraz doprowadzać do schwytania i przekazania [ 18 ] inkwizytorom heretyków należących do jakiejkolwiek potępionej
sekty, a w sposób szczególny chrześcijańskich apostatów przechodzących
do obrządku żydowskiego oraz ochrzczonych Żydów wracających do rytu i „rzygowiny"
judaizmu, a także ich wyznawców, sympatyków, osób udzielających im gościny
oraz ich obrońców, gdziekolwiek i kiedykolwiek bym wiedział, iż przebywa
tam ktokolwiek spośród wyżej wspomnianych.
Również obiecuję i przyrzekam, iż będę zachowywać, strzec i bronić wiarę katolicką (i tak dalej, jak w przypadku zwykłego sposobu
wyrzekania się).
Owa wszechobowiązywalność rzymskokatolickiego prawa kanonicznego
była prawną podstawą powołania inkwizycji. Inną przesłanką uzasadniającą
powołanie tej instytucji było przekonanie, iż katolicyzm był czymś nadzwyczajnym,
prawdziwym darem Boga, jedyną prawdziwą religią oraz jedyną drogą prowadzącą
do Boga, w związku z czym obrona tej najwyższej wartości usprawiedliwiała
określone, skądinąd drastyczne działania. Innym elementem sprzyjającym
wprowadzeniu inkwizycji było zjawisko tak zwanych ksiąg pokutnych (po łac.
libri paenitentiales; formy poenitentiales lub penitentiales były również
używane) [ 19 ].
1 2 Dalej..
Footnotes: [ 14 ] Ciekawostką może być tutaj fakt, iż Żyd zeznający w sądzie kościelnym lub przesłuchiwany przez inkwizycję był zobowiązany do składania przysięgi na Torę. [ 15 ] Przykładem tego może być relacja sądowa dotycząca pewnego Żyda, Barucha, który w czasie pogromu siłą został nawrócony na chrześcijaństwo, później zaś postanowił wrócić do religii przodków. Tłumaczenie tego dokumentu na język angielski jest dostępne w internecie pod następującym adresem:www.sjsu.edu/depts/english/Fournier/Baruch.htm.
Problematyka ta jest również przedstawiona w odpowiednich częściach inkwizytorskiego vademecum Bernarda Gui oraz w dziele Mikołaja Eymerika. [ 16 ] W tekście łacińskim: posse meum — urzeczownikowiona forma bezokolicznika, będąca cechą łaciny średniowiecznej, przejęta następnie przez języki romańskie. [ 17 ] W tekście łacińskim: pro posse meo — urzeczownikowiona forma bezokolicznika, będąca jedną z charakterystyk łaciny średniowiecznej, przejęta następnie przez języki romańskie. (Vide: Poprzedni przypis) [ 18 ] W tekście łacińskim:facere capi et reddi — konstrukcja kauzatywna, polegająca na połączeniu facere z bezokolicznikiem, będąca cechą łaciny średniowieczej, przejęta później przez języki romańskie oraz język angielski. [ 19 ] Libri paenitentiales pojawiają się na początku wieku VI. Na początku miały one charakter monastyczny i były redagowane przez poszczególych opatów dla ich własnych wspólnot mniszych. Z czasem zaczęły one przenikać do życia i zwyczajów ludzi świeckich. W wieku XI bardzo wiele penitencjałów znajdowało się w obiegu. (Vide: Harold J. Berman, „ Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej", „Penitencjały i ich stosunek do praw szczepowych", strony 86-110, Warszawa, 1995.) « (Published: 07-01-2004 )
All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.page 3168 |
|