Stawanie się świadomą istotą jest procesem. Dla gatunku była nim ewolucja, w przebiegu której ludzki mózg rozwinął się najbardziej. Proces ten w pewnym (choć znacznie mniejszym niż dawniej przypuszczano) zakresie jest powtarzalny jednostkowo. Początkowo w procesie embrionalnym, a następnie w okresie dziecięco-młodzieżowym, gdy każda jednostka ludzka, wraz ze swym mózgiem, się rozwija.

Nie wiemy i jeszcze przed nami daleka droga, aby zrozumieć, w jaki sposób z jednego zapłodnionego jaja, od którego wszystko się zaczyna, może utworzyć się tak niezwykły układ nerwowy, tak złożonej istoty, jaką jest człowiek. Podejmowane jest szereg badań, mamy coraz lepsze narzędzia, ale nadal powstawanie nawet prostych organizmów jest fascynującą tajemnicą.

Zobaczyć jak to działa!

Mózg nie jest tworem homogenicznym, lecz składa się z wielu wysoko wyspecjalizowanych obszarów dających się rozróżniać ze względu na kształt i funkcje. Ale jednocześnie żadne funkcje nie mogą zostać przypisane do jednego tylko obszaru, do jednej grupy neuronów, gdyż całość zorganizowana jest w spójny, zintegrowany system.

Wiemy coraz więcej, choć wciąż wiemy niewiele. Przez wiele lat podstawą informacji były efekty świadomych i nieświadomych uszkodzeń mózgu. Rany zadane różną bronią, wypadki, choroby z udarem mózgu na czele, wyzwalały łączenie chirurgii z psychiatrią, dając początki neurochirurgii i neurologii. Podejmowano wiele udokumentowanych badań na otwartych żywych mózgach zwierzęcych a nawet ludzkich, starając się zlokalizować poszczególne funkcje. W literaturze przedmiotu opisane są przypadki — często drastyczne — urazów i świadomych ingerencji (np. lobotomii) w strukturę mózgu, wraz ze swoistymi reakcjami i zmianami charakterologicznymi, które zaistniały w wyniku tych uszkodzeń. Wiele poważnych uszkodzeń mózgu (szczególnie dotyczy to kory) nie wpływa w widoczny sposób na zachowanie i poziom intelektualny człowieka, podczas gdy tylko niewielkie przynoszą często ogromne zmiany prowadzące do kalectwa, a nawet do śmierci.

Od początku dwudziestego wieku zaczęto stosować nieinwazyjne badania fal mózgowych. Rozpoczęły od zapisania przez Hansa Bergera fal mózgowych jego syna za pomocą elektroencefalografu (elektrycznego opisywacza głowy) nazwanego w skrócie EEG. Badania te — poza stwierdzeniem, że mózg wytwarza elektrofale różnych długości — tak naprawdę przyniosły niewiele informacji o jego funkcjach i patologiach.

Dzisiejsza aparatura jest coraz bardziej precyzyjna, ale ciągle rezultaty jej stosowania przypominają poznawanie miasta z dużej wysokości po dochodzących do nas dźwiękach.

Od lat 70. zaczęto wprowadzać wciąż udoskonalany system tomografii komputerowej CAT opartej na promieniach X (Roentgena). Od połowy lat 80. uczeni dysponują dwoma nowymi instrumentami badającymi funkcjonowanie żywego mózgu. Są to: tomografia emisji pozytonu PET oraz obrazowanie funkcji rezonansu magnetycznego fMRI. Podczas przeprowadzania badań PET, które wymagają zastosowania radioaktywnego izotopu tlenu-15, którym znakuje się tlen bądź glukozę, można obserwować pracę mózgu wtedy, gdy się odbywa, a nadal dopracowywana metoda wprowadzenia do neuroprzekaźników radioaktywnych atomów pozwala śledzić drogi impulsów nerwowych. Aparatura fMRI wykorzystuje właściwości protonu cząsteczki elementarnej jądra atomu wodoru. Pozwala to na precyzyjne pomiary niewielkich zmian wewnątrz pola magnetycznego w miejscu lokalizacji protonu.

Choć metody te dotychczas stosuje się głównie w medycynie klinicznej, to należy sądzić, że w niedalekiej przyszłości pozwolą one uzyskać najwyższej dokładności mapy i lepiej zrozumieć zasady funkcjonowania mózgu. Zastanawiając się nad budową oraz funkcjami mózgu i jego poszczególnych obszarów musimy mieć świadomość, iż jest on strukturą o najwyższym stopniu złożoności znaną człowiekowi. Dlatego droga do jego pełnego poznania jest jeszcze daleka.

„Forum Klubowe" nr 18/2004 r.

See other sites: Ewolucja inteligencji

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Neurologia samoświadomości Ewolucja inteligencji

Comment on this article..   See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word