Człowiek stara się poznać, zrozumieć i ocenić przedmioty i zjawiska polityczne, podobnie jak usiłuje wyrabiać sobie zdanie co do zjawisk życia codziennego. Jak stwierdza J. Reykowski, zadanie to jest bardzo trudne, albowiem informacje, na podstawie których można budować sądy o świecie politycznym, są na ogół niepełne i fragmentaryczne. Ich źródłem są media, inne osoby a także obserwacje własne. To co widać i o czym się wie, może bardzo się różnić od tego, co istnieje w tym obszarze naprawdę. ^{[ 1 ]}

Z wyżej wspomnianych względów w obszarze polityki i informacji istnieje bardzo wiele możliwości (lub jak powiedziałby Machiavelli — prekursor socjotechniki - konieczności) stosowania technik, środków i sposobów oddziaływania manipulacyjnego. W nieprzejrzystych ze swej natury wodach polityki, pływa (oprócz osób nastawionych pragmatycznie i ideologicznie) wiele postaci o osobowościach typu „bezwzględny gracz" czy o wysokim poziomie makiawelizmu, a więc lubiących ostrą rywalizację i bezpardonowo manipulujących innymi ludźmi, celem osiągnięcia własnych korzyści. ^{[ 2 ]}

Kształtowanie wizerunków medialnych osób publicznych w wywiadach i na konferencjach prasowych

Jednym z ważniejszych elementów orientacji w świecie polityki jest ocena i próba diagnozy postaci sceny politycznej: rozmaitych przywódców, działaczy, funkcjonariuszy publicznych itp. Spośród informacji odgrywających największą rolę w formułowaniu opinii o polityku, wymienia się informacje o przynależności do partii lub obozów politycznych, o jego działalności politycznej oraz informacje o cechach osobistych polityka, jego wyglądzie, charakterze, wykształceniu, pochodzeniu itp. Dla wielu ludzi słabo zorientowanych w niuansach politycznych, cechy osobiste mają fundamentalne znaczenie. ^{[ 3 ]} Na użytek publiczny tworzony jest więc wizerunek medialny, który wobec trudności ze zdobyciem wiarygodnych informacji o prawdziwym szeroko rozumianym obliczu danego człowieka, często świetnie funkcjonuje w świadomości zbiorowej i ocenach jednostkowych.

Praktycy manipulacyjnych oddziaływań na społeczeństwo mogą zastosować w tym celu kilka sposobów, w zależności od tego, jaki wizerunek chcą wykreować. Mało osób wie, że przed ważniejszymi wystąpieniami publicznymi czy przemówieniami, politycy są nie tylko wspomagani przez swoich doradców w dziedzinie układania tekstu, doboru ubioru i charakteryzacji, ale niekiedy są także swoiście trenowani. Zaprawieni w dyskusjach i utarczkach słownych dziennikarze i doradcy przesłuchują ważne osobistości, zasypując je gradem zaskakujących pytań, które mogą paść na zbliżającej się konferencji prasowej. ^{[ 4 ]}

E. Aronson zwraca uwagę na fakt, że częstokroć wizerunek polityczny zależy od wielkości funduszy przeznaczonych na kampanię medialną. Przy szczupłych środkach finansowych politycy są zmuszeni wykorzystać do maksimum bezpłatne formy zaprezentowania się wyborcom, np. muszą brać udział w wielu telewizyjnych programach dyskusyjnych typu panelowego. Narażeni są tam na zadawanie trudnych, problematycznych a częstokroć wrogich pytań przez nieprzychylnych im dziennikarzy. Telewizja ma duże możliwości w tendencyjnym doborze ujęć, może ich pokazywać z niekorzystnej strony, jako zdenerwowanych, zmęczonych, drapiących się itp. natomiast osoby dysponujące dużymi sumami przeznaczonymi na medialne budowanie wizerunku nie potrzebują występować w programach tego rodzaju. Zamiast tego biorą udział w płatnych, nagrywanych wcześniej programach. Opłacają reżyserów i operatorów, więc kamery ujmują ich fizjonomię w sposób najbardziej pochlebny. Zatrudniają własnych specjalistów od wizerunku i charakteryzacji, dzięki czemu są postrzegani jako młodzi i dynamiczni. W trakcie rozmowy padają pytania wielokrotnie przećwiczone, zawczasu przygotowane i przedyskutowane, więc odpowiedzi mogą być rozsądne, zwięzłe i wyraźne. Sam program można w przypadku pomyłek lub zająknięć przerwać i nakręcić konkretną scenę jeszcze raz, aż wypadnie ona idealnie. Okazuje się, że telewizja może być potężnym środkiem zwodzenia wyborców tak, by głosowali na obraz kandydata, nie na niego samego. ^{[ 5 ]} Działają tutaj mechanizmy bardzo podobne do tych, które występują w reklamie. Niekiedy w trakcie programów faktycznie odbywających się na żywo, dochodzi do manipulacji graniczących z oszustwem. E. Aronson podaje przykład, jak w trakcie kampanii prezydenckiej Nixona, kandydat ten niby spontanicznie odpowiadał na telefonicznie zadane pytania widzów. W rzeczywistości jego sztab formułował pytania wyborców w postaci pytań zawczasu przygotowanych i przećwiczonych, przypisując je telewidzom. Nixonowi pozostawało wyrecytowanie gotowych odpowiedzi. ^{[ 6 ]}

Manipulatorom zależy na sfingowaniu, rzekomej przypadkowości pytań i wystąpień, albowiem treści przypadkowe w większym stopniu zmieniają opinię aniżeli treści celowo dobrane. Dzieje się tak dlatego, że te pierwsze nie budzą nastawienia obronnego, chyba że zrodzi się podejrzenie, że jest to jakaś celowa manipulacja. ^{[ 7 ]} „Wyreżyserowanie przypadkowego oddziaływania danej treści jest skuteczniejsze aniżeli oddziaływanie celowe i naoczne" ^{[ 8 ]}.

W trakcie omawianych przedsięwzięć telewizyjnych związanych z kształtowaniem wizerunków medialnych, dochodzi często, na co zwraca uwagę M. Szulczewski, do sprowadzania problemów publicznych do osoby jednego człowieka, do jego uzdolnień czy też dobrej woli. Jest to jedna z częściej stosowanych technik manipulowania opinią publiczną, zwana subiektywizacją zjawisk społecznych. „Widza, słuchacza czy też czytelnika nie traktuje się jak partnera w rozwiązywaniu ważkich wspólnych problemów, ale wyłącznie jako odbiorcę widowiska czy intymnej opowieści, której bohater działa na forum publicznym. (...) W trakcie takiego "show" zmienia się bowiem sens przekazu, a stosunek do sympatycznego polityka ma neutralizować protest wobec politycznych realiów: rzeczywistego znaczenia danej polityki". ^{[ 9 ]}

Manipulacyjne wykorzystywanie emocji w oddziaływaniu politycznym

We współczesnych szeroko rozumianych oddziaływaniach politycznych, ma miejsce częste wykorzystywanie emocji. Ta emocjonalizacja przekazu informacji, może oznaczać stosowanie zabiegów manipulatorskich. ^{[ 10 ]} Wykorzystywana jest szczególnie chętnie przez praktyków wpływów społecznych, gdyż w licznych przypadkach, szczególnie w oddziaływaniu masowym, emocja znacząco dominuje w motywach angażowania się ludzi w sprawy ponadosobiste. ^{[ 11 ]} Według M. Szulczewskiego „o manipulatorskich intencjach nadawcy mogą świadczyć próby wywoływania takich reakcji emocjonalnych, które nie wypływają z rzeczywistej sytuacji, nie znajdują w niej uzasadnienia lub też gdy chce się takie reakcje ukierunkować wbrew żywotnym interesom odbiorcy, a więc gdy odgrywać one mają rolę swoistego kamuflażu dla rzeczywistych intencji i działań nadawcy" ^{[ 12 ]}

Według zasad starożytnej retoryki w każdej mowie należało mieć na uwadze trzy sprawy: podobać się, nauczyć i wzruszyć. Tylko osiągając te trzy skutki można według Cycerona liczyć na przekonanie słuchaczy. ^{[ 13 ]}

„Propagandowe oddziaływanie emocjonalne odwołuje się do już utrwalonych i kształtuje nowe emocjonalne odruchy warunkowe celem "nakładania" na procesy emocjonalne nowych, propagandowych wartości". ^{[ 14 ]} Jak wskazuje praktyk wpływów społecznych, właściwie pomyślane oddziaływanie emocjonalne, pozwala na aktywizację nawet zmęczonego słuchacza, wzmaga jego zainteresowanie przedmiotem, pomaga skupić uwagę, wiąże propagandowe treści z doświadczeniem i rozwija wyobraźnię. ^{[ 15 ]}

Częstą praktyką manipulacyjną osób publicznych może być prezentowanie silnych emocji przy okazji wypowiedzi i wystąpień. Mniej krytyczny czytelnik, słuchacz czy widz, skłonny bywa do odbierania emocjonalnych stanów nadawcy wyłącznie jako przejaw jego szczerości i otwartości, tymczasem mogą za tym stać ukryte cele. Omawianie możliwych do zastosowania technik manipulacyjnego wpływu poprzez oddziaływanie na emocje, należy rozpocząć od sfery językowej, jest ona bowiem dobrym narzędziem do sterowania emocjami, co skrzętnie wykorzystują manipulatorzy. Język nie tylko celnie wyraża emocje, ale również silnie je pobudza. Słowa mogą pozyskiwać sympatię, ale mają też możliwość pognębiać czy zohydzać.

„(...) Chodzi głównie o to, żeby komunikując określone treści, jakąś myśl, ideę, wywołać u odbiorcy pożądane nastroje, zaszczepić opinię, przekonanie niezbędne do przyjęcia lub utrwalenia propagandowego systemu wartości". ^{[ 16 ]}

Trwały stan emocjonalny powstaje dzięki wielkiej liczbie oddziaływań cząstkowych, dzięki ciągłości procesów informacji i nakładania się ich elementów. Takie względnie trwałe stany emocjonalne przesądzają w znacznym stopniu o sposobie odebrania informacji, jej indywidualnym odczytaniu i odczuciu. Spełniają rolę swoistego filtra zabarwiającego informacje, kształtując pozytywny bądź negatywny do nich stosunek ^{[ 17 ]}

Spośród technik manipulacji językowej wymienia się najczęściej stosowane skojarzenia emocjonalne, emocjonalne słownictwo i mistyfikacje semantyczne. Umiejętne stosowanie wyrazów budzących skojarzenia emocjonalne przynosi ogromne korzyści manipulacyjne, bowiem wyrazy takie podnoszą skuteczność oddziaływania propagandowego za pomocą zmniejszenia reakcji obronnej, jaką wywołują niekiedy wyrazy nacechowanej emocjonalnie. ^{[ 18 ]}

Występowanie słownictwa emocjonalnego pociąga za sobą stosowanie takich środków jak opisy przeżyć, określenia, porównania, wykrzykniki i wykrzyknienia, zdania wykrzyknikowe i pytające, zdania urwane, równoważniki zdań, powtórzenia i podkreślenia pełne emocji. ^{[ 19 ]} Swoje miejsce mają tutaj również apostrofy i formy komizmu, takie jak dowcip, ironia, satyra, groteska i inne. ^{[ 20 ]}

Jak stwierdza S. Kwiatkowski: „Słownictwo emocjonalne ma tę właściwość, że ton uczuciowy wyrazu dominuje w nim nad treścią znaczeniową. Inaczej przeważa ta cecha słów, która ma zdolność wywoływania emocji" ^{[ 21 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Manipulacja w reklamie i sprzedaży Od perswazji do manipulacji

Send text to e-mail address..

Print-out version..    MS Word

Jacek Kamieniak Ur. 1973. Ukończył Wydział Pedagogiczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Pracuje w energetyce, mieszka w Radomsku. Główne zainteresowania: świecki humanizm, psychologia, socjologia, filozofia, antropologia, historia, technika, militaria i turystyka.  Number of texts in service: 8  Show other texts of this author  Newest author's article: Manipulacja w organizacjach religijnych, kościołach i sektach